વિશ્રામ ૨૮
પૂર્વછાયો
વૃષતનુજ વૌઠા વિષે, મોટો મેળો ભરાય છે જ્યાંય;
અસ્વારી સજીને સંચર્યા, જન જોવા મળ્યા બહુ ત્યાંય. ૧
વાજાં વિવિધ વાજે ઘણાં, થાય બંધુકના બહુ બહાર;1
કીર્તન મુનિમંડળ કરે, જન ઉચ્ચરે જય જયકાર. ૨
હરિગીતછંદ
જયકારનો ઉચ્ચાર મનુષ્ય અપાર એ સ્થળમાં કરે,
શુભ નિરખી જોવા સરખિ શોભા હરખિ હૈડામાં ધરે;
વળિ શસ્ત્રવાળા પ્રેમિ પાળા બહુ નિહાળ્યા આગળ,
છડિદારનો ઉચ્ચાર વારમવાર સૌ જન સાંભળે. ૩
શણગારિ સારી માણકી અસવારિ શ્રીહરિએ કરી,
ધરી અંગપટ નવરંગ જડિયલ નંગનાં ભૂષણ ધરી;
અસવાર કાઠિ અપાર વિશ્વાધાર સાથે સંચરે,
શિર ઉપર મોટા પાગ પ્રભુપદ રાગ પણ પૂરણ ધરે. ૪
છોગાં ફરુકે શીશ દેવળ શીશ2 પર જેવી ધજા,
વિચરે નદીના ઘાટમાં વળી વાટમાં કરતાં મજા;
ઝળકે સુભાલા હાથ ઢળકે ઢાલ વાંસા ઉપરે,
કમરે કશી તરવાર હામ3 અપાર હૈડામાં ધરે. ૫
શુરવીર શ્રેષ્ઠ ગરાશિયા જે ભીમ અર્જુન સમ ભલા,
સજી અસ્ત્ર શસ્ત્ર અનેક જાણે જુદ્ધની સઘળી કળા;
સેના સજી ચતુરંગ જાણે જંગ4 કરવા જાય છે,
કામાદિ શત્રુ અભંગ કરવા ભંગ ચિત્ત ચહાય છે. ૬
હય હણહણે કૂદે ઘણા ન મળે મણા તનરૂપમાં,
ઉચ્ચૈઃશ્રવા હય ઇંદ્રનો શું આપું એની ઉપમા?
બખતર ધર્યાં નરસંગ પાખર5 અશ્વના ઉપર ધરી,
જોતાં જ દુર્જન દુષ્ટ નાશે દૂરથી દિલમાં ડરી. ૭
સૌ સંઘના જે લોક થોકેથોક પાછળ સંચરે,
તાળી બજાવી તેહ ધરિને નેહ કીર્તન ઉચરે;
શાસ્ત્રી સુનિત્યાનંદ આદિક રથ વિષે રુડા દિસે,
ખટ શાસ્ત્રના ભણનાર એવા કોણ દુનિયામાં દિસે. ૮
પુસ્તક તણાં તો પ્રૌઢ ત્યાં ગણતી વગર ગાડાં ભર્યાં,
મતવાદી વદવા વાદ આવ્યા તેહ દેખીને ડર્યા;
જોઈ કહે જનવૃંદ સહજાનંદ સ્વામિ સમર્થ છે,
તે સાથ કરવા વાદ મનમાં ચાય તે મતિમંદ છે. ૯
બહુ શસ્ત્રથી કે શાસ્ત્રથી ન જીતાય તેવા તેહ છે,
એનો પ્રતાપ અમાપ આપો આપ ઈશ્વર એહ છે;
મહાવ્યાળ6 સાથે અળશિયાનું બાળ યુદ્ધ ન કરિ શકે,
તેવિ રીતે જનજાત શ્રીહરિ સાથે બાથ ન ભરિ શકે. ૧૦
ચોપાઈ
પછી તેહ નદીતટ ઠામ, વારસિંઘ છે ગામનું નામ;
તેની સીમમાં કીધો ઉતારો, ભાળી ભૂમિનો ભાગ તે સારો. ૧૧
રુડી રાવટી7 તંબુ ને દેરા,8 તહાં ઉભા કરેલ ઘણેરા;
જથાજોગ્ય જેને ઘટે જેમ, સૌને ઉતારા આપિયા એમ. ૧૨
કર્યો ત્યાં ઘણા સંઘે પડાવ, દીસે શેહેર સમાન દેખાવ;
કૈક મોદિયે માંડિ દુકાનો, વેચે કંદોઇ બહુ પકવાનો. ૧૩
મોટા મુક્ત વસ્યા જેહ ઠામ, એ તો અવનીમાં અક્ષરધામ;
મુકુંદાનંદે ત્યાં કર્યો થાળ, જમ્યા જુક્તિએ જનપ્રતિપાળ. ૧૪
રસોઈ કરી ત્યાં રુડિ રીતે, જમ્યા સંત ને પાર્ષદ પ્રીતે;
જમ્યા ત્યાં સરવે હરિજન, દીસે સૌનાં પ્રસન્ન તે મન. ૧૫
સભા રાતે ભરી ભલી ભાત, કરી જ્ઞાન વૈરાગ્યની વાત;
વળી સૌને કહ્યું નરભ્રાતે, શંભુ દર્શને જાશું પ્રભાતે. ૧૬
તમે સૌ આવજો અમ સાથ, પોઢ્યા એમ કહી પ્રાણનાથ;
જાગ્યા સર્વ પ્રભાતમાં જ્યારે, નાહ્યા જૈને ત્રિવેણીમાં ત્યારે. ૧૭
દિધાં દ્વિજને નાનાવિધ દાન, કર્યા રંકને રાય સમાન;
મહાદેવ કાશી વિશ્વનાથ, પ્રભુ ત્યાં ગયા સૌ લઈ સાથ. ૧૮
એક મોહોર ત્યાં જૈ ભેટ કરી, હેતે શંકરને નમ્યા હરી;
થઈ દિવ્યરૂપે તેહ ઠામ, સામા શંકરે કીધા પ્રણામ. ૧૯
કર જોડી ઘણી સ્તુતિ કરી, છબિ અંતરમાં લીધી ધરી;
પછી ગામમાં છે ભીમનાથ, શ્યામ ત્યાં ગયા સૌ લઇ સાથ. ૨૦
ભેટ મુકી નમ્યા ભગવાન, રિઝ્યા પૂજારી પર તેહ સ્થાન;
આપ્યાં અંગનાં વસ્ત્ર ઉતારી, આપે અન્ય લિધાં અંગે ધારી. ૨૧
સિદ્ધનાથ સદાશિવ જ્યાંય, ત્રિભુવનપતિ વિચર્યા ત્યાંય;
મોર મુકિને કીધો પ્રણામ, ગયા સ્વસ્થાન શ્રીઘનશામ. ૨૨
શ્યામે રાતે સભા સજી સારી, સતશાસ્ત્રની વાતો ઉચ્ચારી;
કર્યું શયન શ્રી જગજીવન, ગયા નિજ નિજ ઉતારે જન. ૨૩
નાનાભાઈ ભલા વિપ્ર જેહ, મહારાજની આજ્ઞાથી એહ;
જઈ સંઘમાં સાદ પડાવ્યો, કાલે સૌ જન થાળ કરાવો. ૨૪
જમવાને પ્રત્યેક ઉતારે, પ્રભુ આવશે પૂરણ પ્યારે;
થયું પૂનમ કેરું પ્રભાત, વાલે નોતરિયા વિપ્રજાત. ૨૫
વરુણીમાં દ્વિજોને વરાવ્યા, રુદ્રિના9 અભિષેક કરાવ્યા;
વાલે વિપ્ર જમાડ્યા અપાર, ગણતાં નવ પામિયે પાર. ૨૬
સર્વે ઉતારે જૈ ધર્મલાલ, એક કાળે જમ્યા હરિ થાળ;
સાદ સર્વ સ્થળે ત્યાં પડાવ્યો, પ્રશ્ન પુછવા હોય તે આવો. ૨૭
ઉદ્ધવ સંપ્રદાય આ ટાણે, કરશું સિદ્ધ શાસ્ત્ર પ્રમાણે;
વામમાર્ગનું ખંડન કરશું, શ્રુતિશાસ્ત્ર પ્રમાણે ઉચ્ચરશું. ૨૮
સભા સાંજે સજી મહારાજે, વાતો ત્યાં કરી સંત સમાજે;
મતવાદી આવ્યા સભામાંઈ, પણ બોલી શક્યા નહીં કાંઈ. ૨૯
દાઝ્યા દિલ માંહિ દ્વેષી વેરાગી, એના અંતરમાં લાય લાગી;
કરે ઇચ્છા ઘણી યુદ્ધ કરવા, દેખી ઐશ્વર્ય લાગ્યા તે ડરવા. ૩૦
દુષ્ટ આવ્યા હતા ટોળે મળી, અસ્ત્ર શસ્ત્ર ધર્યાં હતાં વળી;
ક્રોધે લોચન રાતાં જણાય, ડસે હોઠ ને કંપે છે કાય. ૩૧
દીઠા કૃષ્ણને કાળ સ્વરૂપ, તેથી ચાલ્યા ગયા રહી ચૂપ;
વટપત્તન સુરત તણા, સતસંગી આવ્યા હતા ઘણા. ૩૨
વળી હરિજન શ્રીપુરવાળા, સૌએ સારી રચી દીપમાળા;
જોઈ રચના રુડી તેહ ઠામે, જનનાં મન અચરજ પામે. ૩૩
દીપમાળામાં દીપે દયાળ, જેમ ચંદ્ર ને નક્ષત્રમાળ;
સારો વાજિંત્રનો લઈ સાજ, કરે ઉત્સવ સંત સમાજ. ૩૪
પ્રગટાવી મશાલો હજાર, કરે દર્શન લોક અપાર;
કોઈ બાળક ગોસ્વામિ કેરા, ઉતર્યા હતા ત્યાં કરી ડેરા. ૩૫
ખર્ચ માટે મળે નહિ ધન, ત્યારે બંધ કરે દરશન;
બહુ કરગરીને કહે જ્યારે, શિષ્યો આપે તેને દ્રવ્ય ત્યારે. ૩૬
જોઈ વૈભવ શ્રીહરિ તણો, ઉપજ્યો એને વિસ્મય ઘણો;
એથી અંતરે થૈને ઉદાસ, ઉચર્યા નિજ દાસોની પાસ. ૩૭
આ છે સ્વામિનારાયણ જેહ, દ્રવ્ય ક્યાં થકી લાવે છે તેહ;
ઘણા દિવા મશાલો કરેલ, તેને કોણ દેતું હશે તેલ. ૩૮
વાત કુબેરસિંહ ચોપદારે, કાનોકાન તે સાંભળી જ્યારે;
વૃષનંદન આગળ આવી, બધી વાત તે તેણે સુણાવી. ૩૯
સુણી બોલિયા શ્રીભગવાન, એ તો બાળક બાળ સમાન;
થાય છે શું જગત મોઝાર, તેનું જ્ઞાન તેને ન લગાર. ૪૦
શ્રેષ્ઠ જાણે છે આપને આ૫, નવ જાણે પ્રભુનો પ્રતાપ;
બ્રહ્મચારી કહે સુણો ભૂપ, એમ કીધો સમૈયો અનૂપ. ૪૧
દૈવી જીવ હતા જન જેહ, થયા શ્રીજીના આશ્રિત એહ;
જેનાં પૂર્વનાં કર્મ કઠોર, રહ્યા તે નિરભાગી10 નઠોર. ૪૨
જેમ જૈ ચડે ગંગાને તીર, નિરભાગી પિયે નહિ નીર;
જેમ સોનાની લંકા લુંટાય, નિરભાગી ન કાંઈ કમાય. ૪૩
તેમ પ્રગટ પ્રભુ આવિ મળિયા, તોય દુષ્ટના દોષ ન ટળિયા;
ઓળખ્યા નહિ વિશ્વઆધાર, ખોયો માણસનો અવતાર. ૪૪
એમ વૌઠા વિષે વૃષનંદે, દિગવિજય કર્યો જગવંદે;
ચાલ્યા જીવન સંઘની જોડે, ગયા ત્યાં થકી ગામ બરોડે. ૪૫
રાતવાસો વસીને સિધાવ્યા, પ્રભુજી ગામ પુંજેરે આવ્યા;
ત્રાજ ગામ છે ત્યાં ગયા હરી, રાત માતરમાં રહ્યા ઠરી. ૪૬
તહાં બારોટ નામે કુંવરજી, તેણે રાજી કર્યા ગિરિધરજી;
ત્યારે ભારે પ્રસાદીનું શેલું, હરિએ તેના હાથમાં મેલ્યું. ૪૭
મહિમા મહારાજનો જાણી, શેલું પૂજવા રાખ્યું વખાણી;
ચાલ્યા ત્યાં થકી પુરુષ પુરાણ, દીનબંધુ પધાર્યા ડભાણ. ૪૮
નિજજનને કરિને નીહાલ, પછી વાલો આવ્યા વરતાલ;
પગી જોબનની મેડી જ્યાંય, ઉતર્યા શ્રીહરિ તેહ માંય. ૪૯
જ્ઞાનબાગમાં આમલો સારો, જોઈ સંતોએ કીધો ઉતારો;
જમી રાતે પોઢિ રહ્યા હરી, બીજે દિન આમલે સભા કરી. ૫૦
સંઘના જન ત્યાં સંચરીને, પુરા હેતથી પૂજ્યા હરિને;
લાગ્યા પૂજવા તે પછી સંત, ત્યારે થૈ તહાં ભીડ અત્યંત. ૫૧
નૃસિંહાનંદ આતમાનંદ, ચાલ્યા પૂજવા વૃષકુળચંદ;
એક તો પ્રભુ પૂજીને આવ્યા, પણ આતમાનંદ ન ફાવ્યા. ૫૨
પાત્ર ચંદનનું કર લઈ, ઘણી વાર ઉભા રહ્યા જઈ;
પણ પૂજવા પામ્યા ન વારો, દેખી રિઝિયા ધર્મદુલારો. ૫૩
બોલાવ્યા તેને પોતાની પાસ, લીધું ચંદન તે કરી હાસ;
નિજ અંગે તે ચર્ચિયું નાથ, પછી ભેટ્યા તેને ભરી બાથ. ૫૪
સર્વે સંતને શ્રીગોવિંદ, આપ્યાં છાતિમાં ચરણારવિંદ;
ભીડી અંક11 ને ભેટ્યા દયાળ, ઉપજ્યો અતિ હર્ષ તે કાળ. ૫૫
આરતી ટાણે આરતી કરી, નારાયણધુની પણ ઉચ્ચરી;
પગી જોબનની મેડીમાંય, પ્રભુ જૈને બિરાજિયા ત્યાંય. ૫૬
ઉત્તરાભિમુખે જોઈ બારી, બેઠા તે માંહિ શ્રીગિરધારી;
ચોકમાં પગિયો તણી નારી, લાગિ ગરબિયો ગાવાને સારી. ૫૭
ફરતાં ઘડા હાથે ઉછાળે, તેમાં તાન લેતી તાળે તાળે;
એક રાવળ ઢોલ વગાડે, તાલ લેવાની ચાલ દેખાડે. ૫૮
નારીને પગે નેપુર12 ઝમકે, પગ માંડે લળી લળી ઠમકે;
એવી રીતે રમી બહુ રાસ, જોઈ રાજી થયા અવિનાશ ૫૯
સૌને આપ્યાં પતાસાં સુપેર, ગઈ પોતપોતા તણે ઘેર;
પછી પોઢિયા શ્રીપરમેશ, ઉઠ્યા ઉગતાં પ્રથમ દિનેશ. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ચતુર હરિવરે ઘણાં ચરિત્ર, વસિ વરતાલ વિષે કર્યાં વિચિત્ર;
અધિક ઉચરતાં ન અંત આવે, વરણન સ્વલ્પ કરી સહુ સુણાવે. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિવૌઠાદિક્ષેત્ર-વિચરણનામ અષ્ટાવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૮॥