વિશ્રામ ૨૮
ચોપાઈ
મોકા પટગરને દરબાર, ઉતર્યા જઈ અખિલઆધાર;
લીલા કુંડળમાં કરી બહુ, સુણો કાંઈક સંક્ષેપે કહું. ૧
પત્ની પટગરની રાઈબાઈ, તે તો જાણિયે જનકની જાઈ;1
જોતાં તે મહા પ્રેમનિધાન, મટે ગોપીયોનું અભિમાન. ૨
તેણે વિપ્ર વિવેકી તેડાવી, શ્રીજી અર્થે રસોઈ કરાવી;
શાક પાક તથા પકવાન, કરાવ્યાં સુર જમણ સમાન. ૩
લાડુ કરવા માંડ્યા સંત કાજ, ત્યારે બોલિયા શ્રીમહારાજ;
લાડુ નહિ જમે સંત અમારા, તે તો બગડશે સર્વ તમારા. ૪
રસકસ જમતા નથી સંત, એવાં નિયમ ધર્યા છે અત્યંત;
જૈને મધુકરી2 લાવે છે માગી, ગોળા વાળી જમે છે તે ત્યાગી. ૫
કહે બાઈ સુણો મહારાજ, સંત જો ન જમે લાડુ આજ;
મારા ઘરમાં છે જેટલા જન, આજ કોઈ જમે નહિ અન્ન. ૬
એવો આગ્રહ બાઈનો જોઈ, આપી આજ્ઞા કરાવી રસોઈ;
પછી સંતોને પણ કહ્યું એવું, એક પાત્રમાં ભોજન લેવું. ૭
શાક દાળ લાડુ હોય ખીર, તેમાં મેળવવું પછી નીર;
એમ સ્વાદ વગર કરી જમવું, તમારે હોય અમને જો ગમવું. ૮
જમ્યા એવી રીતે સહુ સંત, ભાળી રાજિ થયા ભગવંત;
જમ્યા પ્રથમ તો શ્રીપરમેશ, પકવાન્ન વિચિત્ર વિશેષ. ૯
મોકો પટગર પામ્યા પ્રસાદી, જેહ ઇચ્છે છે અજ ભવ આદી;
બીજી લીલા કહું છું કુંડળની, એ તો છે અવિનાશી અકળની. ૧૦
એક અવસરમાં રાઈબાઈ, કહે શામને હે સુખદાઈ!
તન દુર્બળ દીસે તમારું, માટે માનો પ્રભુ કહ્યું મારું. ૧૧
વસો આંહિ ઘણા દિન વાસ, જમો સારું ભોજન અવિનાશ;
તેથી પુષ્ટ શરીર તો થાશે, બધી નિર્બળતા મટી જાશે. ૧૨
કર્યો આગ્રહ બહુ એહ સ્થાન, ભક્તઆધીન છે ભગવાન;
ઘણા દિવસ વસ્યા તહાં વાસ, ગુરુભાવે રાઈબાઈ પાસ. ૧૩
કઢેલાં દૂધ સાકર નિત્ય, પાય રાઈબાઈ કરિ પ્રીત;
ચોખી તર દૂધ ને દહીં કેરી, પ્રભુજીને જમાડે ઘણેરી. ૧૪
નદી ત્યાં છે ઉતાવળિ નામ, ધરી પીપળિયો તેહ ઠામ;
નદીનો વધ્યો મહિમા અપાર, નિત્ય નાય ત્યાં ધર્મકુમાર. ૧૫
એક દિન સખાજન લઈ સાથ, નાવા નદિયે ગયા મુનિનાથ;
પટગર અમરો મોકો નામ, તથા મામૈયો માતરો રામ. ૧૬
નાજો દેહો ને ખાચર સૂરો, સોમલો અલૈયો બળ પૂરો;
ભક્ત માતરો ધાધલ જેવો, તથા રાઠોડ ધાધલ તેવો. ૧૭
જીવો ખાચર સારંગપુરના, સખા ઇત્યાદિ હરિના હજુરના;
લીધા પાર્ષદ પણ બહુ પાસ, ચડ્યા ઘોડીયે શ્રીઅવિનાશ. ૧૮
ભલા કાઠિયો પણ અસવાર, વાજાં આગળ વાજે અપાર;
તેહ ગામથી પશ્ચિમ પાસે, નદી માંહિ ઉંડો હૃદ ભાસે. ૧૯
ટીંબલાનો ગણાય છે આરો, નાવા લાયક સૌ કહે સારો;
કર્યું સ્નાન તો ત્યાં જઈ નાથે, જળકેળી કરી સખા સાથે. ૨૦
કરી મજ્જન હરખિયા ઉરમાં, પેઠા વાજતે ગાજતે પુરમાં;
મોકા પટગરને દરબાર, ઓશરી છે ઉગમણે દુવાર. ૨૧
સભા ત્યાં સજતા ઘનશામ, સંત સત્સંગી સહિત તમામ;
દીધાં આ અવસર સુખ જેવાં, કોઈ અવતારમાં નહિ એવાં. ૨૨
વળી અન્ય લીલા કહું એક, સુણો રાખી વિશેષ વિવેક;
સખાભાવે ખેલે ઘનશામ, પૂરે ભક્તના હૈયાની હામ.3 ૨૩
અલૈયો ભક્ત અતિ બળવાન, ધરે અંતરમાં અભિમાન;
ધાર્યું તેણે જે હું મુજ અંગે, કરું કુસ્તી શ્રીકૃષ્ણની સંગે. ૨૪
શિર નામી કહ્યું અહો સ્વામી! બલવંત છોજી બહુનામી;
કૃષ્ણ અવતારમાં તમે નાથ, જીત્યા મોટા મોટા મલ્લ સાથ. ૨૫
મુજ કરમાંથિ કાંડું છોડાવો, ત્યારે બળવંત નામ ધરાવો;
એવો સાંભળી એનો ઉચ્ચાર, બોલ્યા ભક્તઇચ્છા પુરનાર. ૨૬
આ લ્યો ઝાલો આ કાંડું અમારું, જોઉં કેવું છે જોર તમારું;
અલૈયે ધરિ ઉર અભિમાન, કાંડું પકડ્યું તે સિંહસમાન. ૨૭
જેમ બાળકના કરમાંથી, છોડાવે તેમ છોડાવ્યું ત્યાંથી;
અલૈયાને શરમ કાંઈ આવી, ધૂળ હાથેળિ માંહિ લગાવી. ૨૮
કાંડું પકડ્યું વળી બીજી વાર, તર્ત છોડાવિયું તે ઠાર;
ત્રીજી વાર કર્યું વળી તેમ, અભિમાની તજે માન કેમ? ૨૯
કાંડું છોડાવીને ફેંક્યો દૂર, પડ્યો તે જેમ આંકનું તૂર;4
ઉઠીને પ્રભુને લાગ્યો પાય, તમે સમરથ ત્રિભુવનરાય. ૩૦
આખી સૃષ્ટિ તમે સ્રજનાર, પ્રભુ શક્તિ તમારી અપાર;
જગમાં તમને કોણ જીતે, વઢતાં5 જો ઘણા દિન વીતે. ૩૧
મારી ઇચ્છા તમે કરિ પૂરી, એમાં અલ્પે રહી ન અધૂરી;
આપ આવ્યા છો અક્ષરમાંથી, સ્પર્શ પદરજનો પણ ક્યાંથી! ૩૨
તેની સાથે લડ્યો કરિ દાવ, મેં તો લીધો અલૌકિક લાવ;
મોટાં માનું છું ભાગ્ય હે નાથ! સખાભાવ થયો તમ સાથ. ૩૩
કહે શ્રીજી તમે ધન્ય ધન્ય, તમે ભક્ત અમારા અનન્ય;
એમ કહીને મુક્યા માથે હાથ, ચાંપ્યાં ચરણકમળ છાતી સાથ. ૩૪
એમ કુંડળમાં કૃપાનાથ, નવિ લીલા કરે સખા સાથ;
નાવા જોગ નદીના જે આરા, નાયા ત્યાં જઈ ધર્મદુલારા. ૩૫
ભલી બીજી લીલા કહું ભાઈ, શ્રોતા વક્તાને છે સુખદાઈ;
મામૈયા તણા દરબાર પાસે, ચોરો માળેલો સુંદર ભાસે. ૩૬
ઉત્તરાભિમુખે એ તો ધારો, એની આગળ લીંબડો સારો;
તેને ફરતો ચુનાબંધ ઓટો, પદસ્પર્શથી મહિમા છે મોટો. ૩૭
શિવલિંગ પડ્યું હતું ત્યાંય, ધાર્યું શ્રીહરિયે મનમાંય;
જેમ રામે સ્થાપ્યા રામનાથ, તેમ થાપું આ શિવ મુજ હાથ. ૩૮
એ જ ઓટા ઉપર જળાધારી,6 કરાવી પ્રભુએ કાંઈ સારી;
શુભ દિવસે તે શિવ પધરાવ્યા, કુંડળેશ્વર નામે ઠરાવ્યા. ૩૯
ગામના લોકને કહ્યું એમ, આના ઉપર રાખજો પ્રેમ;
વળિ કહું એક દિવસની વાત, તમે ભાવ ધરી સુણો ભ્રાત. ૪૦
મામૈયાને લઈ નિજ સાથ, નદિયે ગયા નટવર નાથ;
ગામ રોઝીદનો પથ જ્યાં છે, તેથી પૂર્વે ઉંડો હૃદ ત્યાં છે. ૪૧
ઉંચી ભેખડ છે એહ ઠામ, ચડ્યા તે પર મિત્ર ને શામ;
બેયે નાવાનાં વસ્ત્ર તો ધરિયાં, વાલે ત્યાં મુખવચન ઉચરિયાં. ૪
જાણ્યું ભક્તની પ્રીતિ છે કેવી, આજ એની પરીક્ષા તો લેવી;
કહ્યું આંહીંથી કુદિ પડાય, તેમ તમથી ન થાય કે થાય? ૪૩
કહે મામૈયો હે મતિધીર, અતિ ઉંડું છે આ સ્થળે નીર;
પડે તેના નકી પ્રાણ જાય, માટે મુજથી પડી ન શકાય. ૪૪
કહે શ્રીહરિ હું તો પડીશ, જશે તન તો સ્વધામે જઈશ;
નથી આત્મા કદી મરનારો, એ છે અજર અમર ઠરનારો. ૪૫
મામૈયો કહે હે મહારાજ! એવું કરશો નહિ તમે કાજ;
તમે છો સર્વ વાત સુજાણ, સતસંગિના જીવનપ્રાણ. ૪૬
તમે જળ અમે મીન સમાન, જુદા પડિયે તો જીવનું જ્યાન;
કહ્યું એવી રીતે ઘણી વાર, ચાલી નેણથી નીરની ધાર. ૪૭
એવી લીલા જોવા તતખેવ, આવ્યા આકાશમાં ચડિ દેવ;
દેવતા દિલમાં એમ ધારે, તન તજશે જો કૃષ્ણ અત્યારે. ૪૮
કામ કરવાનું રહેશે અધુરું, હજી કીધું નથી કામ પુરું;
નથી મોટાં મંદિર હજી કીધાં, નથી આચાર્યનાં પદ દીધાં. ૪૯
એવી ચિંતા કરે ચિત્તમાંય, પછી શું થયું તે કહું ત્યાંય;
પડવા ગયા જ્યાં મુનિનાથ, ભીડી મામૈયે બળ કરી બાથ. ૫૦
પડે જોર કરીને જો નાથ, પડે મામૈયો પણ તેહ સાથ;
પ્રભુ અર્થે કર્યાં નિજ પ્રાણ, એવો પ્રેમ દીઠો રામબાણ.7 ૫૧
રીઝ્યા તે જોઈને જગરાય, ત્યારે બોલ્યા વચન સુખદાય;
ધન્ય ધન્ય છે પ્રેમ તમારો, રાખ્યો પકડીને દેહ અમારો. ૫૨
મને પકડી રાખ્યો જેવી રીતે, અંતે તમને હું પકડીશ પ્રીતે;
ધામ અક્ષરમાં લઈ જૈશ, વાસ મારા સમીપમાં દૈશ. ૫૩
આ તો પ્રેમપરીક્ષા મેં કીધી, પુરી પ્રીતિ છે તે જાણી લીધી,
કહે મામૈયો કરિને પ્રણામ, કરશો ન પરીક્ષા જ આમ. ૫૪
એવું દેખી દીલે હર્ષ લાવી, દુંદુભી દેવતાએ બજાવી;
પુષ્પ વૃષ્ટિ કરી તેહ ઠામ, સ્તુતિ કરીને ગયા નિજધામ. ૫૫
મામૈયો ને તથા મહારાજ, કિનારે ગયા મજ્જન કાજ;
કર્યું મજજન જઈને ઉમંગે, કોરાં વસ્ત્ર ધર્યાં પછિ અંગે. ૫૬
ઘણા હરખથી આવિયા ઘેર, પ્રભુ લીલા કરે એવી પેર;
કેટલીક કહું એહ ઠાર, શેષ શારદા પામે ન પાર. ૫૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
નિજજન સુખદેણ દેહ ધાર્યો, નિજજનમાં દૃઢ મર્મ તે વિચાર્યો;
જનમન તણિ વાંછના જ જેવી, ધરિ હરિયે રમણીય રીતે તેવી. ૫૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ઠકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિકુંડળગ્રામે તીર્થે દિવ્યચરિત્રકરણનામા અષ્ટાવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૮॥