વિશ્રામ ૩૨
પૂર્વછાયો
સારંગપુરમાં શ્રીહરિ, કરી કેવી લીલા એહ વાર;
એ તો અધિક ઉત્સાહથી, સુણો ભૂમિ તણા ભરતાર. ૧
ચોપાઈ
જીવા ખાચરનો દરબાર, ઉતર્યા જઈ વિશ્વઆધાર;
ફુલદોળ ઉત્સવ ત્યાં ઠરાવી, કંકોતરી ગામોગામ લખાવી. ૨
ગયા ત્યાં થકી ધર્મકુમાર, કારિયાણિએ જગકરતાર;
હેતે હળિ મળિ હરિજન સાથ, ગયા ત્યાંથી નશિદપુર નાથ. ૩
ત્યાંના હરિજનને હરખાવ્યા, પછી સારંગપુર પ્રભુ આવ્યા;
જીવા ખાચરને દરબાર, ઓશરી રુડી ઉત્તર દ્વાર. ૪
ઢોલિયા પર ત્યાં હરિ બેઠા, બેઠા સંત ને હરિજન હેઠા;
સંતે નરઘા1 ને સારંગી લૈને, ગાયાં હરિનાં પદ સ્વસ્થ થૈને. ૫
કર્યો ત્યાં બ્રહ્મચારીએ થાળ, જમ્યા જીવન દીનદયાળ;
પ્રભુ પોઢ્યા પલંગમાં રાતે, પછી જીવન જાગ્યા પ્રભાતે. ૬
દિન હોળીનો એહ ઉચરતાં, ગયો આનંદ ઉત્સવ કરતાં;
સંધ્યાકાળ થયો જેહ વારે, હોળી પાદર પ્રગટાઈ ત્યારે. ૭
રીતિ દેશ તણી અનુસરવા, ચાલ્યા હોળીનાં દર્શન કરવા;
કાઠીયો આવ્યા થૈ અસવાર, ચડ્યા ઘોડીએ ધર્મકુમાર. ૮
કૈક ગાડાં જોડી જોડી આવ્યા, તેમાં બાળકો બેસારી લાવ્યા;
વાગે ઢોલ નગારાં અપાર, શોભે તે અસવારી શ્રીકાર.2 ૯
ગામથી તો ઉત્તર દિશમાંય, હોળી પ્રગટી હતી ગયા ત્યાંય;
હતા માણકી પર પ્રભુ પ્યારા, દીધી હોળીને દુધની ધારા. ૧૦
વળી પાંચ પ્રદક્ષિણા કીધી, કર્યું પૂજન પણ ભલી વીધી;
નાળિયેર હોમ્યું હોળીમાંય, જે જેકાર બોલે જન ત્યાંય. ૧૧
ઘણા હરિજન કીર્તન ગાય, સૌને અંગ ઉમંગ ન માય;
હોળીકાને સતીદેવી ધારે, અપશબ્દ ન કોઈ ઉચ્ચારે. ૧૨
પછી શ્રીહરિએ ધરી પ્રીત, પૂછી કાઠીના દેશની રીત;
જીવો ખાચર ખાચર વસ્તા, બોલ્યા રાઠોડ ધાધલ હસ્તા. ૧૩
હોળી પાદર પ્રગટાય જ્યારે, પારકું ગામ મારીએ ત્યારે;
લડવા મળીને ઘણા જૈએ, જીતીએ તો અમે ગોઠ3 લૈએ. ૧૪
હારીએ તો અમે પાછા વળિએ, ત્યારે તો અમે કાંઈ ન રળિએ;
કહે શ્રીજી અમારા જે પાળા, ઝાંપો રોકિ રહે મતવાલા.4 ૧૫
તમે કાઠી બધા અસવાર, રહો તે સહુ ગામ બહાર;
તમે પેસો પાળાને હઠાવી, પામો ગોઠ તમે મનભાવી. ૧૬
પણ જો તમથી ન પેસાય, તો તે પાળાને ગોઠ અપાય;
ઠરી રહેશું અમે એહ ઠામ, ઉભા જોશું તમાસો તમામ. ૧૭
એવું સાંભળીને કર્યું એમ, રિઝે શ્રીજગજીવન જેમ;
ઝાંપો રોકી ઉભા રહ્યા પાળા, મોટી બંદુકો લૈ મતવાલા. ૧૮
આવે કાઠી તણા અસવાર, કરે બંદુકના ત્યાં બહાર;
ભારે તોપના જેવા ભડાકા, કાં તો મેઘના જેવા કડાકા. ૧૯
ઘોડાં કાઠીના ભડકીને ભાગે, પેસવા તણો લાગ ન લાગે;
ઝાંપે દક્ષણાદે કાઠી ગયા, પાળા ત્યાં પણ તતપર થયા. ૨૦
ઝાંપો રોકી ઉભા તેહ ઠાર, કર્યા બંદુકો કેરા બહાર;
ઘોડાં તો બહુ ભડકીને નાસે, કાચા પોચાનાં કાળજા ત્રાસ. ૨૧
એમ કરતાં ઘણી થઈ વાર, પેસવા નહિ પામ્યા લગાર;
કાઠી શ્રીજીની પાસે પધાર્યા, કહ્યું પાર્ષદથી અમે હાર્યા. ૨૨
એવા માંહી સમીપનાં ગામ, સતસંગીઓ જે તે ઠામ;
સુણ્યા તેણે બંદુકના બહાર, જાણ્યું છે તહીં ધર્મકુમાર. ૨૩
તેથી દરશન કરવામાં આવ્યા, ભેટ ખારેક ટોપરાં લાવ્યા;
પછી થૈ અસવારી તૈયાર, પેઠા ગિરધર ગામ મોઝાર. ૨૪
જીવા ખાચરનો દરબાર, ઓશરી ઉત્તરાદે છે બાર;
પ્રભુ ત્યાં જ વીરાજ્યા પલંગે, સભા આગળ બેઠી ઉમંગે. ૨૫
આરતી નારાયણ ધુન ગાઈ, જમ્યા થાળ સ્વજન સુખદાઈ;
પછે પોઢી રહ્યા પ્રભુ રાતે, જગજીવન જાગ્યા પ્રભાતે. ૨૬
વસ્તા ખાચરના ફળિયામાં, બાંધ્યો હીંડોળો એહ સમામાં;
લીંબડે હીંડોળો લટકાવ્યો, તેને સારી રીતેથી શોભાવ્યો. ૨૭
પશ્ચિમાભિમુખે છે ઓસરી, પધરાવ્યા પલંગે ત્યાં હરી;
વસ્તા ખાચરે ત્યાં પૂજા કરી, હરિને સારા શણગાર ધરી. ૨૮
જરીયાનનો જામો ધરાવ્યો, સુરવાળ સારો પહેરાવ્યો;
પોંચીયો કડાં તથા સાંકળી, ધાર્યું મોળીયું મસ્તકે વળી. ૨૯
ધૂપ દીપ ને નૈવેદ્ય ધારી, આરતી અતિ હેતે ઉતારી;
પછી હીંડોળામાં પધરાવ્યા, ઝાઝા હેતે હરિને ઝુલાવ્યા. ૩૦
વાજે ઝાંઝ મૃદંગ ને ચંગ,5 ગાય સંત ને હરિજન સંગ;
પછે વિધ વિધ રંગ કરાવ્યો, મોટે મોટે રંગાડે6 ભરાવ્યો. ૩૧
જરીયાનનાં વસ્ત્ર ઉતારી, રંગે રમવા જેવાં વસ્ત્ર ધારી;
એક તરફ રહ્યા સહુ સંત, એક તરફ પાળા ભગવંત. ૩૨
પીચકારીયો હાથમાં લૈને, રંગ છાંટે પરસ્પર જૈને;
અંગ ઉપર નાંખે ગુલાલ, ભાસે અવની ને આકાશ લાલ. ૩૩
વાજે ઢોલ નગારાં અપાર, બોલે જન સહુ જય જયકાર;
પછી સધવા જે બાઇયો રહી, તેણે શ્રીહરિને સ્તુતિ કહી. ૩૪
કૃપાસિંધુ જગતકરતાર, સુણો પ્રીતમ પ્રાણઆધાર;
અમે નારીયોનો દેહ પામી, એવી શી તપમાં હશે ખામી. ૩૫
પુરુષોની પેઠે તમ સંગે, નહીં રમીએ અમે કેમ રંગે;
પ્રભુ આપ બિરાજો જે ઠામ, અમે જાણીએ અક્ષરધામ. ૩૬
કહે શ્રીહરિ સાંભળો તમે, સતી નર સંગે હોળી ન રમે;
બોલી બાઇયો શ્રીહરિ સંગ, આપો અમને પ્રસાદિનો રંગ. ૩૭
સુણી શ્રીહરિને દયા આવી, કુંડીયો રંગ ભરીને અપાવી;
પછી બાઇયો એકાંતે જૈને, માંહોમાંહી રમી રાજી થૈને. ૩૮
જાણી હરિપ્રસાદીનો રંગ, રમ્યાં અંગે ધરિને ઉમંગ;
કહે બાઇયોને ઘનશ્યામ, માગો ફગવા7 તે આપું આ ઠામ. ૩૯
કાઠીયાવાડી બાઈ ઉચરી, બસેં રુપૈયા આપો શ્રીહરિ;
બોલી ત્યાં ગુજરાતની નારી, માયા વ્યાપે ન અમને તમારી. ૪૦
ન થશો તમમાં જનબુદ્ધિ,320 નિશ્ચે અડગ રહે સદા સુધી;
શ્રીજીએ એવી સાંભળી વાણી, ગુજરાતીની બુદ્ધિ વખાણી. ૪૧
ચાલ્યો રંગનો મોટો પ્રવાહ, ભળ્યો ફલ્ગુ નદીમાં અથાહ;
એવી લીલા નિરખવાની આશે, છાયાં દેવવિમાન આકાશે. ૪૨
પુષ્પવૃષ્ટિ કરે વારે વારે, વળી જયજયકાર ઉચ્ચારે;
ગાય ગાંધર્વ હરિગુણ ગાન, નાચે અપસરાઓ લઈ તાન. ૪૩
આવે અવસરે માનુષ્ય દેહ, પામ્યા છે જન જે ધન્ય તેહ;
એમ અજ હર આદિ વખાણે, મહીમા ઘણો અંતર આણે. ૪૪
હરિજન અને સંતની સંગે, રમે કેવી રીતે હરિ રંગે;
ઘણા જન પિચકારી ચલાવે, અખિલેશ્વરને અકળાવે. ૪૫
વાલો વેગળે નાસવા જાય, તોય હરિજન પાછળ ધાય;
નાશી જાવાને રસ્તા ન જડીયા, પ્રભુ લીંબડા ઉપર ચડીયા. ૪૬
ગયા ઝાલવા જન જેહ કાળ, ફાટી અંગરખા તણી ચાળ;
કહે કૃષ્ણ સુણો સહુ કોય, આવી રમવાની રીત ન હોય. ૪૭
અકળાવ્યા તમે બહુ અમને, ફાડ્યાં વસ્ત્ર તે શું કહું તમને;
ત્યારે હરિજન બોલીયા એમ, અમોથી થયું પ્રેમમાં તેમ. ૪૮
ફાડ્યાં વસ્ત્ર તો ઝાલતાં હાથ, માટે ચુક ક્ષમા કરો નાથ;
એવું સાંભળી શ્રીહરિ હસિયા, સર્વ દાસના દીલમાંહી વસિયા. ૪૯
રહ્યા જન સહુ વેગળા જ્યારે, પ્રભુ ઝાડથી ઉતર્યા ત્યારે;
થઈ માણકીએ અસવાર, ચાલ્યા નાવાને ધર્મકુમાર. ૫૦
સંત હરિજન કીર્તન ગાય, વાજે વાજાં ઉત્સાહ ન માય;
રુડું ધોળાનદી જેનું નામ, કુંડ હમણાં બાંધ્યો છે જે ઠામ. ૫૧
નાયા ત્યાં જઈ અકળિત અંગે, જળક્રીડા કરી સખા સંગે;
પછી ઘોડીએ થઈ અસવાર, ચાલ્યા ત્યાં થકી ત્રિભુવનાધાર. ૫૨
ગઢપુર તણો મારગ જ્યાં છે, સારો શોભિત ખીજડો ત્યાં છે;
તેને છાંયે ઉભા રહ્યા જ્યાંય, ગઢડેથી આવ્યા સંત ત્યાંય. ૫૩
ગોવિંદાનંદ નિષ્કુળાનંદ, આવ્યા લૈ સાથે સંતનું વૃંદ;
ઘોડીથી હરિ ઉતર્યા હેઠા, મગાવીને પલંગે તે બેઠા. ૫૪
સંતોએ કર્યા દંડપ્રણામ, ત્યારે બોલિયા શ્રી ઘનશ્યામ;
શું શું લાવ્યા છો કાજે અમારે, સુણી બોલિયા તે સંત ત્યારે. ૫૫
આપ છો પ્રભુ અંતરજામી, બધું જાણો તમે બહુનામી;
એમ કહી કંડીયામાંથી સાર, કાઢ્યા પુષ્પના તોરા ને હાર. ૫૬
બાજુ ગજરા ને કંકણ જેહ, હતાં સર્વ ગુલાબનાં તેહ;
ધરાવ્યા શ્રીહરિને તે કાળે, કંકુચંદ્ર ભલો કર્યો ભાલે. ૫૭
ધૂપ ને દીપ આગળ ધારી, આરતી શ્રીહરિની ઉતારી;
રૂડું સ્તવન9 કર્યું તે ઠામ, પૂરા પ્રેમથી કીધા પ્રણામ. ૫૮
એહ ઠામે કરાવ્યો છે ઓટો, મહિમા તેનો છે ઘણો મોટો;
પછી ઘોડી ઉપર થઈ સ્વાર, પુરમાં આવ્યા પ્રાણઆધાર. ૫૯
જીવા ખાચરનો દરબાર, ઓરડો છે જે ઉત્તર દ્વાર;
પ્રભુને પધરાવ્યા પલંગે, સભા આગળ બેઠી ઉમંગે. ૬૦
શેઠ સુરતના ભાઈચંદે, હતી દીધી રસોઈ આનંદે;
જલેબી અને મોતિયા લાડુ, બીજાં શાક લાવ્યા ભરી ગાડું. ૬૧
પ્રભુ પોતે પ્રથમ જમી થાળ, પછી સંતને પિરસે કૃપાળ;
ફરે પંગતમાં વારંવારે, લાડુ લ્યો એવી વાણી ઉચારે. ૬૨
જમી તૃપ્ત થયા સંત જ્યારે, બેઠા શ્રીજી સભા સજી ત્યારે;
ભાઈચંદભાઈ પૂજવા આવ્યાં, ભલા ભારે પોશાક ધરાવ્યા. ૬૩
જરિયાનનાં વસ્ત્ર ધરાવ્યાં, મુક્તાફળનાં10 ઘરેણાં ચડાવ્યાં;
મણિ માણિક નંગ જડેલાં, ઘણા શાણા સોનારે11 ઘડેલાં. ૬૪
શાર્દૂલવિક્રીડિત
સોનું પથ્થર પૃથ્વિમાંથી નિકળે ત્યાં કોણ તેને નમે,
મોતી માછલી છીપના ઉદરમાં પાકે જ સ્વાતી સમે;
હીરા મૌક્તિક હેમ તુચ્છ ગણીને જે ત્યાગ ત્યાગી કરે,
અંગે શ્રીહરિને ચડ્યાથી મુનિયો સૌ ધ્યાન તેનું ધરે. ૬૫
ચોપાઈ
પૂજા સર્વોપચારથી કીધી, પ્રસાદી પ્રભુએ પછી દીધી;
પ્રેમાનંદે કર્યું પછી ગાન, તુંબરુ નારદાદિ સમાન. ૬૬
પછી સંધ્યા સમો થયો જ્યારે, આરતી ધુન્ય ઉચ્ચારી ત્યારે;
કરી જ્ઞાનની વાતો વિશેષ, વાળુ કરવા પધાર્યા વિશ્વેશ. ૬૭
પછી પોઢિયા નાથ પલંગે, રહે સેવામાં દાસ ઉમંગે;
ત્યાં તો માનુભાવાનંદ સ્વામી, પગ ચાંપે મહામુદ પામી. ૬૮
પદ પાછા ખેંચ્યા ભગવંતે, ત્યારે વિનતિ કરી તેહ સંતે;
કેમ પાછા ખેંચ્યા પદ સ્વામી, અમારા તપમાં શી છે ખામી? ૬૯
શાર્દૂલવિક્રીડિત
આ પાદાબ્જ12 નિમિત્ત ભેખ ધરિને સંસાર છોડ્યો અમે,
આ પાદાબ્જ નિમિત્ત દુષ્ટ જનનાં કષ્ટો સહ્યાં કૈં સમે;
આ પાદાબ્જ નિમિત્ત વાસ વનમાં કૈં કાળ સુધી કિધા,
ખામી શી રહિ છે તથાપિ તપમાં જે પાવ ખેંચી લિધા? ૭૦
ચોપાઈ
સુણી બોલિયા શ્રીઘનશ્યામ, સુણો દૃષ્ટાંત એક આ ઠામ;
ભીખ માગતો એક ભીખારી, ગયો શ્રીમંતનું ઘર ધારી. ૭૧
એને આંગણે વાસીદું વાળ્યું, ભલા શ્રીમંત શેઠે તે ભાળ્યું;
કહે ભીખારી મેં કર્યું કામ, આપો અધમણ સોનું આ ઠામ. ૭૨
કહે શેઠ સોનું દઉં શાનું, કર્યું કામ તે એક પૈસાનું;
અધમણના રુપૈયા અત્યારે, સવા લાખથી થાય વધારે. ૭૩
સોનું અધમણ એટલા કાજ, માગતાં નથી આવતી લાજ;
સુણો સિદ્ધાંત દૃષ્ટાંત કેરું, જે છે જાણવા જોગ્ય ઘણેરું. ૭૪
માંસ સુકાઈ હાડકાં ગળતાં, તોય ચરણકમળ નહીં મળતાં;
ભેખ ભગવો તમે અંગે ધારી, તજ્યું દ્રવ્ય તથા તજી નારી. ૭૫
અપમાન સહન કર્યું કાઈ, ચરણ માગો છો એટલામાંઈ;
કૈક જોગીયો જોગથી ચળિયા, આશા ભંગ થઈને નિકળિયા. ૭૬
કહે માનુભાવાનંદ એવા, અમે તપસી નથી તેના જેવા;
ઇંદ્ર બ્રહ્માદિ આવે ભુલાવા, નથી સમરથ અમને ચલાવા. ૭૭
એવું સાંભળી રીઝ્યા દયાળ, પદ લાંબા કર્યા તેહ કાળ;
સંતે છાતીમાં એ પદ ધરિયા, સ્પર્શ આંખે ને મસ્તકે કરિયા. ૭૮
હતા ત્યાં પરમાનંદસ્વામી, તેણે પણ પ્રેમ પૂરણ પામી;
પદ છાતીએ મસ્તકે ધાર્યા, તાપ તનના ને મનના નિવાર્યા. ૭૯
પછી પોઢી રહ્યા પ્રભુ રાતે, કર્યું આહ્નિક13 કર્મ પ્રભાતે;
સભામાં બેઠા સુંદરશ્યામ, સંતો પ્રત્યે બોલ્યા તેહ ઠામ. ૮૦
નદી નર્મદા તટ સારો, તવરાનો મેળો છે થનારો;
જ્યારે વૈશાખ માસ બે થાય, ત્યારે તવરાનો મેળો ભરાય. ૮૧
સંતો સૌ તમે ત્યાં જ સિધાવો, દૈવિ જીવને જ્ઞાન બતાવો;
ત્યાં અવાશે તો આવશું અમે, નહીં તો જઈ આવજો તમે. ૮૨
જતાં રસ્તામાં આવે જે ગામ, ત્યાંના સત્સંગીને કહો આમ;
કાળ પડશે મહા વિકરાળ, અન્ન સંગ્રહ કરજો વિશાળ. ૮૩
દેશ કાનમ વાકળ દેશ, કરો ત્યાં જઈ વાત વિશેષ;
રણુમાં રહે દેસાઈભાઈ, તેને કાળની કહેજો વડાઈ. ૮૪
એવા શ્રીજીનાં સુણીને વચન, મુક્તાનંદ આદિક મુનિજન;
ગયા વાકળ દેશમાં ફરવા, દૈવી જીવને ઉપદેશ કરવા. ૮૫
ગયા ગઢપુર શ્રીગિરધારી, નિરખી હરખ્યાં નરનારી;
એના આનંદનું વરણન, ન કરિ શકે સહસ્રવદન.14 ૮૬
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ચમુ15 નરપતિની ફરે જ જેમ, મુનિજનવૃંદ ફરે વિશેષ તેમ;
અઘમય16 મતનો કરે વિનાશ, પરમ સુધર્મ તણો કરે પ્રકાશ. ૮૭
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
સારંગપુરે હુતાશન્યુત્સવકથનનામ દ્વાત્રિંશો વિશ્રામઃ ॥૩૨॥