વિશ્રામ ૨૩
પૂર્વછાયો
માંડવી બંદરમાં રહી, ખૈયા ખત્રીને કરી નિજદાસ;
શ્રીહરિ સૌ સંતને કહે, જઈ રહો શ્રીપુરની પાસ. ૧
ચોપાઈ
તમે જઈને શ્રીનગર સમક્ષ, જ્યાં છે આમલીનાં ઘણાં વૃક્ષ;
રહો તે સ્થળમાં કરી વાસ, સતશાસ્ત્રનો કરજો અભ્યાસ. ૨
જન દૈવીને ઉપદેશ દેજો, સદા આનંદ માંહિ રહેજો;
ભિક્ષા માગવા પુરમાંહી જાજો, નદીતીરે ગોળા વાળી ખાજો. ૩
કોઈ દે માન કે અપમાન, સદા ગણજો તે બેય સમાન;
ભિક્ષા માગવા જાઓ જે ઠાર, કાઢી મુકે કરી તિરસ્કાર. ૪
તોય ત્યાં ભિક્ષા માગવા જાવું, તિરસ્કારથી નહિ શરમાવું;
શિર કાંકરા કે નાખે ધૂળ, તે તો જાણજો પુષ્પની તુલ્ય. ૫
કરે ટુંકારા ગાળ ઉચારે, તેથી રસ ન કરશો લગારે;
ચિત્તમાં સૌનું હિત ચહાજો, તમે નમ્ર ને નિર્માની થાજો. ૬
એક દરવાજે પેસતાં વારે, બીજે ત્રીજેથી પેસવું ત્યારે;
નિરમાનીપણું અતિ જેહ, જાણો સંતનું ભૂષણ તેહ. ૭
સદાકાળ રહી સાવધાન, ધરજો મારી મૂર્તિનું ધ્યાન;
કરજો સદા બ્રહ્મકલ્લોલ, મુખે બોલશો નહિ બીજો બોલ. ૮
વળી સદગુરુ ગોવિંદ સ્વામી, રહ્યા જેતલપુરમાં વિરામી;
મારી આજ્ઞાથી યજ્ઞ તે કરશે, ઘણા વિપ્રો વરુણીમાં વરશે. ૯
કરજીસણના નાનાભાઈ, યજમાન થશે તેહ માંઈ;
તેડાવે તો તમે તહીં જાજો, કામકાજમાં સામેલ થાજો. ૧૦
કર્યા એમ કહીને વિદાય, ગયો શ્રીપુર તે સમુદાય;
રહ્યા આમલીયો માંહિ જઈ, કરે ભજન સદા સ્વસ્થ થઈ. ૧૧
એવે અવસરે જેતલપુરમાં, અતિ આનંદ લાવિને ઉરમાં;
કયો ગોવિંદ સ્વામીએ જજ્ઞ, યજનાર1 નાનાભાઈ સુજ્ઞ. ૧૨
ત્યારે શ્રીપુરથી સર્વ સંત, તેણે તેડાવિયા મતિમંત;
તેથી ત્યાં સર્વ સંત તે ગયા, યજ્ઞકામમાં સામેલ થયા. ૧૩
દેશદેશથી હરિજન આવ્યા, ઘણી સામગ્રી યજ્ઞની લાવ્યા;
થયું આજ્ઞાથી યજ્ઞનું કામ, કચ્છમાંથી ન આવિયા શામ. ૧૪
વસંતતિલકાવૃત્ત
આજ્ઞાથિ જેનિ અતિ અદ્ભુત કામ થાય,
ઉત્પત્તિ ને સ્થિતિ તથા પ્રલયે જણાય;
બ્રહ્મા રમેશ2 ગિરિજેશ3 કરે જ કામ,
આજ્ઞા થકી જગતકામ નભે તમામ. ૧૫
ચોપાઈ
થયો આજ્ઞા થકી યજ્ઞ એમ, થાય ઉત્પત્તિ સ્થિતિ લય જેમ;
થયો જગતમાં જયજયકાર, થયાં આશ્રિત બહુ નરનાર. ૧૬
પછી કચ્છથિ શામ સંચરિયા, પ્રભુ હાલારમાં પરવરિયા;
જામનગર ગયા જગદીશ, અતિ હરખિયો ત્યાંનો અધીશ.4 ૧૭
તેણે સારું કર્યું સનમાન, ભાવે આપિયું ભોજન પાન;
બહુ વેદાંતિયોને બોલાવ્યા, સભામાં શ્રીહરિને તેડાવ્યા. ૧૮
તેમાં શ્રીજીયે ચર્ચા ચલાવી, સત્યતા નિજમતની ઠરાવી;
પછી ચાલ્યા પ્રભુ સંત જોડે, ગામ અલૈયે થૈ ગયા મોડે. ૧૯
વણથળિયે કાલાવડે ગયા, ટોડા ગામે ગયા કરી દયા;
ગયા કંડોરડે કૃપાનાથ, ઝાંઝમેર ગયા જનસાથ. ૨૦
ઉપલેટે ને જાળિયે થૈને, રહ્યા રાત ગણોદમાં જૈને;
ગયા માણાવદર મહારાજ, ત્યાંથી પંચાળે સહિત સમાજ. ૨૧
ઝીણાભાઈને દરબારમાંય, મેડી ઉપર ઉતર્યા ત્યાંય;
અદીબાઈ તથા ગગાભાઈ, તેણે સેવ્યા મહા સુખદાઈ. ૨૨
તેઓનો ઘણો નેહ નીહાળી, માસ બે રહ્યા ત્યાં વનમાળી;
દિવ્ય લીલા કરી ચમત્કારી, પામ્યાં અચરજ બહુ નરનારી. ૨૩
વળી માનુષી પણ લીલા કરી, મંદવાડ તણું મિષ5 ધરી;
શામ સાજા થયા વળિ જ્યારે, ઝીણાભાઈ પ્રત્યે કહ્યું ત્યારે. ૨૪
નોતરો આખું ગામ તમારું, દેવું ભોજન સારામાં સારું;
કાં તો બરફી ને પેંડા મંગાવો, કાં તો લાડુ જલેબી કરાવો. ૨૫
ઝીણાભાઈ બોલ્યા જોડી હાથ, પુછો ગામના લોકને નાથ;
જેવા ભોજનથી રીઝે એહ, પકવાન પડાવિયે તેહ. ૨૬
મુખ્ય લોકોને પૂછિયું માવે, કહો ભોજન તમને શું ભાવે?
અમારે છે જમાડવું ગામ, ભાવે તમને કહો તે આ ઠામ. ૨૭
લાડુ લાખણશાઇ6 કરાવું, કો તો સારી જલેબી પડાવું;
કો તો બાસુંદી કો તો શ્રીખંડ, કો તો પિરશીયે ખાજાં અખંડ. ૨૮
સુણી લોક બોલ્યા મુખે આવું, લાડવા જલેબીમાં શું ખાવું?
એ તો ભોજનમાં ન ગણાય, પૂરું પેટ ભરી ન ખવાય. ૨૯
લાગે શ્રીખંડ બાસુંદી કેવી, ઘેંશ7 ખાટી અને ગળી જેવી;
હોય ત્રેવડ જમાડવાની, કરાવો રસોઈ મનમાની. ૩૦
ચોખા ગોળ ને ઘી પીરસાય, ત્યારે તો ડંકો દેશમાં થાય;
પછી શ્રીહરિયે તેવી રીતે, આખું ગામ જમાડિયું પ્રીતે. ૩૧
સુણો ભૂપ અભેસિંહ ભ્રાત, રાંક તો કુશકે8 રળિયાત;
ખાખરા તણિ ખીસ્કોલી જેહ, સારી સાકર શું જાણે તેહ. ૩૨
ઉપજાતિવૃત્ત (અપરિક્ષક વિષે)
જેની નહીં કીંમત હોય જેને, તે વસ્તુ તો તુચ્છ જણાય તેને;
તુવેરનો જે નહિ સ્વાદ જાણે, તે કોદરા9 કે કળથી10 વખાણે. ૩૩
અભ્યાસ જેને નિત્ય હોય જેવો, તેને સદા સ્વાદ ગમે જ તેવો;
જેને સદા ખીચડિ ખૂબ ભાવે, બિરંજ ખાતાં જ બકારિ આવે. ૩૪
જેઓ વસે છે જન ભાલ દેશે, મેવા તણો સ્વાદ શું જાણિ લેશે;
જે સ્વાદ તો રાયણનો ન જાણે, પાકી લિંબોળી જ ચુસી વખાણે. ૩૫
જે પાઘડી પેઠણની11 ન પ્રીછે, ખાદી તણો ખેસ વિશેષ ઇચ્છે;
ભોળા ભલા ગામડિયા બિચારા, ઘી ગોળ ચોખા જમિ રીઝનારા. ૩૬
તેઓ વિષે ઉત્તમ ગુણ એ છે, ભક્તી ભલી તે પ્રભુની કરે છે;
સ્વરૂપની નિશ્ચળ ગાંઠ વાળે, છૂટે નહીં તે પછિ કોઈ કાળે. ૩૭
ખેડૂ ખરા પ્રેમિ સુભક્ત પૂરા, વેપારિયો એહ થકી અધૂરા;
વિપ્રો વિષે ઉત્તમ ભક્ત અર્ધ, કોઈ ભલા ચારણ ભાટ વૃદ્ધ. ૩૮
ચોપાઈ
પંચાળામાં રહી પરમેશે, લીલા કીધી વિચિત્ર વિશેષે;
પછી ત્યાંથી ગયા પીપલાણે, જૂનેગઢ ગયા તે સહુ જાણે. ૩૯
પુર પાસે અવેડાની વાવ્ય, તહાં ઉતર્યા મનોહર માવ;
રામજીભાઈ નાગર નાતે, આવ્યા સામૈયું લૈ બલિ ભાતે. ૪૦
વાજતે ગાજતે પધરાવ્યા, ભાળી સૌ જનને મન ભાવ્યા;
ભીમજીભાઈ નાગર ઘેર, ઉતર્યા પ્રભુજી શુભ પેર. ૪૧
જુનાગઢના મળી હરિજન, પૂજ્યા પ્રભુપદ પરમ પાવન;
ત્યાંના વાસી નાગર હરિરામ, કર્યા સંન્યાસી તેને તે ઠામ. ૪૨
બીજા નાગર રામજીભાઈ, કહ્યું તેણે અહી સુખદાઈ;
મને પણ પ્રભુ આપો સંન્યાસ, ભાગો જન્મમરણ ભવત્રાસ. ૪૩
સુણી બોલ્યા શ્રીજી શુભ પેર, મારી આજ્ઞા થકી રહો ઘેર;
નવ લેવો તમારે સંન્યાસ, સદા સંસારથી છો ઉદાસ. ૪૪
સેવા સંતની કરજો સુજાણ, તેથી થાશે તમારું કલ્યાણ;
સુણી આજ્ઞા હરી તણી એવી, રહ્યા ઘરમાં રીતિ ત્યાગી જેવી. ૪૫
જળ ઉપર કમળ રહે જેમ, રહ્યા સંસારમાં પણ તેમ;
એક સમય શ્રીજીમહારાજ, કાળવા નદિયે નાવા કાજ. ૪૬
જૈને શ્વેત શિલા પર બેશી, નાહ્યા નિરખતાં દેશી વિદેશી;
શોભા એ અવસર બની કેવી, ક્ષીરસાગરને તટ જેવી. ૪૭
શેષનાગે શું કુંડળી વાળી, બેઠા તે પર શ્રીવનમાળી;
તેના ઉપર ઘન જેમ વરસે, સ્નાન કરતાં શ્રીજી એવા દરસે. ૪૮
યોગધારણા તે નદી તીરે, સંતને શીખવી નરવીરે;
દેખાડ્યો બહુ ચમતકાર, જને જાણ્યો પ્રતાપ અપાર. ૪૯
ભીમજીભાઈને ઘેર આવી, જમ્યા થાળ પ્રભૂ રુચિ લાવી;
કેટલાક દિવસ તહાં ઠરિયા, જુનાગઢથી પછી પરવરિયા. ૫૦
થાણાગાલોલ ગામમાં ગયા, માવા પટેલને ઘેર રહ્યા;
રુડી પત્નિ તેની રૈયાંબાઈ, તેણે સેવ્યા સ્નેહે સુખદાઈ. ૫૧
ત્યાંથી સંચરિયા ઘનશામ, ગયા ગિરધર ડેરડી ગામ;
વાળા વાઘા મેરામનો જેહ, ઉત્તરાદો છે ઓરડો તેહ. ૫૨
તેમાં ઉતર્યા ત્રિભુવનનાથ, હતા સંત ને પાર્ષદ સાથ;
શેઠ રૂપશી પટેલ હીરો, એક આંબો અને એક વીરો. ૫૩
સેવા સૌયે મળી સજી સારી, ગયા કોટડે કુંજવિહારી;
વાંકિયે મોકા ખાચર ઘેર, ઉતર્યા પ્રભુ જૈ રુડી પેર. ૫૪
ગયા ખંભાળે સુંદરશામ, રહ્યા ઓઘડ ખાચર ધામ;
તેનો માણશિયો સુત સારો, તેણે સેવિયા ધર્મદુલારો. ૫૫
કરિયાણે ગયા કૃપાનાથ, ત્યાંથી વાવડિયે સંત સાથ;
ભલા ભક્ત તહાં નાનબાઈ, સ્નેહે સેવ્યા તેણે સુખદાઈ. ૫૬
એમ વિચરી ઘણે ઘણે ઠામ, ગયા ગોવિંદ ગઢડે ગામ;
મહારાજ કરી ઘણી મહેર, દેતાં દર્શન જૈ ઘેર ઘેર. ૫૭
દયા આજ દેખાડી દયાળ, એવી કીધી નથી કોઈ કાળ;
નિજ જનને લડાવિયાં લાડ, માનિ શકિયે નહીં પૂરો પાડ. ૫૮
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
નરતનુ ધરિ ધર્મભક્તિલાલે, કરિ કરુણા કળિકાળમાં કૃપાળે;
અવર સમયમાં કદાપિ એવી, નથિ નિરખી નથિ સાંભળી જ તેવી. ૫૯
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ઠકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિકચ્છહાલારસૌરાષ્ટ્રદેશવિચરણનામા ત્રયોવિંશો વિશ્રામઃ ॥૨૩॥