વિશ્રામ ૩૧
પૂર્વછાયો
બામણગામ ગયા હરિ, ગામ ગોંદરે કર્યો વિશ્રામ;
ખોડા પંડ્યાને ખબર થૈ, ત્યારે આવ્યા તે દર્શનકામ. ૧
તાણ કરી તેડી ગયા, ઘનશ્યામજીને નિજ ઘેર;
ત્યાં જઈને દહિં રોટલો, જમ્યા જીવન રુડી પેર. ૨
આતમાનંદાદિક પછી, સંત આવિયા શ્રીહરિ પાસ;
ખોડે પંડ્યે ખૂબ તાણ કરી, પણ રાત ન રહ્યા અવિનાશ. ૩
સંત સહિત હરિ સંચર્યા, ગામ શેલડિએ ગયા શ્યામ;
બારૈયા મોકમસિંહજી, પ્રભુ ઉતર્યા તેને ધામ. ૪
કૃષ્ણ કહે કાનોબા થકી, અમે છાના આવ્યા છૈએ છેક;
રાખો તો રહિએ અમે, હોય ક્ષત્રિપણાની ટેક. ૫
મોકમસિંહ કહે હરિ, વસો સુખે અમારે નિવાસ;
લશકર આવે લક્ષધા, અમે તોય ન ધરિએ ત્રાસ. ૬
એવાં વચન ઉચ્ચારિયાં, સુણિ રાજી થયા મહારાજ;
રાત રહીને સંચર્યા, સાથે લઈને સંતસમાજ. ૭
અલારસા ગામે થઈ, રહ્યા દાવોલમાં જૈ રાત;
નાપે થઈને ગાને ગયા, પછી ખાંધલીએ જગતાત. ૮
મેઘવે વાંછલીએ થઈ, ગયા મોગરી આદિક ગામ;
ફરતાં ફરતાં કરમસદ જઈ, જોળ ગયા ઘનશ્યામ. ૯
ત્યાં છે કુવો રામદાસનો, તહાં ઉતર્યા શ્રી મહારાજ;
મઠ વાવ્યા હતા તેહમાં, મુક્યાં ઘોડાં ચરવા કાજ. ૧૦
તે જોઈને ત્યાં બોલિયો, તે ખેતરનો રખવાળ;
કોણ તમે છો કેમ આ, મઠ ભેળાવો છો આ કાળ. ૧૧
ખેતર આ તો અમારું છે, એમ બોલ્યા હરિ સાક્ષાત;
ત્યારે તેણે જઈ ગામમાં, રામદાસજીને કહી વાત. ૧૨
આવ્યા તહાં રામદાસજી, દીઠા શ્રીહરિ દીનદયાળ;
કર્યા પ્રણામ અષ્ટાંગથી, કહ્યું કરાવું જમવા થાળ. ૧૩
તાણ ઘણી કરી હોય ત્યાં, જમવા ન રહ્યા હૃષિકેશ;
ચોંપ1 કરીને ચાલિયા, વરતાલ ભણી વિશ્વેશ. ૧૪
વાલો આવ્યા વરતાલમાં, રહ્યા વાસણ સુતાર ઘેર;
પ્રેમી જનોએ પ્રેમથી, પ્રભૂ પૂજ્યા રુડી પેર. ૧૫
કાનમ દેશ વિષે ફર્યા, તેની કહી સ્વજનને વાત;
ચારુ ચરિત્ર વિચિત્ર તે, થયું વિશ્વ વિષે વિખ્યાત. ૧૬
વળિ લલિત લીલા કરી, વૃષનંદને વસી વરતાલ;
સંત હરિજન સર્વને, સુખ દિધું દીનદયાળ. ૧૭
થોડા દિવસ સ્થિરતા કરી, વરતાલ વિષે વસી વાસ;
કંઝરિએ કરુણા કરી, ગયા સંત સહિત અવિનાશ. ૧૮
ચોપાઈ
રહે ત્યાં ખોજીદાસ પટેલ, ભલા ભાવિક ભક્ત થયેલ;
લાવ્યા શેલડીનું ગાડું ભરી, સૌની આગળ અકેક ધરી. ૧૯
હરિએ તે કરી અંગીકાર, ગયા ભાળજ ભવભરતાર;
ઉમરેઠ ગયા અવિનાશ, રહ્યા નંદુ ઠાકરને નિવાસ. ૨૦
ભગવાને ત્યાં ભોજન કીધું, નરભેરામને સુખ દીધું;
બીજે દિન દ્વિજ જમનાબાઈ, તેણે નોતર્યા જનસુખદાઈ. ૨૧
કર્યો વિવિધ પ્રકારનો થાળ, પણ જમવા રહ્યા ન દયાળ;
પણસોરે ગયા રુડી પેર, પાટીદાર નાગરદાસ ઘેર. ૨૨
તહાં વિપ્ર વિશ્વનાથભાઈ, તેની પત્નિ રુડી રુપબાઈ;
તેની પાસે કરાવિયો થાળ, જમ્યા જીવન જનપ્રતિપાળ. ૨૩
ઉમરેઠની જમનાબાઈ, કરી થાળ ઘણી અકળાઈ;
ઘણી હોંશે કર્યો હતો થાળ, પણ જમવા રહ્યા ન કૃપાળ. ૨૪
તેથી થૈ અતીશે જ ઉદાસ, ઝરે આંસુ ને નાખે નિઃશ્વાસ;
ભાવ જાણ્યો તે ભૂપના ભૂપે, ગયા જમવાને દિવ્ય સ્વરૂપે. ૨૫
સ્વાર પાળા શોભે નિજ સાથે, એવું રૂપ ધર્યું મુનિનાથે;
જઈ ભાવથી ભોજન કર્યું, બાઈ જમનાનું અંતર ઠર્યું. ૨૬
જમી સૌ પુરબહાર નિકળિયા, જોઈ કોઈ જ નહિ કળિયા;
બેય ગામ ગયા સમાચાર, ત્યારે અચરજ ઉપજ્યું અપાર. ૨૭
પણસોરે તળાવને તીર, લીંબડા હેઠે શ્યામશરીર;
ઘણી વાતો સભા ભરી કરી, લીધા સર્વના સંશય હરી. ૨૮
બીજે દિવસ ડડુસર ગયા, ગલુજીના ઉપર કરી દયા;
તેને દર્શન દૈ વૃષલાલ, જઈ રાત રહ્યા કઠલાલ. ૨૯
નદીને તીર પીપળા પાસે, જોયો ચોતરો2 શ્રીઅવિનાશે;
ઢોલિયો તેહ ઉપર ઢળાવી, બેઠા તે પર શ્રીપ્રભુ આવી. ૩૦
સદારામ ને ખુશાલરાય, તેણે થાળ કર્યો પછી ત્યાંય;
જમ્યા શ્રીહરિ ને જમ્યા સંત, કરી ત્યાં જ્ઞાનવાર્તા અનંત. ૩૧
પ્રભુએ ત્યાંથી કીધું પ્રયાણ, ગયા સીમાડે શ્યામ સુજાણ;
એક ડોશી આવી પછવાડે, ઉભા રહો કહિને બૂમ પાડે. ૩૨
ઘડો પાણીનો પૂર્ણ ભરેલો, ડોશીએ નિજ માથે ધરેલો;
પછી ઉભા રહ્યા અવિનાશ, ડોશી આવી પ્રભુજીની પાસ. ૩૩
કહ્યું આ ઘડામાં પગ ધરો, જળ આ ચરણોદક3 કરો;
કહે શ્રીજી તે જળને શું કરશો, કહો ક્યાં જઈને તેહ ધરશો. ૩૪
કહે ડોશી કુવો એક જે છે, ગામનાં લોક પાણી પિવે છે;
તેમાં રેડીશ જૈને આ વારિ, તેથી સૌની મતિ થશે સારી. ૩૫
હરિએ ચરણોદક કીધું, ડોશીએ કૂપમાં રેડી દીધું;
એવા હરિજન પરઉપકારી, તેની રીત ત્રિલોકથી ન્યારી. ૩૬
રાખી સંતને પાર્ષદ સાથ, આંતરોલી ગામે ગયા નાથ;
શિંગાલિએ ગયા સુખરાશી, ત્યાંથી ઉંટડીએ અવિનાશી. ૩૭
મહાદેવનાં દર્શન કર્યાં, વસ્ત્ર શંકર આગળ ધર્યાં;
ફરતાં ફરતાં ઘણાં ગામ, પરાંતિજ ગયા સુખધામ. ૩૮
સેવ્યા બ્રાહ્મણોએ તેહ કાળ, ઘણે ઘેર જમ્યા જઈ થાળ;
ત્યાંથી ચાલી ઘણાં ગામ ફરિયા, પછી વિસળનગર વિચરિયા. ૩૯
ત્યાંના ભક્તોને પુછીયું ત્યારે, કાંઈ છે હવે કષ્ટ તમારે;
ત્યારે બોલિયા તે હરિજન, વાલા સાંભળો સત્ય વચન. ૪૦
તમે દેખાડીને જમત્રાસ, આંહીં દેસાઈને કર્યો દાસ;
ત્યારથી અમને થયું સુખ, હવે દેતું નથી કોઈ દુઃખ. ૪૧
પ્રભુ પ્રૌઢ પ્રતાપ તમારો, કોઈ તમને નહિ જીતનારો;
તમ સાથે કરે જેહ દ્વેષ, તે તો પોતે પામે બહુ ક્લેશ. ૪૨
વળી વંશ ઉચ્છેદન થાય, મરીને પોતે નરકમાં જાય;
જ્યાં જ્યાં દ્વેષી હતા જે તમારા, બહુ પામીયા કષ્ટ બીચારા. ૪૩
વળી દ્વેષી તમારો જે થાશે, કષ્ટ પામશે ને વંશ જાશે;
જેમ સૂર્ય સામી રજ નાખે, પડે આવીને પોતાની આંખે. ૪૪
દેવા દુઃખ જે તમને ચહાય, તેહ દુઃખ તો તેને જ થાય;
એમ કહી સહુ પામ્યા આનંદ, રીઝ્યા સાંભળી વૃષકુળચંદ. ૪૫
ત્યાંથી ઉંઝે ગયા અવિનાશી, થયા રાજી ઉંઝાના નિવાસી;
પછી જૈ ઘણાં ગામ મોઝાર, કડીએ ગયા ધર્મકુમાર. ૪૬
વાદ કરવાને મતવાદિ આવ્યા, ઘણા પ્રશ્ન લખી લખી લાવ્યા;
સર્વે ઉત્તર આપિયા એના, ટાળ્યા સર્વથા સંશય તેના. ૪૭
વળી પ્રૌઢ પ્રતાપ જણાવ્યો, તેથી વિશ્વાસ કૈંકને આવ્યો;
દિગવિજય કર્યો એવી રીતે, જીવ આસુરી ચેત્યા ન ચિતે. ૪૮
ગયા ડાંગરવે જગદીશ, ત્યાંથી નારદીપુરમાં મુનીશ;
ગયા નાદરિએ નરભ્રાત, હરિભક્તે સેવ્યા રહ્યા રાત. ૪૯
પોઢી ઉઠ્યા પ્રભુજી પ્રભાતે, નિત્યકર્મ કર્યું નિજ જાતે;
સભામાં બેઠા સુંદર શ્યામ, એક વાત કરી એહ ઠામ. ૫૦
રાતે સુતા હતા અમે જ્યાંય, આવ્યા શંકર તે સમે ત્યાંય;
એવો શબ્દ શિવે મુખ ભાખ્યો, કાંઈ ચિહ્ન અમારું તો રાખો. ૫૧
શિવ દીઠા અમે વિકરાળ, માટે પડશે ભયાનક કાળ;
સતસંગિયો શક્તિ પ્રમાણે, અન્ન સંગ્રહ કરજો આ ટાણે. ૫૨
સતસંગિયોમાં ગામોગામ, વાત કરજો આ સૌ ઠામોઠામ;
ફરતાં ફરતાં ઘણાં ગામ, પછી આવ્યા અડાલજ શ્યામ. ૫૩
ગયા મોટેરે શ્રીમહારાજ, આવ્યો શ્રીપુરનો ત્યાં સમાજ;
બોલ્યા સત્સંગી સૌ જોડી હાથ, ચાલો શ્રીપુરમાં કૃપાનાથ. ૫૪
છાસઠ્યામાં4 પધાર્યા’તા જેય, તેને વર્ષ વિતિ ગયાં બેય;
કોઈ વૃદ્ધ અને કોઈ બાળ, કરે દરશન દીનદયાળ. ૫૫
શાર્દૂલવિક્રીડિત
હે સ્વામી બહુનામિ ખામિ ન મળે સદ્ધર્મના ધામિ છો,
અંતર્યામિ અકામિ છો ગરુડના ગામી મહાહામિ5 છો;
હે રાજા અધિરાજ આજ અરજી કોડે ઘણે કીજિએ,
આવો શ્રીપુરમાં અલૌકિક ભલો લાવો અમે લીજિએ. ૫૬
ચોપાઈ
સુણી બોલિયા સુંદર શ્યામ, તહાં આવ્યાનું હમણાં ન કામ;
સુબો રાખે છે દ્વેષ વિશેષ, ઉપજે તહાં આવ્યાથી ક્લેશ. ૫૭
હવે થોડાં વરસ ધૈર્ય ધારો, પછી આવશે અવસર સારો;
ઇચ્છા સંપૂર્ણ થાશે તમારી, કરો ભાવથી ભક્તિ અમારી. ૫૮
એમ સૌ જનને શાંત કરી, ગયા જેતલપુર પરવરી;
નામ ગામડી ને કુણા ગામ, ઘણાં ગામ ફર્યા ઘનશ્યામ. ૫૯
દીનબંધુ પધાર્યા ડભાણ, જે છે ભૂતભવિષ્યના જાણ;
રુડા ભક્ત ત્યાં રઘુનાથદાસ, પ્રભુ બોલિયા તેહની પાસ. ૬૦
આવશે કાળ અતિ વિકરાળ, અન્ન સંગ્રહ કરજો વિશાળ;
પાંચસેં મણ કોદરા લેજો, બેસે નાણું તે તો સુખે દેજો. ૬૧
વાલો જૈને રહ્યા વરતાલ, થયા હરિજન નિરખી નિહાલ;
પગી જોબન રણછોડદાસ, ત્રિજા તો નારાયણગિરી પાસ. ૬૨
એમ બોલિયા જનપ્રતિપાળ, કાળ પડશે ઘણો વિકરાળ;
માટે મારું કહ્યું મન ધરજો, ઘણા અન્નનો સંગ્રહ કરજો. ૬૩
આસપાસ જે ભક્તનાં ગામ, જૈને પણ કહો વાત તમામ;
એમ કહીને ચાલ્યા અવિનાશી, ગયા ચાંગે થઈને લિંબાસી ૬૪
કૌકા કરમડ ને ભેંસજાળ, ગયા જીવન જનપ્રતિપાળ;
દાણા લેવાની બહુ કરી વાત, ગયા નાગડકે નરભ્રાત. ૬૫
સુરા ખાચરનો દરબાર, વસંતોત્સવ કીધો તે વાર;
પછી બોલ્યા પ્રભુ તતખેવ, મળ્યા નાદરિયે મહાદેવ. ૬૬
બોલ્યા બોલ મહાદેવ આવો, મારું ચિહ્ન તો કાંઈ રખાવો;
માટે રુદ્રાક્ષમાળા મગાવો, સૌને પારો અકેક બંધાવો. ૬૭
ભેંસજાળના દ્વિજ મોતીરામ, તે તો બેઠા હતા તેહ ઠામ;
માળા રુદ્રાક્ષની હતિ પાસે, માગી લીધી તે શ્રીઅવિનાશે. ૬૮
પારો બાંધ્યો પ્રથમ હરિરાયે, અકેકો પછી આખી સભાયે;
સંત હરિજન ને બ્રહ્મચારી, થયા પાર્ષદ રુદ્રાક્ષ ધારી. ૬૯
તેનો મર્મ મહાપ્રભુ જાણે, બીજા તો ઉર સંશય આણે;
કૈક કામ કેવી રીતે થાય, કળા ઈશ્વરની ન કળાય. ૭૦
સભામાં બોલ્યા શ્રીમહારાજ, તમે સાંભળી સર્વ સમાજ;
રુદ્ર પાડશે કાળ કરાળ,6 આથી ઓછી થશે કાંઈ ઝાળ.7 ૭૧
આપણે ચિહ્ન રુદ્રનું ધાર્યું, તે પ્રકારે તેનું મન ઠાર્યું;
લોકોને ઝાઝું દુઃખ નહીં દેય, મારો એવો અભિપ્રાય છેય. ૭૨
એવામાં પરગામથી ત્યાંય, નિત્યાનંદ આવ્યા સભામાંય;
સાથે સંતનું મંડળ હતું, હરિને મળી હર્ષિત થતું. ૭૩
કહે સ્વામીને શ્રીવૃષલાલ, વિશ્વ ઉપર કોપ્યો છે કાળ;
ભાગવતની કથા તમે કરો, કાળ શાંત થશે તેથી ખરો. ૭૪
સુણી સ્વામી બોલ્યા તતકાળ, તમે છો પ્રભુ કાળના કાળ;
કાળ લોપે ન આજ્ઞા તમારી, રહે આજ્ઞામાં બ્રહ્માંડકારી. ૭૫
ઇંદ્ર બ્રહ્મા ને શેષ મહેશ, આજ્ઞા આપની લોપે ન લેશ;
ચેષ્ટા માણસ કેરી કરો છો, એવા બાનાથી ઉપદેશ દ્યો છો. ૭૬
નિત્યાનંદે પછી રુડી રીતે, ભાગવતની કથા કરી પ્રીતે;
સભા લીંબડા હેઠ ભરાય, કથા સાંભળે શ્રીહરિરાય. ૭૭
ગામ આમોદથી એવામાંય, મુક્તાનંદમુનિ આવ્યા ત્યાંય;
આવ્યા ત્યાં સ્વરૂપાનંદસ્વામી, મળ્યા તે સૌને અંતરજામી. ૭૮
દેશાંતરના પુછ્યા સમાચાર, સ્વરૂપાનંદ બોલ્યા તે વાર;
દેશદેશે ફરી લીધું જોઈ, મેં તો માણસ દીઠું ન કોઈ. ૭૯
બેઠા આ લીંબડા હેઠ જેહ, એટલા જ મનુષ્ય છે એહ;
ભગવાન જેને ન મનાય, જોતાં તે પશુ જાતી ગણાય. ૮૦
મુક્તાનંદજીને મહારાજ, કહે હું કહું તે કરો કાજ;
ગામોગામ ફરવા સિધાવો, સતસંગીયો સૌને ચેતાવો. ૮૧
આવશે દુષકાળ કરાળ, કરજો અન્ન સંગ્રહ હાલ;
પછી જાજો જેતલપુર માંય, હશે માનુભાવાનંદ ત્યાંય. ૮૨
તેને સારંગપુર મોકલાવો, ફુલદોળ સામગ્રી કરાવો;
આ કથા થશે સંપૂર્ણ જ્યારે, અમે સારંગપુર જશું ત્યારે. ૮૩
સમૈયો ફુલદોળનો સારો, તે તો જાણજો ત્યાં જ થનારો;
એમ કહી તેને કીધા વિદાય, રહ્યા નાગડકે હરિરાય. ૮૪
સમાપ્તિ કથાની થઈ જ્યારે, બહુ વિપ્ર જમાડીયા ત્યારે;
સંતોને પણ સારી રસોઈ, સુરાભક્તે દીધી સમો જોઈ. ૮૫
કરી શ્રીજીની સંતની પૂજા, નમ્યા ભાવથી જોડીને ભૂજા;
જથો રુદ્રાક્ષનો ત્યાં મગાવ્યો, મઢાવી પારો હરિને ધરાવ્યો. ૮૬
સંતને સારો પારો અકેક, કંઠે ધાર્યો ધરીને વિવેક;
એવી લીલા અલૌકિક કરી, પછી સારંગપુર ગયા હરિ. ૮૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અકળ અમિત કૃષ્ણનાં ચરિત્ર, મરમ ભરેલ વળી મહાવિચિત્ર;
અજહર8 સમ દેવ મોહ પામે, મનુજ9 શિ શક્તિ ધરે જ એહ ઠામ. ૮૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિદંઢાવ્યાદિદેશ-વિચરણનામ એકત્રિંશો વિશ્રામઃ ॥૩૧॥