વિશ્રામ ૫
ઉપજાતિવૃત્ત
બોલ્યા વળી સુંદર શામરંગી, સુણો સહૂ સંત તથા સુસંગી;
જન્મદિ જે ઉત્સવ કાંઈ આવે, તે કૃષ્ણના દાસ કરે કરાવે. ૧
કહ્યું હવે નિર્ણય આજ એનો, રહે નહીં સંશય કાંઈ તેનો;
સચ્છાસ્ત્રમાં વૈષ્ણવનો સુધર્મ, છે તેહનો સૌ સુણજો સુમર્મ. ૨
ચૈત્ર શુદી જે નવમી ગણાય, હરિજયંતી જન સર્વ ગાય;
તેનું વળી છે હરિનૌમિ નામ, તેનો કહું નિર્ણય એહ ઠામ. ૩
જેને સદા આશ્રય છે અમારો, તેને જ આ નિર્ણય રૂચનારો;
રાત્રી ઘટીકા દશ જાય જ્યારે, નૌમી શશીવાસર પુષ્ય ત્યારે. ૪
જો એટલા જોગ બધાય હોય, તે કીજિયે અષ્ટમિ વેધ તોય;
જો તેહમાં ન્યૂન કશું જણાય, તો અષ્ટમી વેધ તજો સદાય. ૫
જો કુષ્ણ નૌમી દિન બેય આવે, તો પૂર્વ વારે વ્રત તે સુહાવે;
નૌમી તિથીનો ક્ષયકાળ ભાળી, લીજે સદા અષ્ટમિ વેધવાળી. ૬
તે તો વિના અષ્ટમિ વેધ એવી, તિથી તજીને ઉદયાત1 લેવી;
મધ્યાહ્ન કાળે પણ ચિત્ત દીજે, શ્રીરામજન્મોત્સવ તેહ કીજે. ૭
વૈશાખ શુક્લા2 ઉદયાત લેવી, પ્રતિપદા3 કૂર્મજયંતિ એવી;
તેથી પછી જે તિથિ ત્રીજ નામ, તે દીન જન્મ્યા પ્રભુ પર્શુરામ. ૮
ઉગ્યાથિ મધ્યાહ્ન વિષે સુહાવે, ત્યારે તિથી તે વ્રતની કહાવે;
ચતુર્દશી તે પછિ જેહ આવે, નૃસિંહની જન્મતિથી કહાવે. ૯
ચતુર્દશીનો ક્ષય હોય ર્યારે, ત્રયોદશીવેધ ગણો ન ત્યારે;
જે જેઠ માસે તિથિ પૂર્ણમાસી, છે સ્નાનયાત્રોત્સવ કેરિ ખાસી. ૧૦
જો હોય જેષ્ઠા ઉદયાત કાળે, તે વાર તો ઉત્સવનો નિહાળે;
આષાઢ શુક્લે તિથિ બીજ ત્રીજે, જો પુષ્ય ભાનૂ ઉદયાત લીજે. ૧૧
તે વાસરે છે રથ કેરિ જાત્ર, સુણો તમે સૌ સતસંગિમાત્ર;
વદી અષાઢી પડવે સુબીજે, વૃષાખ્ય4 રાશી બળ ચંદ્ર લીજે. ૧૨
ત્યારે હિંડોળે હરિને ધરીજે, ઉતારવા શ્રાવણ કૃષ્ણ5 ત્રીજે;
જો ચંદ્રમા મક્કર કુંભ કેરો, બલિષ્ઠ રાશી વૃષને6 ઘણેરો. ૧૩
શુદી ચતુર્થી તિથિ શ્રાવણી છે, જયંતિ વારાહ તણી ગણી છે;
મધ્યાહ્ન વ્યાપે તિથિ લેવિ તેહ, બે હોય તો લે તિથિ બીજિ જેહ. ૧૪
જન્માષ્ટમી શ્રાવણ કૃષ્ણ પક્ષે, તેનો કહૂં ભેદ તમો સમક્ષે;
જો અષ્ટમી રોહિણિ વાર બૂધ, અર્ધી નિશાયે તિથિ તેહ શુદ્ધ. ૧૫
તે ચારનો જો કદિ યોગ લાધે, તો સપ્તમી વેધ તણો ન બાધે;
જો ચારમાં ન્યૂન7 કશૂં જણાય, તો સપ્તમી વેધ તજો સદાય. ૧૬
પૂર્વે દિને યોગ બધા કહ્યા તે, બીજે દિને અષ્ટમિ અર્ધ રાતે;
ત્યારે સમર્થે ઉપવાસ બેય, અશક્ત બીજે દિન તે કરેય. ૧૭
ન હોય જો મેં કહિ રીત તેવી, તો અષ્ટમી તે ઉદયાત લેવી;
શ્રીકૃષ્ણજન્માષ્ટમિનો વિચારી, નિશ્ચે કહ્યો નિર્ણય પુણ્યકારી. ૧૮
શાલિનીવૃત્ત
પ્રાતઃકાળે તે તિથીમાં પ્રમાણો, રામાનંદસ્વામિનો જન્મ જાણો;
તે તો કાંઈ ભૂલિ જાવું ન ભાઈ, છૈયે સર્વે તેમના સંપ્રદાયી. ૧૯
ઉપજાતિવૃત્ત
તિથી કહું અર્જુન જન્મ જેહ, છે ભાદ્રવાની શુદિ બીજ તેહ;
જો ઉત્તરા ફાલ્ગુનિ બીજ સાથે, મધ્યાહ્નકાળે રવિ હોય માથે. ૨૦
જાણો તિથી ઉત્તમ હોય એવી, ન ઉત્તરા તો ઉદયાત લેવી;
જે એ જ માસે શુદિ ચોથ જાણો, ગણેશની જન્મતિથી પ્રમાણો. ૨૧
મધ્યાહ્ન ટાણે તિથિ તેહ લેવી, માનો સુ આજ્ઞા મુજ કેરિ એવી;
જે ભાદ્રવાની શુદિ અષ્ટમી છે, રાધાજિની જન્મતિથી કહી છે. ૨૨
તે સપ્તમી વેધ જણાય એવી, જો અષ્ટમીનો ક્ષય8 તો જ લેવી;
તિથી શુદી દ્વાદશિ ભાદ્રમાસી, જન્મ્યા પ્રભૂ વામન સૂખરાશી. ૨૩
મધ્યાહ્ન વ્યાપી શુભ સાંભળેલી, તે ઉત્તમ જો શ્રવણે મળેલી;
આસો શુદી જે દશમી ગણાય, સંયુક્ત લેવી શ્રવણે સદાય. ૨૪
નક્ષત્ર જો તે તિથિમાં ન હોય, સંધ્યા સમાની તિથિ લેવિ તોય;
રાસોત્સવી આશ્વિન પૂર્ણમાસી, સંધ્યા સમાની તિથિ તેહ ખાસી. ૨૫
સૂર્યોદય દ્રવ્ય ત્રયોદશી તો, જો હોય તેનો ક્ષય દ્વાદશી તો;
ચતુર્દશી આશ્વિન કેરિ કાળી, તે લીજિયે સંગવ9 કાળવાળી. ૨૬
પૂજા કરી જે હનુમાન કેરી, પીડા ટળે તે થકિ તો ઘણેરી;
પ્રાતઃ પછી સંગવ કાળ સોય, મધ્યાહ્ન કેડે અપરાહ્ન હોય. ૨૭
સાયં સમો તેહ પછી પ્રમાણો, તે પાંચ ભાગે દિન એક જાણો;
સાયં સમે એ જ અમાસ આવે, દીપોત્સવી તેહ દિને સુહાવે. ૨૮
સાયં સમે જો પડવે ગણાય, તો અન્નકૂટોત્સવ તેદિ થાય;
ચતુર્દશી કાળિ દિવાળિ જેહ, ને અન્નકૂટોત્સવ ત્રણ્ય તેહ. ૨૯
જોડે જ આવે જન સર્વ જાણો, એકે દિનો અંતર તો ન આણો;
ગોપાષ્ટમી કાર્તિક શુક્લ પક્ષે, તે લેવિ સૂર્યોદયની સમક્ષે. ૩૦
એકાદશી કાર્તિક શુક્લ જાણો, પ્રબોધિની નામ ભલું પ્રમાણો;
તેનો કહું નિર્ણય આજ સારો, તે સાંભળી અંતરમાં ઉતારો. ૩૧
વૈતાલીયવૃત્ત
સુણજો સતસંગિયો સહુ, વ્રત એકાદશિ સર્વનું કહું;
દશમી તિથિ વેધ જે દિને, વ્રત તેનું કરવું ન તે દિને. ૩૨
દશમી તિથિ વેધ જાણિયે, ઘડિ પંચાવન જ્યાં પ્રમાણિયે;
દશમી પળ એક જો ઘટે, દશમીનો પછિ વેધ તો મટે. ૩૩
દિન બે તિથિ તેહ થાય છે, વ્રત બીજે દિન તો કરાય છે;
દશમી ક્ષય જે દિને દિસે, વ્રત કીજે તિથિ દ્વાદશી વિષે. ૩૪
કદિ દ્વાદશી બે દિને થશે, વ્રત આદ્યા10 તિથિ દ્વાદશી વિષે;
કરવું મુજના કહ્યા થકી, નરનારી સહુ જાણજો નકી. ૩૫
તિથિ જેહ પ્રબોધિની કહી, દિન મધ્યે વૃષજન્મ11 છે સહી;
તિથિ કાર્તિકી પૂર્ણિમા છતાં, પ્રગટ્યાં ભક્તિ દિનાસ્ત તે થતાં. ૩૬
તિથિ જેહ વસંતપંચમી, મુજને તો ઉદયાત તે ગમી;
વદિ ચૌદશ માઘની ગમે, શિવરાત્રી નિશિ અર્ધને સમે. ૩૭
વદિ ફાલ્ગુનની પ્રતીપદા, ફુલડોળોત્સવ જાણિયે તદા;
ઉગતાં રવિ હોય ઉત્તરા, કરિયે તો ફુલડોળ સૌ ખરા. ૩૮
વળિ એ જ સમે સુણો સહુ, નરનારાયણ જન્મ છે કહું;
શુભ ઉત્સવ આદરીજિયે, પ્રભુને તેથિ પ્રસન્ન કીજિયે. ૩૯
તૃતિયા ઉદયાત દીનની, શુદિ ચૈત્રી સુજયંતિ મીનની;12
સહુ ઉત્સવ એ રિતે કરો, મુજ દાસો સુણિને દિલે ધરો. ૪૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
નિજજન હિતકાજ રાજરાજે, સુણતાં ભક્ત વિરક્તનો સમાજે;
નિજમત વ્રત ઉત્સવો બતાવ્યા, સુણિ સહુના મનમાં ભલા જ ભાવ્યા. ૪૧
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ટકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિવ્રતોત્સવ-નિરૂપણનામા પંચમો વિશ્રામઃ ॥૫॥