વિશ્રામ ૨
પૂર્વછાયો
મોરજથી મૈયારિયે, ગયા સંત સહિત ઘનશામ;
વારિ વાક1 તળાવનું, પીને ગયા હાડેવે ગામ. ૧
ચોપાઈ
હાડેવેથી ગયા વસતાણે, રાત વૌઠે રહ્યા સહુ જાણે;
સૈજ થૈને ચલોડે સિધાવ્યા, ત્યાંના હરિજનને હરખાવ્યા. ૨
નથુભાઈ અમીન તે સ્થાને, ઉતર્યા તેને દીવાનખાને;
કરી ભોજન તેને ભવન, ગયા જેતલપુરમાં જીવન. ૩
ભાળી મ્હેલ તળાવની પાળે, કર્યો ઉતારો ત્યાં વૃષલાલે;
તહાં સાધુ તથા બ્રહ્મચારી, વિદ્યા ભણવાને યોગ્ય વિચારી. ૪
એને આજ્ઞા કરી અવિનાશ, કરો સંસ્કૃત કેરો અભ્યાસ;
સૌ હરિનો હુકમ માની લીધો, વિદ્યા ભણવાનો આદર કીધો. ૫
વડ હેઠે બીજે દિન વાલે, સભા સારી સજી ધર્મલાલે;
ગંગાદાસ ને ભીખારીદાસ, પ્રેમે આવી બેઠા પ્રભુ પાસ. ૬
આશારામ ત્રવાડી શ્રીમાળી, સૌ સ્નેહે સેવ્યા વનમાળી;
સભામાં બોલ્યા સુંદરશામ, અમે તો જશું ગામડી ગામ. ૭
સુણી એવું બોલ્યા ગંગામાય, આજ તો આંહીંથી ન જવાય;
કાલ્ય પર્વણીનો2 દિન થાશે, દીકરા કાલ્ય કેમ જવાશે? ૮
વળી જેતલપુરના નિવાસી, બોલ્યા ભક્ત સુણી સુખરાશી;
કાલ્ય તો ઉત્તરાયણ થાય, માટે તે પછી અહિંથી જવાય. ૯
દાનપુણ્ય તણો દિન જાણી, રહો આંહિ જ શારંગપાણી;
સુણી બોલિયા સુંદરશામ, સાંભળો સતસંગી તમામ. ૧૦
કાલે આંહિ ચોરાશી કરાય, કહો કેટલું ઘી વવરાય;
કહે ભક્ત ચોરાશી કરે છે, પાંચ મણ ઘૃત આંહિ વરે છે. ૧૧
ત્યારે બોલિયા સુંદરશામ, આસપાસ વસે છે જે ગામ;
ત્યાંના વિપ્ર તેડાવિયે જ્યારે, કેટલું વરશે ઘૃત ત્યારે. ૧૨
હરિભક્ત કહે જોડી હાથ, દશ મણ વરશે દીનનાથ;
વૃષવંશી બોલ્યા વળી ત્યારે, અમદાવાદના આવે જ્યારે. ૧૩
ત્યારે કેટલું ઘી વવરાય, હરિજન કહે નિશ્ચે ન થાય;
આવે વિપ્ર હજારો હજાર, એથી ખર્ચ અસંખ્ય થનાર. ૧૪
કહે કૃષ્ણ બધે લખી પત્ર, આવે બ્રાહ્મણ સૌ કાલે અત્ર;
ઘણું ઘૃત હાલહાલ મગાવો, અન્ન ખાંડ જથાબંધ લાવો. ૧૫
પછી પત્ર લખી મોકલાવ્યા, ઘૃત આદિક માલ મગાવ્યા;
સાંજ પડતાં તહાં મનરંજ, કર્યા સીધાના ગંજના ગંજ. ૧૬
આજ્ઞા આઠે સિદ્ધિઓને આપી, નહિ ખૂટવા દેશો કદાપી;
જેમ જેમ સીધું વપરાય, તોય ગંજના ગંજ જણાય. ૧૭
ભક્ત શ્રીમાળ દ્વિજ આશારામ, જેને ઝાઝાં દીસે ધન ધામ;
કહે શ્રીજી તેને સુણો સુજ્ઞ, કરશું અમે મહારુદ્ર યજ્ઞ. ૧૮
ચારે વેદના વિપ્ર તેડાવો, વળી યજ્ઞસામગ્રી મગાવો;
કંકોતરિયો લખો ગામોગામ, સતસંગીયો આવે તમામ. ૧૯
રુડું વેદોક્ત કર્મ કરાશે, ઘૃત તો પરનાળે હોમાશે;
કાશી સુધીમાં વિદ્વાન હોય, ત્યાંથી તેડાવવા દ્વિજ તોય. ૨૦
પ્રગણામાંથી3 તો રુડી રીત, દ્વિજ આવે સ્ત્રી પુત્ર સહીત;
એવા પત્ર લખો ગામોગામ, અતિ કરવું છે ઉત્તમ કામ. ૨૧
એવું સાંભળી આજ્ઞા પ્રમાણે, લખી કંકોતરી તેહ ટાણે;
કચ્છદેશ ને કાઠીયાવાડ, દેશ સોરઠ ને ઝાલાવાડ. ૨૨
ગુજરાત તથા ખાનદેશ,4 બીજા પણ બહુ દેશ વિશેષ;
મહા વિદ્વાન વિપ્ર તેડાવ્યા, સતસંગી બધાને બોલાવ્યા. ૨૩
જેહ વસ્તુ મળે જેહ સ્થાન, મંગાવો મહારુદ્ર સામાન;
ત્યારે જેતલપુર તણા જન, બોલ્યા શ્રીહરિ પાસ વચન. ૨૪
ચોખા જેટલા વાવરો તમે, તેટલા પૂરા આપશું અમે;
પુરું પાડશું બળતણ ઘાસ, સુણી એવું રીઝ્યા અવિનાશ. ૨૫
રહે શ્રીકરજિસણ ગામ, ભલા ભક્ત નાનાભાઈ નામ;
ઘીના કુંપા5 ઘણા ભરી લાવ્યા, ધર્મપુત્રને ભેટ ધરાવ્યા. ૨૬
ત્યારે ઉચ્ચર્યા એમ શ્રીજીય, જે જે ઢોરનું આ હશે ઘીય;
તે તે ઢોરનું કલ્યાણ થાશે, અંતે અક્ષરધામમાં જાશે. ૨૭
પછી જોશી સુજાણ બોલાવ્યા, યજ્ઞ આરંભ દિન જોવરાવ્યા;
ઉત્તરાયનના રવિ થાય, બ્રહ્મ ભોજન ચાલુ કરાય. ૨૮
પછી આઠ દિવસ વહી જાય, મહારુદ્ર તો ચાલતો થાય;
ઘણા વિપ્ર વરુણ માંહી વરે,6 મંત્ર હરિહરના જપ કરે. ૨૯
ભણી રુદ્રીને7 કેટલાએક, કરે શંભુ ઉપર અભિષેક;
તેનો હોમ દશાંશ કરાય, એમ વાસર દશ વહિ જાય. ૩૦
દિન ઉત્તરાયનથી અઢાર, થાય પૂર્ણાહુતી તે વાર;
આવે વિપ્રની જે કોઈ જાત, જમે ભોજન ત્યાં સુધી ભ્રાત. ૩૧
કોઈ વિપ્ર જમ્યા વિના જાય, તો તે યજ્ઞ નહી વખણાય;
આપ્યાં જોશીયે મુહુરત એવાં, થોડા ધનથી ન થઈ શકે તેવાં. ૩૨
સ્વરૂપાનંદ જામનગરથી, આવ્યા મંડળ સોત8 સત્વરથી;
આવ્યા સુરતથી રામદાસ, લૈને મંડળ પોતાનું પાસ. ૩૩
બ્રહ્માનંદ મુક્તાનંદ સ્વામી, આવ્યા એ પણ આનંદ પામી;
લખી પત્ર હતાં જે તેડાવ્યાં, સર્વે મંડળ સંતનાં આવ્યાં. ૩૪
જેમ નદીયો નિધિ ભણી ધાય, જનજુથ જેતલપુર જાય;
આવ્યા હરિજન સંતસમાજ, જોઈ રાજી થયા મહારાજ. ૩૫
પછી જેને જેવું જોગ્ય કામ, તેને સોપિયું તેવું તમામ;
કર્યો બહુવિધથી બંદોબસ્ત, જેમ સાચવે વસ્તુ સમસ્ત. ૩૬
ઉત્તરાયનનો દિન આવ્યો, પાક ઉત્તમ રીતે કરાવ્યો;
દ્વિજ આવ્યા ઘણા તે દહાડે, રહ્યા ત્યાં સુધી રોજ જમાડે. ૩૭
દીધાં ઉત્તરાયણ દિન દાન, કહે સૌ આ તો કર્ણ સમાન;
જેમ ચોમાસાના દિન જાય, ઝાઝું નીર તળાવ ભરાય. ૩૮
તેમ દ્વિજ દિન દિન ઘણા આવે, સંખ્યા કોણ ગણે તે ગણાવે;
પછી મંડપ કુંડ કરાવ્યો, જેવો કુંડના ગ્રંથે બતાવ્યો. ૩૯
ઘણા વિપ્ર વરુણ માંહી વરિયા, મંત્રજપ ને અભિષેક કરિયા;
ચારે વેદનાં સૂક્ત9 ભણાય, જોઈ રાજી રાજી હરિ થાય. ૪૦
સારો શોભે તળાવનો આરો, પ્રતિદિન જમે વિપ્ર હજારો;
કૈક રાખતા હરિ પર દ્વેષ, તે તો કરવાને ઇચ્છતા ક્લેશ. ૪૧
રાંધવા જાય ને દ્વેષ રાખે, લાડવા તે તળાવમાં નાંખે;
કરે એમ તે દેખી એકાંત, રાખે ખુટાડવાની તે ખાંત.10 ૪૨
કૈક જાણે કરું મારામાર, પતરાળાં ખુંદાય તે ઠાર;
આવ્યા લાકડીયો લઈ હાથે, વાત જાણી તે નટવર નાથે. ૪૩
કોઈ વિપ્રે એવી બુમ પાડી, ખુટ્યું ઘી હવે મુકો ઉઠાડી;
પાળા સાથે લઈને પચીશ, પાક પાસે ગયા જગદીશ. ૪૪
લાડુ નાંખેલા જળ માંહી જેહ, એક પાર્ષદ પેખીયા તેહ;
પાળે શ્રીપ્રભુને તે બતાવ્યા, ત્યારે સત્સંગી દ્વિજને બોલાવ્યા. ૪૫
હળવદના તથા બીજા જેહ, પ્રભુયે રાખ્યા પાકમાં તેહ;
કુસંગીને કાઢ્યા પાકમાંથી, તે તો તરત ગયા દુર ત્યાંથી. ૪૬
જેની લાકડી જોવામાં આવી, તેના હાથથી તરત તજાવી;
પીરસે દ્વિજ સૌ સતસંગી, બીજા કોઈ નહીં અડભંગી. ૪૭
કોઠી ઘીની ભરેલી દેખાડી, જાણું વિપ્રે જુઠી બુમ પાડી;
બહુ વિપ્ર જમે ને બગાડે, તોય ખૂટે નહીં કોઈ દહાડે. ૪૮
નિત્ય નિત્ય ઘણા દ્વિજ જમે, જોઈ શ્રીહરિને મન ગમે;
દિન પૂર્ણાહુતી તણો આવ્યો, અતિ ઉત્તમ હોમ કરાવ્યો. ૪૯
તેનું વિસ્તારે વર્ણન થાય, કથાનો નહિ પાર પમાય;
કર્યું શ્રીજીયે અવભૃથસ્નાન,11 દીધાં વિપ્રને વિધવિધ દાન. ૫૦
પછી શ્રીજિયે સ્નેહ સહીત, કહ્યું સાંભળો સઉ રુડી રીત;
જેવો છે મારા મનમાં સદાય, કહું બ્રાહ્મણનો મહિમાય. ૫૧
ઉપજાતિવૃત્ત (બ્રાહ્મણના મહિમા વિષે)
જે બ્રાહ્મણો છે મુખ એ જ મારું, એનાથિ બીજું અધિકે ન ધારું;
વિપ્રો તથા જે જન સંત છેય, છે ધર્મના રક્ષક એ જ બેય. ૫૨
સદ્ધર્મનો તે ઉપદેશ દે છે, તો વિશ્વમાં ધર્મ રુડો રહે છે;
ન હોત જો બ્રાહ્મણ કેરી જાત, તો વેદનો અસ્ત12 અવશ્ય થાત. ૫૩
મને મહાયજ્ઞ ભલા જ ભાવે, તે યજ્ઞ તો બ્રાહ્મણ તે કરાવે;
ભૂમી વિષે બ્રાહ્મણ જો ન હોય, તો યજ્ઞનું નામ કહે ન કોય. ૫૪
સૌ ધર્મશાસ્ત્રો ઋષિયે કર્યાં છે, વિપ્રો વડે તે સ્થિર થૈ ઠર્યાં છે;
જો વિપ્રજાતિ જગમાં ન જોત, તો ધર્મશાસ્ત્રો ન હયાત હોત. ૫૫
શાસ્ત્રો પુરાણો દ્વિજ સંભળાવે, એથી જનો આસ્તિકભાવ લાવે;
વિપ્રો પ્રભુજ્ઞાન બતાવનારા, વિપ્રો મને પ્રાણ સમાન પ્યારા. ૫૬
સન્માન જે બ્રાહ્મણનું કરે છે, સન્માન તે તો મુજને જ દે છે;
નિંદા કરે બ્રાહ્મણ કેરી જેહ, તો મારી નિંદા કૃત તુલ્ય તેહ. ૫૭
આચાર્ય જે જે જગમાં થયા છે, તે વિપ્ર કેરે કુળ જન્મિયા છે;
સદ્ધર્મનું બ્રાહ્મણ મૂળ જાણો, જાણે નહીં જે નહિ હોય શાણો. ૫૮
વિપ્રો વડે લગ્નક્રિયા કરાય, વિપ્રો વડે શ્રાદ્ધ બધાં સરાય;
જે ધર્મનું કર્મ કરાય કાંઈ, મુખ્યત્વ દીસે દ્વિજ તેહમાંઈ. ૫૯
શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્ત
જે શ્રીબ્રાહ્મણવંશ જન્મ ધરીને કર્મો નઠારાં કરે,
છાંડી ટેક વિવેક છેક તજીને નામે નઠારો કરે;
મૂકી માર્ગ મનસ્વિ થૈ મદ ધરી કાંઇ કુમાર્ગે ચડે,
તે તો મોક્ષ તણે ચડી પગથીયે છેલેથી પાછો પડે. ૬૦
જે મારા દ્વિજ આશ્રિતો પ્રતિદિને સંધ્યાદિ કર્મો કરે,
ઝાઝું જો ન ભણાય આચમન લૈ ગાયત્રિ તો ઉચરે;
નાંખે તે ત્રણ અંજળી રવિ ભણી સંભારી પૂજા સમે,
જો જાણે નહિ વૈશ્વદેવ હરિને નૈવેદ્ય ધારી જમે. ૬૧
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
શ્રુતિપથ13 શુભ થાપનાર્થ કાજે, નૃપ નરદેહ ધર્યો મહાધિરાજે;
કહિ દ્વિજકુળ કેરિ શ્રેષ્ઠતાઈ, ભણિ ખટ કર્મ તણી ઘણી ભલાઈ. ૬૨
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
જેતલપુર-યજ્ઞારંભનામ દ્વિતીયો વિશ્રામઃ ॥૨॥