વિશ્રામ ૨૫
પૂર્વછાયો
સારંગપુરમાં શ્રીહરિ, કર્યાં ચારુ ચરિત્ર વિચિત્ર;
જે જોઈને રાજી થતા, મહારાજ તણા સૌ મિત્ર. ૧
ચોપાઈ
નિજજનને મહાસુખ દેવા, થયા મોહન મનુષ્ય જેવા;
કરે ક્યારે મનુષ્ય ચરિત્ર, જોઈ જોઈ રાજી થાય મિત્ર. ૨
જેમ જનક1 શિશુને રમાડે, પોતે ચેષ્ટા શિશુની દેખાડે;
જાણી જોઈ બોલે કાલું કાલું, સુણી બાળકને લાગે વાલું. ૩
ક્રિયા કાંઈક અવળી બનાવે, કોઈ બાળક ભૂલ બતાવે;
તેને તે સમે તાત વખાણે, પિતા ભૂલ પોતાની પ્રમાણે. ૪
વળી કાંઈ રમુજ કરાવે, પિતા પુત્રને એમ હસાવે;
એવી એવી આચરવાથી રીત, થાય પુત્રની તાતમાં પ્રીત. ૫
એમ જાણિને જનહિતકારી, કરે મનુષ્ય ચરિત્ર મુરારી;
સુરો ભક્ત સ્નેહે એક કાળ, લાવ્યા શ્રીજી કાજે સુરવાળ. ૬
અંગીકાર કરો કહ્યું જ્યારે, લાગ્યા પેરવા શ્રીપ્રભુ ત્યારે;
એક પાંયસે બે પગ ધર્યા, સુરો ભક્ત તે જોઈ ઉચર્યા. ૭
અહો સાંભળો શ્યામ સુજાણ, વસ્ત્ર પેરવામાં છો અજાણ;
સુરવાળ આવી રીતે ધરશો, ત્યારે કલ્યાણ શી રીતે કરશો? ૮
કહ્યું ચપટી બજાવિને હરિએ, આટલામાં કલ્યાણ તો કરિએ;
પછી વસ્ત્ર ધરી સ્વાર થયા, મોટી વાડીએ ગિરધર ગયા. ૯
તહાં પીપરના ઝાડ પાસે, એક કાંબળો પાથર્યો દાસે;
વાલે ત્યાં જ્ઞાનની કરી વાત, સુણી સર્વે થયા રળિયાત. ૧૦
જીવા ભક્તને કહે ભગવંત, અમે આંહીં જમાડશું સંત;
દરબારમાં તરત કહાવો, સીધું સામાન આંહીં મગાવો. ૧૧
પછી મોકલ્યું માણસ ત્યાંય, તેણે જૈ કહ્યું દરબારમાંય;
સુણીને સજ્જ થૈ સહુ બાઈ, સીધું સામાન લૈ તહાં ધાઈ. ૧૨
સોમબાઈ ને બાઈ પાંચાળી, દેવુબાઈ બહુ પ્રેમવાળી;
રાણદે રુકદે નામે બાઈ, પૂરી પંદર ગણતાં ગણાઈ. ૧૩
માથે ટોપલા લૈ હરખાતી, ચાલી કૃષ્ણનાં કીર્તન ગાતી;
થાળ લૈ ઋષિપત્મિયો જેમ, જતી શોભી હતી શોભી તેમ. ૧૪
જઈ વાડીયે વાલાની પાસે, મુકી ટોપલા પ્રણમી હુલાસે;
તેનો પ્રેમ પેખી2 એહ ઠામે, મોટા મુક્ત તે આશ્ચર્ય પામે. ૧૫
પછી ચોકો તે ઠામ કરાવી, હરિ હાથે રસોઈ બનાવી;
સારું વંતાકનું કર્યું શાક, કરી બાટિયો સરસ અથાક.3 ૧૬
બાટી સોમલે ખાચરે જોઈ, તેમાં કાચી દીઠી એક કોઈ;
મારી કાંકરી તેહને તાકી, કહ્યું અને પ્રભુ કરો પાકી. ૧૭
એમ કરવાનું કારણ આદી, હરિ હાથે લેવી પરસાદી;
જગજીવન બોલિયા જોઈ, અભડાણી આ આખી રસોઈ. ૧૮
હસી બોલિયા સોમલો તેહ, આપી દ્યો અમને હવે એહ;
પછી કાઠિયોને દઈ દીધી, કૃષ્ણ બીજી રસોઈ ત્યાં કીધી. ૧૯
ઘૃત સાકર બાટિમાં ઘાલી, બેઠા આરોગવા વનમાળી;
લાગી બાઈયો કીર્તન ગાવા, મહારાજને ખૂબ રિઝાવા. ૨૦
પણ ભામિની જાતની ભોળી, તેથી ઉલટ સુલટ પદ બોલી;
છોગાળો રે છોગાળો નાથ, છોગાં હાથમાં મોરલી માથ. ૨૧
હસીને કહ્યું નટવર નાથે, છોગાં માથે ને મોરલી હાથે;
એવી રીતે બોલો તમે બાઈ, પછી ગરબી ફરીથી તે ગાઈ. ૨૨
જમી ઉઠિયા પૂર્ણ પ્રતાપી, સતિયોને પ્રસાદિ તે આપી;
સંત પાર્ષદ સૌને સુરીતે, જમાડ્યા પ્રભુ પીરસી પ્રીતે. ૨૩
થયો જામિનીનો4 સમો જ્યારે, પ્રગટાવી મશાલો તે વારે;
ગાજતે વાજતે ગિરધારી, ગયા ગામમાં દેવ મુરારી. ૨૪
એમ કર્તા લીલા એહ ઠામ, ઘણા દિવસ રહ્યા ઘનશ્યામ;
કહ્યું એક સમે સભા વિષે, જીવા ખાચરને જગદીશે. ૨૫
બ્રાહ્મણોની ચોરાશી તો ભારે, કરવી આંહીં એક અમારે;
માટે સીધું સામાન કરાવો, જે જે જોઈએ તે વસ્તુ મગાવો. ૨૬
જીવા ખાચરે ત્યાં તો તેડાવ્યા, બોઘો શેઠ કમો શેઠ આવ્યા;
કહ્યું સામાન કરવાનું તેને, આપી ખૂબ ભલામણ એને. ૨૭
ચોરાશીનો દિવસ કર્યો નકી, તેડાવ્યા વિપ્ર પરગામ થકી;
વળી સંત સમસ્ત તેડાવ્યા, હરિઆજ્ઞા સુણી સહુ આવ્યા. ૨૮
ગામથી દિશા દક્ષિણ માંય, ખીજડાનાં હતાં ઝાડ જ્યાંય;
એક ત્યાં મોટો મંચ કરાવ્યો, પોતાને બેસવાને ઠરાવ્યો. ૨૯
મોટા ચોકા કરાવ્યા અપાર, પકવાન કરાવ્યાં તે ઠાર;
ઘણા બ્રાહ્મણ જમવાને આવ્યા, સાત દિવસ સુધી તે રખાવ્યા. ૩૦
જમે બ્રાહ્મણ ને જમે સંત, ઉડે5 સૂખડાં6 રોજ અનંત;
થાક્યા વિપ્ર જમી જમી જ્યારે, જવા ઘેર રજા માગી ત્યારે. ૩૧
નદી ફલકુમાં વિપ્ર બોલાવી, કૃષ્ણે પંગત મોટી કરાવી;
જણ દીઠ રુપૈયો અકેક, આપી દક્ષિણા એમ અનેક. ૩૨
જ્યારે રુપૈયા ખૂટવા લાગ્યા, માવે સત્સંગી આગળ માગ્યા;
હાજો ભરવાડ હરિજન હતો, ગયો ઘેર પોતાને દોડતો. ૩૩
ચૂલાની પાસે રુપૈયા જેહ, બસેં ડાટ્યા હતા લીધા તેહ;
લાવી તે દીનબંધુને દીધા, ધર્મલાલે તે ઝોળીમાં લીધા. ૩૪
હજારો વિપ્રને વહેંચાય, તોય ઝોળીમાં ઓછા ન થાય;
સૌને આપી રહ્યા હરિ જ્યારે, હાજાને હરિએ કહ્યું ત્યારે. ૩૫
વધ્યા છે આ રુપૈયા અમારા, બસેં તેમાંથી લ્યો આ તમારા;
નવ રાખિએ કોઈનું દેવું, આપ્યા રુપૈયા ઉચ્ચરિ એવું. ૩૬
ઉપજાતિ (ઋણ ન કરવા વિષે)
દેવું બિજાનું જન જેહ રાખે, કદી મહાસંકટ તેહ સાંખે;
સંસારમાં જે ઋણવાન હોય, તેના સમો અન્ય દુઃખી ન કોય. ૩૭
ઉચ્ચાટ ચિત્તે ઋણવંત લાવે, નિદ્રા ન આવે નહિ અન્ન ભાવે;
તે ઓશિયાળો અતિશે જણાય, તૃણા થકી તુચ્છ ઋણી ગણાય. ૩૮
મિઠા વિના શાક જ રાંધિ ખાય, પથારિયે ભોંય સુવે સદાય;
તથાપિ માથે ઋણ જો ન હોય, તે તુલ્ય બીજો સુખિયો ન કોય. ૩૯
ઋણી હરિશ્ચંદ્ર હતો નરેશ, જે કષ્ટ પામ્યો જગમાં વિશેષ;
ચાંડાળને ઘેર ભર્યું જ પાણી, કરો ન કોઈ ઋણ એમ જાણી. ૪૦
ઋણી તણી લાજ ગણાય કેવી, તે પાતળા કાચ પ્રમાણ જેવી;
જો તેહને ઠોકર કાંઈ લાગે, સૌ ભાળતાં તે પળ માંહિ ભાંગે. ૪૧
જો અન્ન પાખી7 ઉપવાસ કીજે, તથાપિ લેતાં ઋણ તો ડરી જે;
અરે અતિશે દુઃખ આપનારું, નથી જ બીજું ઋણથી નઠારું. ૪૨
ઋણી થકી તો ક્ષયરોગિ સારો, બેસી રહે એક થળે બિચારો;
ઋણી જનો જો મનમાં મુંઝાય, નાશી છુટે કે ખુબ ઝેર ખાય. ૪૩
જે પુત્ર માટે ઋણ મૂકિ જાય, તે પુત્રનો શત્રુ પિતા ગણાય;
જેના પિતાએ ઋણ જો ન કીધું, તો પુત્રને તે ધન લક્ષ દીધું. ૪૪
ચોપાઈ
સારી એમ સંસારિને કાજે, દીધી શિક્ષા શ્રીજીમહારાજે;
પોતે તો છે સમર્થ અપાર, એને કષ્ટ ન આવે લગાર. ૪૫
પછી શ્રીહરિ પુરમાં પધાર્યા, ઢાળિ ઢોલિયો સંતે બેસાર્યા;
જીવો ખાચર બોલિયા વાણી, સુણો શ્રીહરિ સારંગપાણી. ૪૬
વધ્યાં છે પકવાન વિશેષ, તેને શું કરશું અક્ષરેશ?
કહે શ્રીહરિ એક દહાડો, નોતરી આખું ગામ જમાડો. ૪૭
સુણી વચન પ્રમાણે જ કીધું, આખા ગામને ભોજન દીધું;
તોય અન્ન વધ્યું ઘણું એહ, કારિયાણીયે મોકલ્યું તેહ. ૪૮
ભીખ માગતા ભાળો ભીખારી, તેને દેજો કહે ગિરધારી;
રહ્યો ભાદરવો થોડો માસ, આવી ઢુંકડી એની અમાસ. ૪૯
કહ્યું કોઈએ શ્રીપ્રભુ પાસે, ભીમનાથમાં મેળો ભરાશે;
લોક મળશે હજારોહજાર, દૈવી આસુરી અપરમપાર. ૫૦
સુણી ધર્મસુતે ચિત્ત ધર્યું, દેવી જીવનાં કલ્યાણ કરું;
જૈને મેળામાં દર્શન આપું, કોટિ જન્મનાં પાતક કાપું. ૫૧
જીવા ખાચરને કહ્યું નાથે, કાઠી અસ્વાર લૈ જવા સાથે;
સગા સ્નેહી તમારા તેડાવો, કોઈ માણસને મોકલાવો. ૫૨
જીવા ખાચરે કાઠી તેડાવ્યા, કહું નામ તહાં જે જે આવ્યા;
આવ્યા નાગડકાના ભૂપાળો, સુરો માણશિયો અને કાળો. ૫૩
નાથો ડોસો ને સાદુળ નામે, એહ આદિ આવ્યા એહ ઠામે;
કારિયાણીના વસ્તો ને માંચો, દાદા ખાચર સતસંગી સાચો. ૫૪
ઝીંઝાવદરથી તો જરૂર, આવ્યા અલૈયો ને જેઠસૂર;
ત્રીજા સામત ખાચર ત્યાંથી, આવ્યા રાજી થઈ મનમાંથી. ૫૫
આવ્યા બોટાદથી તો હમીર, દાહો ઓઘડ તે શૂરવીર;
ચોથા માતરો ધાધલ આવ્યા, નિજ સ્નેહિયોને સાથે લાવ્યા. ૫૬
રામ પટગર ગામ કુંડળના, એ તો સાગર છે બુદ્ધિબળના;
દાદો ખાચર ખાચર જીવો, દુર્ગપુરનો તે પ્રત્યેક દીવો. ૫૭
ઇત્યાદિક થઈને અસવાર, આવ્યા હાથે ધરી હથિયાર;
બીજા અસ્વાર સારંગપુરના, હરિભક્ત હરિની હજુરના. ૫૮
જીવો વસ્તો અમરો ને વાઘો, પ્રભુથી કદી જાય ન આઘો;
બાવો મૂળુ ને રાઠોડ નામ, આવ્યા તે સજ્જ થૈને તમામ. ૫૯
હતા પાર્ષદ હથિયારબંધ, ધરી પ્રત્યેકે બંદુક કંધ;
કોઈ બખતર પાખરવાળા,8 કોઈ અસ્વાર ને કોઈ પાળા. ૬૦
કેડ્યે બાંધી તાતી9 તરવાર, ધીંગી10 ઢાલ ધરી નિરધાર;
લીધાં હાથમાં બરછીયો ભાલા, મહાશૂર દિસે મતવાલા. ૬૧
અભિમાનના બોલ ન બોલે, રણે રાવણ જેવાને રોળે;11
સાથે શોભે છે ડંકો નિશાન, વાજે દુંદુભિ મેઘ સમાન. ૬૨
સેવકે માણકી સજ્જ કરી, સોનારૂપાના શણગાર ધરી;
વૃષપુત્ર થયા અસવાર, છડિદાર કહે જયકાર. ૬૩
ચારુ ચમર કરે બ્રહ્મચારી, મુકુંદાનંદ મનમુદ ધારી;
સંતમંડળ લૈ સહુ સાથ, ભગવાન ચાલ્યા ભીમનાથ. ૬૪
આવે વાટ માંહિ જે જે ગામ, દેતા દાસને દર્શન શ્યામ;
ગયા પોલારપર ગામ પાસ, ઉતર્યા સરતટ અવિનાશ. ૬૫
સરોવર થકી ઉત્તરમાંય, આજ તો એક ઓટો છે ત્યાંય;
વાલે ત્યાં જૈ કીધા વિશ્રામ, આવ્યા સતસંગી સૌ તેહ ઠામ. ૬૬
ગઢવી મોડભાઈ સુજાણ, પરશોતમ શેઠ પ્રમાણ;
રુડા શેઠ ત્રીજા જીવરાજ, કહે તે ત્રણ્યને મહારાજ. ૬૭
તમે આગળથી પરવરો, મુજ ખબર મહાંતને કરો;
સુણી તે ત્રણ્ય તરત જ ગયા, સમાચાર મહાંતને કહ્યા. ૬૮
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
હરિજન ઉચર્યા મહાંત પાસ, અહિં વિચર્યા પ્રભુ વિશ્વના નિવાસ;
સુણિ અતિ હરખ્યા મહાંત તેહ, ઉર ઉપજ્યો ઘનશ્યામસંગ સ્નેહ. ૬૯
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિભીમનાથ-પ્રતિવિચરણનામ પંચવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૫॥