વિશ્રામ ૧૮
પૂર્વછાયો
વાત વિશેષ તે બાઇની, કહું સાંભળો હે નરરાજ;
કોઈ સમે ગઈ બાઈ તે, મહારાજનાં દર્શન કાજ. ૧
ચોપાઈ
પછી કોઈ સમે તેહ બાઈ, ગઈ ગઢપુરમાં હરખાઈ;
ભારે ભીડ સમૈયાની હતી, તેથી દુર ઉભી રહી સતી. ૨
જોઈ શ્રીજીએ તેહને જ્યારે, એને આવવા દ્યો કહ્યું ત્યારે;
પાસે જૈને તે બાઈએ પ્રીતે, પૂજ્યાં ચરણકમળ રુડી રીતે. ૩
બોલ્યા મર્મવચન મહારાય, પીંપળે અડ્યા તે એહ પાય;
સુણી વાત સરવ યાદ આવી, નીચું જોયું શરમ મન લાવી. ૪
મોટીબાએ કહ્યું મહારાજ, કહો કારણ ગરીબનિવાજ;
ત્યારે શ્રીમુખથી સાક્ષાત, કહી વિસ્તારીને સર્વ વાત. ૫
પાકા હરિજનની કેવી ટેક, ન ભમાય ભમાવે અનેક;
બ્રહ્માદિકના ભુલાવ્યા ન ભૂલે, દૃઢ નિશ્ચય દિલથી ન ડૂલે. ૬
એવી ભક્ત આ બાઈ અનન્ય, તેનાં માતપિતાને છે ધન્ય;
એમ શ્રીમુખે વાત વખાણી, તે તો સત્સંગી સર્વેએ જાણી. ૭
હવે ચાલતી તે કહું વાત, સુણો ભૂ૫ અભેસિંહ ભ્રાત;
વિજાપુરથી પ્રભુજી વિચરીયા, જઈ વીસળનગરમાં ઠરીયા. ૮
હતા ચોમાસાના દિન તેહ, થાય ઝરમર ઝરમર મેહ;
જોઈ પ્રગટ પ્રભુનો પ્રતાપ, લોક બોલે માંહોમાંહી આપ. ૯
હરિભક્તનાં કષ્ટ હઠાવા, આ તો સ્વામિનારાયણ આવ્યા;
રહ્યા ઉદયકુંવરબાઈ ઘેર, પ્રભુ ત્યાં જ જમ્યા રુડી પેર. ૧૦
તેહ બાઈનો સુત બળદેવ, પ્રભુ તેને કહે તતખેવ;
જાઓ જ્યાં હોય મામો તમારો, મુજ આવ્યાની વાત ઉચ્ચારો. ૧૧
વળી તે સુબાને કહો તમે, તહાં આવીએ મળવાને અમે;
અથવા સુબો આંહીં પધારે, મળવાની છે ઇચ્છા અમારે. ૧૨
બળદેવ કહે મહારાજ, સુબાને મળવાનું શું કાજ;
તે તો રાખે છે તમ સંગે વેર, ઝાઝું સત્સંગ ઉપર ઝેર. ૧૩
કરે તમને તે પકડીને કેદ, એથી અમને તો ઉપજે ખેદ;
એવું સુણિને બોલ્યા બળવાન, સુબો છે જીવ કે ભગવાન. ૧૪
બળદેવ કહે છે રમેશ,1 તે છે જીવ તમે પરમેશ;
ત્યારે બોલિયા ત્રિભુવનરાય, ધાર્યું જીવનું તો વ્યર્થ જાય. ૧૫
ઇચ્છા ઈશ્વરી બળવતી જાણો, ચિંતા તો તમે ચિતમાં ન આણો;
મારી આજ્ઞા સુણીને સિધાવો, સુબાને તમે જૈને સુણાવો. ૧૬
એવું સાંભળીને બળદેવ, સુબા પાસે ગયો તતખેવ;
કહ્યું સ્વામિનારાયણ આવ્યા, તેણે મળવાને તમને બોલાવ્યા. ૧૭
તમે જો કહો તો આંહીં આવે, કહો તમને જેવી રિતે ફાવે;
સુબે પુછ્યું ધરી ક્રોધ અંગે, કેટલા જન છે તેને સંગે. ૧૮
ત્યારે ત્યાં બળદેવ કહે છે, બ્રહ્મચારી અને એક એ છે;
હતો આરબનો જમાદાર, સુબે તેને કહ્યું તેહ વાર. ૧૯
સહજાનંદ પાસે સિધાવો, તેને પકડીને બાંધીને લાવો;
ત્રીશ આરબ રાખજો સાથે, સારાં હથિયાર રાખજો હાથ. ૨૦
જાણ્યા આરબ આવતા જ્યારે, કરિ યુક્તિ કૃપાનાથે ત્યારે;
બ્રહ્મચારીને પાસે બોલાવી, તેને અંગે વિભૂતિ2 ચોળાવી. ૨૧
બેસાર્યા વીર આસન વાળી, આપી હાથમાં સોટી રુપાળી;
કહ્યું જ્યારે બતાવું હું જેને, સોટી સનમુખ ધારજો તેને. ૨૨
એવામાં તો જમાદાર આવ્યો, તેણે હુકમ સુબાનો સુણાવ્યો;
બાંધો પકડો એવું બોલ્યો જ્યારે, સમશા3 કરી વર્ણિને ત્યારે. ૨૩
સીટી સન્મુખ ધારી જે વાર, સમાધિમાં પડ્યો જમાદાર;
દીઠો અકળીત તેજ અંબાર, દીઠા શ્રીહરિ તેજ મોઝાર. ૨૪
બ્રહ્મચારીને શ્રીભગવાને, સમજાવ્યા વળી કાંઈ સાને;
બીજું અગ્ર સોટીનું બતાવ્યું, જમાદાર જાગ્યો ભાન આવ્યું. ૨૫
બોલ્યો વિનયવચન અનેક, આપો આપ ખુદા તમે એક;
અણસમજે બોલ્યો જે હું આજ, ગુનો માફ કરો મહારાજ. ૨૬
એમ કહીને ગયો સુબા પાસ, કરી વાત ત્યાં સર્વ પ્રકાશ;
કહ્યું એ છે ખુદા અવતાર, એને કોઈ નહીં જીતનાર. ૨૭
શત્રુ સામો હું લડવાને જાઊં, સહજાનંદ સામો ન થાઊં;
ભલું ઇચ્છો જો આપનું આપ, પગે લાગો તેને તજી પાપ. ૨૮
એવી વાત કરે છે જે કાળ, આવ્યા વર્ણિ સહિત વૃષલાલ;
જોઈ વર્ણિનો સંન્યાસી વેષ, ઉર ઉપજ્યો ભાવ અશેષ.4 ૨૯
ઉભા થૈ કર્યો પ્રેમે પ્રણામ આપ્યું આસન બેઠા તે ઠામ;
શ્રીજીને તેના સોબતી જાણી, દીધું માન મીઠી કહી વાણી. ૩૦
સુબાને કહે શ્રીઘનશ્યામ, લાલદાસ છે આપનું નામ;
તમે દેસાઈકુળ કહેવાઓ, સુબાપદથી સારા વખણાઓ. ૩૧
વળી વિસલનગરા છો નાતે, જશ મેળવ્યો છે તમે જાતે;
અમ ઉપર રાખો છો દ્વેષ, તે તો તમને ઘટે નહીં લેશ. ૩૨
ભાગવત ને ગીતા તો સંભાળો, સંત ઉપરથી દ્વેષ ટાળો;
સંતજનનો જે દ્વેષ કરે છે, જમપુરમાં તે બહુ દુઃખ લે છે. ૩૩
લાલદાસ બોલ્યો તે ઠામ, શાસ્ત્ર કલ્પિત તે છે તમામ;
જમપુરની તો વાત અસત્ય, જોઊં નજરે તો જાણે હું સત્ય. ૩૪
ત્યારે શ્રીજીએ દૃષ્ટિ ઠરાવી, તેને સદ્ય સમાધિ કરાવી;
જમપુરમાં ગયો જેહ વાર, જમ મારવા ધાયા અપાર. ૩૫
જમ સુક્ષમ દેહને તાડે,5 સ્થૂળ દેહ પડ્યો બુમ પાડે;
દીનબંધુને દિલ દયા આવી, તેથી તરત સમાધિ તજાવી. ૩૬
ત્રાસે થરથર ધ્રુજે શરીર, નેણમાંથી વહ્યાં જાય નીર;
પ્રભુપદને નમ્યો પ્રેમ આણી, બોલ્યો ગદગદ કંઠેથી વાણી. ૩૭
કૃપાનાથ જગત કરતાર, તમે અમિત6 બ્રહ્માંડ આધાર;
કર્યો અજ્ઞાનતાથી મેં દ્વેષ, હવે સંશય નવ રહ્યો લેશ. ૩૮
મારા ઉપર ઉર દયા આણો, મને આપનો આશ્રિત જાણો;
એમ કહિને થયો સતસંગી, કરી ભક્તિ ભલી નવ અંગી. ૩૯
પધરાવ્યા પોતા તણે ઘેર, પ્રેમે પૂજા કરી રુડી પેર;
વસ્ત્ર ભૂષણ ભારે ધરાવી, ધર્યો થાળ રુપૈયાનો લાવી. ૪૦
જમાડ્યા વિપ્ર ચોરાશી નાત, સતસંગી જમ્યા ભલી ભાત;
હતા સત્સંગી જુદા પડાવ્યા, નાતમાં સર્વેને લેવરાવ્યા. ૪૧
થઈ પધરામણી ઘણે ઘેર, જેજેકાર કર્યો એવી પેર;
પ્રભુ ત્યાંથી કરીને પ્રયાણ, વર્ણિ સહિત ગયા વઢવાણ. ૪૨
ભાળ્યું ભોગાવામાં પૂર ભારે, રાખ્યા વર્ણિને એ જ કિનારે;
પોતે તો કર્યો જળમાં પ્રવેશ, વાર્યા વર્ણિયે માન્યું ન લેશ. ૪૩
એક દેરીમાં વર્ણિ તો રહ્યા, પ્રભુ તો પૂર ઉતરી ગયા;
ધોળીપોળે પેઠા ધર્મનંદ, ચાલ્યા ચૌટામાં વૃષકુળચંદ. ૪૪
કારભારી તો ભાણજી મેતા, વડનગરા તે નાગર હતા;
તેના ઘરની પાસે ગયા જ્યારે, ભાવ્યા ભાણજી મેતાએ ત્યારે. ૪૫
પેખી પરમપુરુષ તે પ્રતાપી, ઘેર ઉતરવા જગ્યા આપી;
પછી પુછ્યા જ્યારે સમાચાર, ત્યારે બોલિયા ધર્મકુમાર. ૪૬
અમે વીસળનગરથી આવ્યા, ગુરુજી અમને તેડી લાવ્યા;
નદીમાં નીર પેખી અપાર, ગુરુ તો અટક્યા પેલે પાર. ૪૭
પૂર ઉતરી આવિયા અમે, હવે કામ કરો એક તમે;
સામે તીર ત્રાપો મોકલાવો, ગુરુને ગામ માંહી તેડાવો. ૪૮
સૌને અચરજ ઉપજ્યું ઉર, કેમ ઉતર્યા આ નદી પૂર;
તારા7 ત્રાપો લઈ મોકલાવ્યા, બ્રહ્મચારીને ગામમાં લાવ્યા. ૪૯
કારભારી પૂછે તતખેવ, તમે આ મુનિના ગુરુદેવ;
બ્રહ્મચારી કહે હું છું શિષ્ય, એ છે જગતગુરુ જગદીશ. ૫૦
ધર્મ સ્થાપવા ધરણી મોઝાર, એણે લીધો મનુષ્ય અવતાર;
એવો સાંભળીને મહિમાય, સર્વે શ્રીહરિને નમ્યા પાય. ૫૧
થઈ ત્યાં તો રસોઈ તૈયાર, બેઠા જમવાને જગતઆધાર;
જમતા જોઈને ગિરધારી, બોલી તે કારભારીની નારી. ૫૨
જમતા જોયા કચ્છ ભુજ માંય, ગંગારામજી મલ્લને ત્યાંય;
એ જ આ મહારાજ દિસે છે, અતિ સમરથ ઈશ્વર એ છે. ૫૩
જમીને જવાની રજા માગી, કારભારી બોલ્યા પગે લાગી;
મારું ઘર કરવાને પવિત્ર, રહો પાંચ દિવસ પ્રભુ અત્ર. ૫૪
સુણી બોલિયા શ્રીઘનશ્યામ, જવું છે સદ્ય ભોંયરા ગામ;
નાજો જોગીયો ભક્ત અમારો, તેને રાજાએ દીધો છે ડારો. ૫૫
માટે ત્યાં ગયા વગર ન ચાલે, જઈ પહોંચવું આવતી કાલે;
એમ કહી નાજાભક્તને કાજ, ત્યાંથી તરત ચાલ્યા મહારાજ. ૫૬
પૂર્વછાયો
સુણી બોલ્યા અભેસિંહજી, નાજા ભક્તનું કહો આખ્યાન;
કેમ થયા સતસંગી તે, કહો શું પડ્યું કષ્ટ નિદાન? ૫૭
ચોપાઈ
ત્યારે બોલિયા તે બ્રહ્મચારી, ધન્ય ધન્ય છે શ્રદ્ધા તમારી;
ભક્તનાં સુણતાં આખ્યાન, થાય પાવન મન અને કાન. ૫૮
નાજોભક્ત મહામુક્ત જેહ, ધર્યો કાઠીના કુળ વિષે દેહ;
રામો જોગીયો પણ તેનો ભાઈ, વસે લાખણકા ગામમાંઈ. ૫૯
તેને સદગુરુનો થયો સંગ, ચડ્યો ચિત્તમાં સતસંગરંગ;
બીજા કાઠી ગોવાળિયા સાખે, તે તો શ્રીજી સાથે વેર રાખે. ૬૦
આવ્યા શ્રીહરિ ત્યાં એક વાર, નાજે ભક્તે સેવા સજી સાર;
દ્વેષી દાઝિ મુવા દિલમાંઈ, પણ બોલી શક્યા નહીં કાંઈ. ૬૧
સવારે ઉઠી સારંગપાણી, હરિકૃષ્ણ ગયા કારીયાણી;
વળી કોઈ દિવસ સંત બેય, આવ્યા લાખણકા માંહી તેય. ૬૨
નાજોભક્ત તથા તેનો ભાઈ, ગયેલા હતા તે સીમમાંઈ;
ભાવ ડોશીને અંતરે આવ્યો, સાધુઓને ઉતારો અપાવ્યો. ૬૩
સંત કાજે રસોઈ રંધાણી, તે તો વાત ગોવાળીએ જાણી;
દસબાર મળી જન આવ્યા, સાધુ બેયને કાઢી મુકાવ્યા. ૬૪
ડોશીયે ઘણી આજીજી કીધી, રસોઈ તોય જમવા ન દીધી;
ઘેર આવિયા બે ભાઈ જ્યારે, સુણી વાત ચડી રીસ ત્યારે. ૬૫
બેય ભાઈએ કીધો વિચાર, વેર વાળવું આ કોઈ વાર;
સંત માટે તો મુકીએ ગામ, સંત માટે તો તજીયે ભામ.8 ૬૬
આવું સાંખીયે જો અપમાન, શેના આપણે ક્ષત્રીસંતાન;
તે તો ક્ષત્રી તણો નહીં ધર્મ, જુવો મન ધરી ગીતાનું મર્મ. ૬૭
પછી એક સમે ખળામાંય, હતો લાખો ગોવાળીયો ત્યાંય;
તેને ચેતાવીને બેય ભાઈ, ગયા કરવા તે સાથે લડાઈ. ૬૮
મલ્લજુદ્ધ કરી માર માર્યો, લાખો ગોવાળીયો તેથી હાર્યો;
ગયા ભાઈ બે તે તજી ગામ, રહેવાને ફર્યા બહુ ઠામ. ૬૯
પણ કોઈએ રાખ્યા ન ક્યાંઈ, ગયા તે ભડલી ગામ માંઈ;
ભાણ ખાચરે આશ્રય આપ્યો, વાસ ડોશી સહિત ત્યાં થાપ્યો. ૭૦
એક દિન હરિએ કરી દયા, નાજા જોગીયાને ઘેર ગયા;
વિપ્ર પાસે કરાવિયો થાળ, જમ્યા જીવન જનપ્રતિપાળ. ૭૧
પડે ગ્રીષમનો બહુ તાપ, તેથી બોલીયા શ્રીહરિ આપ;
ઠંડી જગ્યામાં પાદર જૈએ, પામી શીતળતા સુખી થૈએ. ૭૨
ગયા પાદર સૌ જન સંગે, દીઠો લીંબડો ત્યાં લીલે રંગે;
નાજા જોગીયાના ખોળામાંય, સૂતા શિર ધરી શ્રીહરિ ત્યાંય. ૭૩
ભાણ ખાચર પણ તેહ વાર, આવ્યા દર્શન કાજ તે ઠાર;
તેને જોઈને શ્રીજગદીશે, મુખ અંચળે9 ઢાંક્યું મુનીશે. ૭૪
વળી મુખ ઉઘાડી જોયું જ્યારે, કરી દર્શન તે ગયા ત્યારે;
નાજાભક્તે પુછ્યું પછી એમ, નેત્ર ઢાંક્યાં ઉઘાડીયાં કેમ? ૭૫
સુણિ બોલિયા શ્રીભગવાન, ભાણ લૂટે છે વિપ્ર ને જાન;
એવું કર્મ જ્યાં એનું સંભાર્યું, આંખો ઉપર અંચળ ધાર્યું. ૭૬
નિષકામીપણું એનું સત્ય, જ્યારે સાંભરી આવ્યું અત્યંત;
જોયા જોગ્ય એનું મુખ જાણી, લીધું આંખેથી અંચળ તાણી. ૭૭
ઉપજાતિ (નિષ્કામીપણા વિષે)
નિષ્કામી પૂરો જન જેહ હોય, ન થાય તે તુલ્ય તપસ્વિ કોય;
શાસ્ત્ર કહ્યાં છે વ્રત તો અનેક, નિષ્કામતા ઉત્તમ સત્ય એક. ૭૮
બ્રહ્માજિ ભૂલ્યા વળિ ઇંદ્ર ચંદ્ર, પરાશરે ભૂલિ પડ્યા મુનીંદ્ર;
આ કાળમાં જે નિષકામિ જાણું, વિશેષ તેના મુખને વખાણું. ૭૯
ભલે કરે જો વ્રત દાન યજ્ઞ, સર્વ પ્રકારે જન હોય સુજ્ઞ;
તથાપિ નિષ્કામપણું ન જેને, તો હું ગણું છું અતિ તુચ્છ તેને. ૮૦
પરસ્ત્રિને પાપ વડે ન પેખે, પેખાઈ તે માત સમાન લેખે;
તે તુલ્ય બીજો નહિ પુણ્યશાળી, રાજી થઉં છું મુખ તેનું ભાળી. ૮૧
પૂજા કરી શ્રેષ્ઠ પદાર્થ અર્પે, કે આપીને ભોજન પાન તર્પે;
સંતોષ હું તેથિ કદી ન પામું, જોવા ન ઇચ્છું જન જાર10 સામું. ૮૨
નિષ્કામિ જેવો ન પવિત્ર અન્ય, નિષ્કામિ જાણું જન ધન્ય ધન્ય;
ભક્તિ કરે ને શિલભ્રષ્ટ11 હોય, પામે નહીં અક્ષરધામ સોય. ૮૩
ભલે ધર્યા હોય અનેક ધર્મ, ભલે કર્યાં હોય ઘણાં સુકર્મ;
દારુ બની જાય જ દેવતાથી, સુકર્મ સર્વે વ્યભિચારતાથી. ૮૪
સત્સંગનું ભૂષણ બ્રહ્મચર્ય, પરસ્ત્રિનો ત્યાગ વ્રતાદિવર્ય;12
સર્વે ગુણોથી ગુણ શ્રેષ્ઠ એ છે, શાસ્ત્રો તથા સૌ ઋષિયો કહે છે. ૮૫
ચોપાઈ
ભાણ ખાચર છે નિષકામી, માટે દૃષ્ટિ કરી તેહ સામી;
એમ શીલની શ્રેષ્ઠતા કીધી, નાજે જોગીએ સાંભળી લીધી. ૮૬
એમ ભડલી વિષે ભગવાન, દીધાં દાસને દર્શનદાન;
એક બે દિન ત્યાં સ્થિર રહ્યા, પછી ગિરિધર ગઢપુર ગયા. ૮૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ફરિ ફરિ હરિ અન્ય ગામ ગામ, ગઢપુર માંહિ વસે જ ધારી ધામ;
નહિ ગઢપુર તુલ્ય અન્ય કોઈ, સુર મુનિ મુક્ત કરે વખાણ જોઈ. ૮૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિવીસલનગર-ગમનનામ અષ્ટાદશો વિશ્રામઃ ॥૧૮॥