વિશ્રામ ૧૦
પૂર્વછાયો
શોભે વિશાળ સભા ભરી, ઘોડાસર સમીપ ઘનશ્યામ;
ભૂધર આગળ ભેટ ધરવા, આવ્યા જનો એહ ઠામ. ૧
ચોપાઈ
દાદા ખાચરે દિલમાં વિચારી, પ્રેમે પૂજ્યા પ્રથમ ગિરિધારી;
પગ ધોઈ પાદોદક1 પીધું, જળ તે સહુને પણ દીધું. ૨
ભાલે કેશરની આડ્ય કરી, વચ્ચે કંકુનો ચાંદલો ધરી;
ચડાવ્યા વળી અક્ષત એમાં, મોંઘા મોતી હતાં ઘણાં તેમાં. ૩
એક એવે સમે માળી આવ્યો, ફુલમાળા ભરી છાબ2 લાવ્યો;
દાદા ખાચરે તે છાબ લીધી, માળીને તેમની મોર દીધી. ૪
પુષ્પમાળા મનોહર જોઈ, વાહ વાહ કહે સહુ કોઈ;
તાજાં પુષ્પે કરેલી તૈયાર, એમાં કારીગરીનો ન પાર. ૫
દાદા ખાચરે લૈ કરમાંય, કરી વિનતિ પ્રભૂ તણી ત્યાંય;
વાલા ભાળીને ભાવ અમારો, પુષ્પમાળા ગળા માંહિ ધારો. ૬
સ્રગ્ધરા: પુષ્પમાળાબંધ
વાલા માળા ગળામાં વિધવિધની ધરી સારિ સારી કરી છે,
શ્રીજી તાજી સજી છે સુમનમય મહા ભારિ કારીગરી છે;
જ્ઞાની ધ્યાની મુનીયો ઉર પર નિરખે ચાહિ ચાહી રહીને,
દેખી દેખી સુખી થૈ સુર નર હરખે પાહિ પાહી કહીને. ૭
ચોપાઈ
સારા શબ્દ એવા સંભળાવી, પુષ્પમાળા પ્રભુને પેરાવી;
તોડા કનકના પગમાં ધરાવ્યા, મોંઘે મોતીડે વાલો વધાવ્યા. ૮
पुष्पमालाप्रबंध
જેણે અર્પિયા વેઢ અકેક, તેનાં નામ ગણાવું પ્રત્યેક;
જીવો ખાચર સોમલો સૂરો, કાળો નાજો મુળુભક્ત પૂરો. ૯
માતરો બીજા હમીરભાઈ, અમુલા તથા અમરબાઈ;
વસ્તા ખાચરે ઉતરી આપી, જેનું મૂલ શકાય ન માપી. ૧૦
લાડુબાઇયે કંદોરો દીધો, તે તો કૃષ્ણે કેડ્યે ધરી લીધો;
રાજબાઈ તથા બાઈ મોટી, તેણે અર્પિ કડાં તણ જોટી. ૧૧
પછી કાઠી સરવ પંચ મળી, ભારે રેટો કર્યો ભેટ વળી;
મીણબાઇયે આપ્યો ગળુબંધ,3 સુભગાયે4 મુક્યું શેલું કંધ.5 ૧૨
આપ્યાં કુંડળ બે કાશિદાસે, શશિ સૂર્ય સમાન પ્રકાશે;
અમદાવાદના સંઘે ત્યારે, વસ્ત્ર અર્પ્યાં ભલાં ભારે ભારે. ૧૩
કિનખાબ તણો સુરવાળ, તેવો જામ જેની લાંબી ચાળ;
કિનખાબનાં થાન6 ને થાન,7 કર્યાં અર્પણ બહુ મૂલવાન. ૧૪
દાજીભાઈ જે મછિયાવવાળા, આપી તેણે તો મોહનમાળા;
વળી વાસી વડોદરા કેરા, તેણે અર્પિયા ઘાટ8 ઘણેરા. ૧૫
સોનારૂપા તણા મોટા થાળ, પ્યાલા ને જળપાત્ર વિશાળ;
હતા કચ્છી અને ઝાલાવાડી, મુકી તેણે તો મ્હોરો અગાડી. ૧૬
રાયધણજીયે રુપાની છડી, ભલી ભેટ કરી તેહ ઘડી;
પુજાભાઈ મેંથાણના ઝાલા, તેણે આપી રુડી બોરમાળા.9 ૧૭
ઘોડો રોઝો તે જાતે કેસરિયો, ભેટ અલૈયા ખાચરે ધરિયો;
પછી સૂરતના સતસંગી, આવ્યા ધરવાને ભેટ ઉમંગી. ૧૮
ભાલચંદ ભલા ભક્તરાજ, તેણે આપ્યો પૂજા તણો સાજ;
રુપાનું જળપાત્ર ત્રભાણું, જરિયાનનું આસન જાણું. ૧૯
ભાઈચંદભાઈ શેઠ સુજાણ, એણે આપ્યું જડીત્ર પલાણ;10
ઘોડાને કાજે ભીખારીદાસે, આપી દુગદુગી11 તે ભલી ભાસે. ૨૦
આપ્યાં તાવિત ગોવિંદભાઇયે, આપી સૂર્યમુખી લક્ષ્મીબાઇયે;
દાદાભાઇયે આપી કલંગી, શોભે ઘોડાને શીશ સુરંગી. ૨૧
મોતીશાયે દીધો હય કાજ, કિનખાબનો શોભિત સાજ;
ડુમચી12 કૃષ્ણદાસે રુપાની, બીજી જીભાઇયે તો સોનાની. ૨૨
આપ્યું ચોકડું તો અંબારામે, આપ્યો મોવડ13 નારણ નામે;
અશ્વચરણે ઝાંઝર ઝમઝમે, એવાં આપિયાં પુરુષોત્તમે. ૨૩
આપ્યું જાદવજિયે માદળિયું, હેમનું તે હરિકંઠે ભળીયું;
ગંગાદાસે તો મોતીની માળા, ધરી શ્યામને કંઠે વિશાળા. ૨૪
લક્ષ્મીચંદ ને લલુભાઈ, આપી પોંચિયો બે હરખાઈ;
તોરો સોનાનો સૂરજરામે, આપ્યો તે લીધો સુંદરશ્યામે. ૨૫
રુપચંદે તો ઉતરી એક, આપી વાલાને સહિત વિવેક;
ભવાનીદાસ ને તાપીદાસ, આપ્યા હેમના ગુચ્છ હુલાસે. ૨૬
આપી પીતામરે જવમાળા,14 જવ તેના અતીશે રુપાળા;
ઘેલાભાઇયે સુઘડ15 ઘડાવ્યો, હતો કંદોરો તે પહેરાવ્યો. ૨૭
અરદેશરે સત્સંગી સાથે, મહારાજને બાંધવા માથે;
મોકલ્યું હતું મંદિલ ભારે, કર્યું અર્પણ તે તે વારે. ૨૮
મુકી ચાખડી પ્રભુપદ પાસે, રુપાની તે નરોત્તમદાસે;
નરસીભાઇયે અતિ સારી, અબદાગિરિ16 આપિ વિચારી. ૨૯
એક ચામર ચારુ સ્વરૂપ, આપ્યું ઓધવજીયે અનુપ;
મોરારજીયે બહુ હેમમ્હોર, ભાઈ જગૂયે ભભકાળી કોર.17 ૩૦
જેનું વળી નૌતમરામ નામ, તેણે ધર્યો મુગટ તેહ ઠામ;
ભક્તો ભેટ ધરી રહ્યા જ્યારે, બોલ્યા અલૈયો ખાચર ત્યારે. ૩૧
હવે ઘોડે બેસો ઘનશ્યામ, પુરુષોત્તમ પૂરણકામ;
સુણી બોલ્યા ઘોડાસરરાય, આવે ઘોડે તે કેમ બેસાય. ૩૨
જાણે ખેલવી જે ઘોડાં ભારી, કરે તે આ ઘોડે અસવારી;
ત્યારે બોલ્યા અલૈયો તે ઠામ, મહા સમરથ છે ઘનશ્યામ. ૩૩
એ છે સકળ કળામાં સુજાણ, નથિ એકે કળામાં અજાણ;
કરે મનુષ્યચરિત્ર તે જ્યારે, નથી જાણતો હું કહે ત્યારે. ૩૪
કોઈ અવસરે બ્રહ્માંડ તોળે, કોઈ અવસરે વાહન ખોળે;
ક્યારે નિજજનની વારે ધાય, ક્યારે પોતે જ માગે સહાય. ૩૫
એવી લીલા કરે છે અપાર, જોઈ મોહ પામે નરનાર;
રાજા સમજ્યો સુણી ઉંડો અર્થ, માગી મારી સહાયતા વ્યર્થ. ૩૬
એ છે સમરથ શ્રીમહારાજ, સોંપ્યું મુજને કૃપા કરી કાજ;
મારો કરવા સુફલ અવતાર, મારે ઘેર પધાર્યા મુરાર. ૩૭
પછી અશ્વનો શણગાર જેહ, હતો તે ધર્યો અશ્વને એહ;
શ્રીજી પણ સજીને શણગાર, થયા અશ્વ ઉપર અસવાર. ૩૮
ત્યારે કુબેરસિંહ ચોપદાર, બોલ્યા ઉચ્ચ સ્વરે જયકાર;
જય ધર્મધુરંધર ધીર, જય ધર્મતનુજ નરવીર. ૩૯
જય જય મહારાજાધિરાજ, નિઘા18 કરો નિઘા કરો આજ;
ચોપદારનો એવો ઉચ્ચાર, સુણી કરુણા કરી કરતાર. ૪૦
કૃપાદૃષ્ટિએ સૌ સામું જોયું, કોટિ જન્મનું પાતક ધોયું;
હય ખેલવ્યો મેદાનમાંઈ, તેમાં કસર રાખી નહીં કાંઈ. ૪૧
ત્રાસે19 હરણ ભરે જેમ ફાળ,20 ઘોડો એમ કુદે એહ કાળ;
વાળે આમથી તેમ જીવન, જોઈ અચરજ પામિયા જન. ૪૨
મુખે અશ્વને શ્વાસ ન માય, દેખી કૃષ્ણને આવી દયાય;
ઘોડો ઝાડ તળે ઉભો રાખ્યો, ભલો ભલો વખાણીને ભાખ્યો. ૪૩
આવ્યા ત્યાં શેઠ નાગરદાસ, જેનો સુરત શહેરમાં વાસ;
છત્ર લાવ્યા રુડું છબિદાર, કહ્યું કૃષ્ણ કરો અંગિકાર. ૪૪
ભગુજીને કહે ભગવાન, છત્ર લ્યો કરમાં ગુણવાન;
સુણી આજ્ઞા ભગુજીયે લીધું, કરિ વિક્તિ21 વિકાસિત22 કીધું. ૪૫
ધાર્યું છત્ર મહાપ્રભુ માથે, તેનો દંડ ઝાલ્યો નિજ હાથે;
મેઘાડંબરની છબિ છાજે, જોતાં સુરપતિનું છત્ર લાજે. ૪૬
શોભે છત્ર તણી છબિ સારી, લીધી ધ્યાનીયે ધ્યાનમાં ધારી;
જેમ અશ્વ પશૂમાં ગણાય, હરિને લીધે ધ્યાને ધરાય. ૪૭
વૃક્ષથી થયા પુષ્પના હાર, પ્રભુને લીધે મહિમા અપાર;
તેમ છત્ર જુવે જન કેવું, સુખ સર્વ તણા ધન જેવું. ૪૮
એક સંતે બિજાને સુણાવ્યું, અહો ક્યાં થકિ આ છત્ર આવ્યું;
એનો કોણ કારીગર હશે, વસુધામાં23 કે સ્વર્ગમાં વસે. ૪૯
કહો સંત કેવું છત્ર એહ, ત્યારે બોલ્યા મુની સુણી તેહ;
એનો મહિમા કહ્યો નવ જાય, છત્ર સમરતાં સૌ સુખ થાય. ૫૦
દ્રુતવિલંબિતવૃત્ત: છત્રપ્રબંધ
સમરતાં સુખ સર્વ સદા કરે, છબિ સુછત્રની તાપ ત્રણ હરે;
સુરતના શુભ શિલ્પિજને કર્યું, સરસ છત્ર શિરે હરિએ ધર્યું. ૫૧
छत्रप्रबंध
ચોપાઈ
પછી શ્રીહરિએ સાન કીધી, સૌને સજ્જ થવા રજા દીધી;
દીધા ત્યાં મોટી નોબતે ડંકા, અસવાર થયા વીરવંકા.24 ૫૨
છૂટે બંદુકો વાજિત્ર વાજે, તેથી અવની ને આકાશ ગાજે;
કરે ઉચ્છવિયા ઉછરંગે, મોટો ઉત્સવ તાલ મૃદંગે. ૫૩
કોય રથમાં કે પાલખી માંય, બેઠા મોટા મોટા સંત ત્યાંય;
બેઠા શ્રીહરિની આજ્ઞાયે, ઘોડાસરપતિ પાલખી માંયે. ૫૪
બેઠા રથમાં રાજાના પ્રધાન, કરે બંદીજનો ગુણગાન;
શોભે રાજા તે સેના સહિતે, કવિ કોઈ કહે કેવી રીતે. ૫૫
જાણે શત્રુને જીતવા કાજ, યુદ્ધ ચાલ્યા યુધિષ્ઠિરરાજ;
સાથે શ્રીહરિ શોભે છે કેવા, યુધિષ્ઠિર સાથે શ્રીકૃષ્ણ જેવા. ૫૬
બહુ ઘોડાં ઘુમે આસપાસ, રજ ઉડી છવાયો આકાશ;
જાણે પ્રભુપદે થૈને પાવન, ચાલી ભૂમિકા બ્રહ્મસદન. ૫૭
સેના ભીલ તણી શોભે કેવી, સેના સુગ્રીવની હોય જેવી;
લીધાં કામઠાં ને તીર કરમાં, ભલા ભાથા બાંધ્યા છે કમરમાં. ૫૮
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
હરિજન પથમાં જતા જણાય, પણ મનવૃત્તિ રહે પ્રભુજિમાંય;
ફરિ હરિ મુખ કૃષ્ણ કેરું દેખે, નિજ મનમાં નિજ ધન્ય ભાગ્ય લેખે. ૫૯
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવણીન્દ્ર અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિઘોડાસર-પુરાદ્વિચરણનામ દશમો વિશ્રામઃ ॥૧૦॥