વિશ્રામ ૫૩
પૂર્વછાયો
જાણ થયું ધર્મપુર વિષે, આવ્યા શ્રીહરિ સહજાનંદ;
ઘર ઘર પ્રતિ તેથી ઘણો, વધ્યો જનમનમાં આનંદ. ૧
ચોપાઈ
ભક્ત કુશળકુંવરબાઈ જેહ, આવ્યાં મેનામાં બેસીને તેહ;
વળિ તેહનો સુજ્ઞ1 પ્રધાન, આવ્યો સન્મુખ આપવા માન. ૨
રાણીપૌત્ર વિજયદેવ નામ, સામા આવ્યા સજી ધુમધામ;
સારા હાથી ઘોડા શણગારી, સજી શોભે એવી અસવારી. ૩
સાથે સારા સારા સરદાર, રથ પાલખીનો નહિ પાર;
શોભે બેરખ આરબ કેરી, છોડે બંદુકો તે તો ઘણેરી. ૪
સાથે શોભે છે ડંકો નિશાન, છડિદાર બોલે ગુણવાન;
તેજ કુંવર તણું ઝળમળે, તેના શિર પર ચમર ઢળે. ૫
એવી છત્ર તણી છબિ છાજે, વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં વાજે;
કોઈ બખતરિયા ને પાખરિયા,2 શસ્ત્ર વિવિધ પ્રકારનાં ધરિયાં. ૬
ગામથી ગાઉ એક સિધાવ્યા, ત્યાં તો સન્મુખ શ્રીહરિ આવ્યા;
ઉતર્યા વાહનેથી કુમાર, દંડવત નમિયા તેહ ઠાર. ૭
બાઈ શ્રીહરિને પગે લાગ્યાં, ઉર હરખી આશીર્વાદ માંગ્યા;
ભલે આવ્યા તમે ભગવાન, દયાથી દીધું દર્શનદાન. ૮
એવા સ્નેહના શબ્દ ઉચ્ચારી, છબી અંતરે લીધી ઉતારી;
હાથી ઉપર હરિને બેસાર્યા, સંતને ગજ રથ પર ધાર્યા. ૯
છત્ર શ્રીહરિને શિર છાજે, હેમકળશ તે ઉપર બિરાજે;
બેય બાજુયે ચમર થાય, તેની શોભા વરણવી ન જાય. ૧૦
ખમા ખમા કહે છડિદાર, કરે કીર્તન સંત ઉચ્ચાર;
એમ પુરમાં પધાર્યા મુરારી, નિરખી હરખ્યાં નરનારી. ૧૧
પૌષી દશમ વદી રવિવાર, ધર્મપુર ગયા ધર્મકુમાર;
એ તો દિવસ નવાઈનો એવો, જુગોજુગ સમરે જન તેવો. ૧૨
જન દર્શન કરવાને ધાય, ભીડ મારગમાં બહુ થાય;
જન સૌ ઉચરે તતખેવ, જય સ્વામિનારાયણ દેવ. ૧૩
શાર્દૂલવિક્રીડિત (અથ ઉલ્લેખાલંકાર)
ભક્તે શ્રીભગવાન જોગિ જતિએ સ્ત્રીએ રતીના પતિ,
દૈત્યે કાળ દયાળ દૈવિ પુરુષે શુરે સ્વસેનાપતિ;
શૈવે રુદ્રસ્વરૂપ જૈનમતિએ માન્યા મહાવીર છે,
ધાર્યા ધર્મતનૂજને નિરખિને તુર્કે3 પિરાન્પીર4 છે. ૧૪
ચોપાઈ
રસ અદ્ભુત હાસ્ય શૃંગાર, ભયાનક કરુણા વીર સાર;
રૌદ્ર શાંત બિભત્સ સ્વરૂપ, ભાળ્યા એવિ રીતે જગ ભૂપ. ૧૫
આવી દરબારમાં અસવારી, હવેલી ત્યાં પૂરવ મુખે સારી;
આપ્યો શ્રીજીને તેમાં ઉતારો, હતો સામાન તે વિષે સારો. ૧૬
ગાદિ તકિયા ને પ્રૌઢ પલંગ, રંગદાર રુડા નવરંગ;
કાચ તખતા ને ઝુમર હાંડી,5 સિંહાસન ત્યાં રાખ્યાં હતાં માંડી. ૧૭
સંત વર્ણી ને પાર્ષદ દાસ, થયો તે સ્થળ સૌનો સમાસ;6
ખાન પાન મેવા મિષ્ટાન, વસ્તુ સર્વ હતી તેહ સ્થાન. ૧૮
કહ્યું જે જોઈએ તેહ લેજો, હોય કાંઈ કમી તો કહેજો;
મુકુંદાનંદ વર્ણીએ થાળ, કર્યો તે જમ્યા જનપ્રતિપાળ. ૧૯
જમ્યા સંત તથા જમ્યા પાળા, જમ્યા હરિજન વરતાલવાળા;
નિરખ્યા બાઇએ હરિરાય, તેથી આનંદ ઉર ન સમાય. ૨૦
કર્યું વંદન વારમવાર, આવ્યાં પ્રેમનાં આંસુ અપાર;
મળે રાંકને તો રિદ્ધિ જેમ, ભૂલે ભાન ભૂલ્યાં ભાન તેમ. ૨૧
જ્યારે ભાન પામી નૃપનારી, સ્તુતિ ગદગદ કંઠે ઉચ્ચારી;
વારે વારે નમાવિયું શીશ, દયાસાગરે દીધી આશીષ. ૨૨
પાણિ7 જોડી કહ્યું પ્રભુ પાસ, વસો આ પુરમાં ખટ8 માસ;
સાધુ સત્સંગિયોને તેડાવો, આંહિ સારો સમૈયો કરાવો. ૨૩
સુણી બોલિયા જનસુખદાઈ, તમે સાંભળો સદ્ગુણી બાઈ;
કાઠીયાવાડના જન આવે, ભારે ભારે ઘોડાં સંગે લાવે. ૨૪
વાટે લાગે ભરુચનું દાણ,9 પડે અડચણ એહ પ્રમાણ;
વળી આવે બિજાં બાઈ ભાઈ, વાટે ચોર લુંટે દુખદાઈ. ૨૫
બોલ્યાં બાઈ સુણો પ્રભુ તમે, દાણ માફ કરાવશું અમે;
ચોકી મૂકશું રસ્તે સમસ્તે, કોઈ લુંટી શકે નહિ રસ્તે. ૨૬
મૂકશું અસવાર ને પાળા, શૂરવીર ભલા શસ્ત્ર વાળા;
એમ આગ્રહ કીધો અતીશે, ત્યારે તેડાવ્યાં જન જગદીશે. ૨૭
કહ્યું આતમાનંદને તત્ર, તમે દુર્ગપુરે લખો પત્ર;
ત્યાંથી આવે થોડાં બાઈ ભાઈ, રહ્યાં જે મુજ વિણ અકળાઈ. ૨૮
પછી પત્ર લખી મોકલાવ્યો, બાઈને મન મુદ ઉપજાવ્યો;
ઘણો ભાવ છે બાઈને મન, આપે નિત્ય નવાં તે ભોજન. ૨૯
સંત દર્શનનો લાભ સાંધી, જમે કાચું પાકું અન્ન રાંધી;
તેથી માંદા પડ્યા સંત ત્યારે, જાણી વાત તે બાઈએ જ્યારે. ૩૦
કરવાને રસોઈ તૈયાર, રાખ્યા વિપ્ર રસોઇયા ચાર;
તોય બાઈ રહી તેહ પાસે, કાચી પાકી રસોઈ તપાસ. ૩૧
થાય શ્રીહરિને કાજે થાળ, બાઈ તેનીયે રાખે સંભાળ;
જ્યારે ભોજન સંત આદરે, બાઈ દૂરથી દર્શન કરે. ૩૨
બાઈ કથન કહાવે તે એવું, સંતે અન્નમાં નીર ન લેવું;
આ તો એવો છે દેશ અમારો, અપચો તેથી તરત થનારો. ૩૩
આપી શ્રીજીએ આગન્યા ત્યાંય, જળ લેવું નહીં અન્નમાંય;
પીરસે સંતને ભગવંત, છબિ જોઈ રાજી થાય સંત. ૩૪
એવું જોઈ બોલ્યા મહારાજ, સંત રાજી દીસે સહુ આજ;
ઉંડો અર્થ એ વાક્યનો જેહ, જુદી જુદી રીતે જાણ્યો તેહ. ૩૫
બાઈને મન એમ ઉતર્યું, ખટ માસ રહેવાનું ઠર્યું;
તેથી રાજી થયા સહુ સંત, એમ ભાખે છે શ્રીભગવંત. ૩૬
પણ સંત તો સમજીયા એવું, ઠર્યું અન્નમાં પાણી ન લેવું;
એથી રાજી થયા સંત આજે, એમ મર્મ કર્યો મહારાજે. ૩૭
સ્વાદવશ સહુ સાધુને જાણ્યા, એવું જાણી સાધુ શરમાણા;
સંતે લાજી નીચું જોયું જ્યારે, પ્રભુ તરત પધાર્યા ઉતારે. ૩૮
જઈ પોઢી રહ્યા પરમેશ, ઉઠ્યા છે ઘડી દિવસ રહ્યે શેષ;
પછી બેઠા સભા સજી સારી, બેઠા સંત પાળા બ્રહ્મચારી. ૩૯
બેઠા સત્સંગી સૌ થઈ સ્વસ્થ, બેઠા ગામના આવી ગૃહસ્થ;
ધર્મ જ્ઞાન સંબંધી ત્યાં વાત, કહીં શ્રીહરિએ સાક્ષાત. ૪૦
પછી લજ્જા વિષે વૃષલાલે, કહી વાત ભલી તેહ કાળે;
લજ્જાથી પણ ધર્મ રહે છે, લજ્જા ધર્મની પાળ કહે છે. ૪૧
ઉપજાતિ (લજ્જા વિષે)
લજ્જા ભલી ધર્મની પાળ જાણો, લજ્જા સદાચાર ગઢ પ્રમાણો;
જો લાજ જેના મનથી ન તૂટે, તો ધર્મ તેનો નહિ છેક છૂટે. ૪૨
હાથી પગે સાંકળ બંધ જેમ, છે ચિત્તનું બંધન લાજ તેમ;
જો બંધ તૂટે વહી ક્યાં જાય, ભાલા તણા માર વિશેષ ખાય. ૪૩
કુસંગિને જો મન લાજ હોય, ડરે કુચાલે10 દિલ માંહિ તોય;
જેણે તજી લોક તણી જ લાજ, કહો પછી શું ન કરે કુકાજ. ૪૪
લાજે કરીને જન શીલ પાળે, લાજે કરી દુર્ગુણ દૂર ટાળે;
જો લાજવાળા તણિ લાજ જાય, તો મૃત્યુનો તે કરશે ઉપાય. ૪૫
લાજે લડીને રણમાં મરે છે, લાજે જ લોભી ધન વાવરે છે;
લાજે લિધેલું ધન પાછું આલે, લાજે જનોનો વ્યવહાર ચાલે. ૪૬
લાજે વદેલું11 નિજ વેણ પાળે, લાજે પિતાનું ઋણ પુત્ર વાળે;
લાજે કરે છે જન કામ સારાં, નારી નરો નિર્લજ તે નઠારાં. ૪૭
શરીરની નાડિ સમાન લાજ, જાણો તમે સૌ જનનો સમાજ;
તે હોય ત્યાં સુધી થશે ઉપાય, તે તૂટિ તો આશ નહીં રખાય. ૪૮
ભલે સજ્યા સદ્ગુણ જો અનેક, લજ્જા વિના નીચ ગણાય છેક;
સર્વાંગથી હોય શરીર સારું, નાસા12 વિના તેહ દિસે નઠારું. ૪૯
ચોપાઈ
જુઓ સંતોમાં કેવી છે લાજ, એનો દાખલો દીઠો મેં આજ;
સંત જમવા બેઠા હતા જ્યારે, અમે મર્મ કર્યો કાંઈ ત્યારે. ૫૦
સૌએ નીચું જોયું શરમાઈ, એ જ છે ધર્મની દૃઢતાઈ;
એવી રીતે સભા નિત્ય થાય, કથા વારતા નિત્ય કરાય. ૫૧
હરિ સંતને અર્થે તે બાઈ, બહુ મોકલે મેવા મિઠાઈ;
સાંઠા શેલડીયોના મગાવી, ઘણાં મોકલે ગાડાં ભરાવી. ૫૨
રસ શેલડીનો ઘડા ભરી, ક્યારે મોકલે બહુ પ્રેમ કરી;
નવા ગોળનાં ઉત્તમ ભીલાં, ક્યારે મોકલે રુડા રસિલાં. ૫૩
પરગામથી મેવો મગાવે, સંતને અરથે મોકલાવે;
દૂધ દહીં ઘૃત આપે અઘાત,13 ખાંડ સાકરની તો શી વાત. ૫૪
જાણે વાવરું જે સંત સારુ, ખરું એટલું છે ધન મારું;
આવો અવસર ક્યારે ફરિ આવે, એમ જાણિ જમાડે છે ભાવે. ૫૫
ધન્ય કુશળકુંવરબાઈ રાણી, જેની શાસ્ત્રમાં વાત લખાણી;
રાણિયો બહુ થૈ અને થાશે, ગુણ આના હમેશ ગવાશે. પદ
જ્યાં સુધી શશી સૂર્ય આ ઠામ, રહેશે એનું અવિચળ નામ;
એના વંશમાં જન્મશે જેહ, ભાગ્યશાળી ગણાશે જ તેહ. ૫૭
ધન્ય માતપિતા પણ તેનાં, ધન્ય ધન્ય સાસરિયાં જેનાં;
કર્યો બે કુળ કેરો ઉદ્ધાર, ધન્ય ધન્ય એનો અવતાર. ૫૮
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
હરિજન અવતાર જ્યાં ધરે છે, સ્થિતિ કરિ જે સ્થળ માંહિ તે ઠરે છે;
અવનિ અધિક ધન્ય તે ગણાય, કુળ પણ તેહ પવિત્ર બેય થાય. ૫૯
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિધર્મપુર વિચરણનામ ત્રિપંચાશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૫૩॥