વિશ્રામ ૫૪

પૂર્વછાયો

સુરતના સતસંગીને, મુખે કહ્યું હતું મહારાજ;

સુરતનો સંઘ આવિયો, તેથી દર્શન કરવા કાજ. ૧

ચોપાઈ

આનંદાનંદ સ્વામી જે આવ્યા, એ જ સુરતનો સંઘ લાવ્યા;

જામો જરિયાનનો સુરવાળ, સારો મુગટ જડાવ વિશાળ. ૨

કડાં વેઢ વીંટી મોતિમાળા, લાવ્યા શણગાર એવા રૂપાળા;

પ્રભુપદ કરી પ્રેમે પ્રણામ, ભલી ભેટ ધરી તેહ ઠામ. ૩

જન સૌ કહે એમ વચન, ધન્ય સુરતના હરિજન;

એનો ભાવ પ્રભૂ પર ભારી, એની સમજણને બલહારી. ૪

જ્યારે જાણ્યું આવ્યો સંઘ સારો, આપ્યો બાઈએ સારો ઉતારો;

ભલાં મોકલ્યાં ભોજન પાન, જાણ્યા સૌ સગાવાલા સમાન. ૫

એક દિવસ ત્રિજે પોરે ધારી, આવ્યા કુંવર સજી અસવારી;

સજી લાવ્યા સારા હય હાથી, સાથે સરદાર પોતાના સાથી. ૬

ઘણા પાળા તથા અસવાર, રથ પાલખી શોભે અપાર;

સાથે આરબ બેરખ છાજે, વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં વાજે. ૭

કર્યો કૃષ્ણને કુંવરે પ્રણામ, કર જોડીને ઉચર્યા આમ;

હનુમાનનાં દર્શન કાજ, ચાલો સંત સહિત મહારાજ. ૮

બેસો હાથિયે હે ભગવંત, રથમાં બેસશે બીજા સંત;

કરવા દરશન આપ તણાં, પુરવાસીયો ઇચ્છે છે ઘણાં. ૯

માટે એવે મિષે મહારાજ, આપો દર્શન સર્વને આજ;

સુણી શ્યામ ઉભા થયા જ્યારે, આવ્યા સુરતના જન ત્યારે. ૧૦

કર જોડીને વાણી ઉચારી, વાલા સાંભળો વિનતી અમારી;

અમે પોશાગ આપ્યો ઉમંગે, પ્રભુ એ જ ધરો આજ અંગે. ૧૧

અતિ વિનતિ કરી સૌ સમાજે, ત્યારે માન્યું વચન મહારાજે;

જામો જરિયાનનો સુરવાળ, ધર્યો મસ્તકે મુગટ વિશાળ. ૧૨

કડાં વેઢ વિંટી ધરી હાથે, મોતિમાળા ધરી મુનિનાથે;

હાથી અંબાડિએ બેઠા હરિ, બેઠા કુંવર ચામર ધરી. ૧૩

છત્ર હેમકળશ શુભવાળું, ભગુજીએ તે ધાર્યું રૂપાળું;

નાજો જોગિયો દાસ હરિનો, રહ્યા રુમાલ ધારી જરીનો. ૧૪

બેય બાજુએ પાટિયાં બેય, જડ્યાં તે પર તે ઉભા છેય;

શોભે જય ને વિજય બેય જેવા, ભગુજી ને નાજો શોભે તેવા. ૧૫

મોટા સંત બેઠા રથમાંય, બીજા ચાલતા કીર્તન ગાય;

કોઈ અસવાર ને કોઈ પાળા, સતસંગી ચાલ્યા સંઘવાળા. ૧૬

ચાલ્યા પાર્ષદો બંદુક ધરી, અસ્ત્ર શસ્ત્ર ધર્યાં સજ્જ કરી;

જે જેકાર વદે છડીદાર, જોવાને ઉલટ્યાં નરનાર. ૧૭

જન દર્શન કરવાને ધાય, તે તો મારગમાં ન સમાય;

ઝરુખે ને અગાશીએ ચડ્યાં, કોઈ છાપરા ઉપર અડ્યાં. ૧૮

કોઈ ઓઝલમાં રહેનારી, નિરખે ચક¹ નાખીને નારી;

કોઈ માવનાં મીઠડાં લે છે, કોઈ પુષ્પાદિકે વધાવે છે. ૧૯

અસવારી ધિમે ધિમે જાય, જન નિરખતાં તૃપ્ત ન થાય;

વળી આગળ આગળ દોડી, નિરખે ને નમે કર જોડી. ૨૦

ભાલાં ઝળકે ને ફરકે નિશાન, કરે બંદીજનો ગુણગાન;

આવી ચૌટા વચે અસવારી, નમે પ્રેમથી સર્વ વેપારી. ૨૧

અન્યોઅન્ય કરે છે ઉચ્ચાર, અહો આપણાં ભાગ્ય અપાર;

શાસ્ત્ર સાંભળતાં જે સ્વરૂપ, આજ પ્રત્યક્ષ નિરખ્યું અનૂપ. ૨૨

મોરમુગટ બિરાજે છે માથે, શુકજી જેવા સંત છે સાથે;

ગણે દર્શન દુર્લભ દેવ, તે તો આજ દીઠા તતખેવ. ૨૩

સુણો ભૂપ હું શું કહું ભાખી, સ્વારી ધારી² રિઝી પુરી આખી;

આવ્યા ઇંદ્રાદિ દેવ અપાર, જુવે તે પણ વારમવાર. ૨૪

શાર્દૂલવિક્રીડિત (હસ્તિપ્રબંધ)

હાથીએ હરિ સ્વારિ સારિ કરિ છે રીઝી પુરી ધારિને,

ધારી ધારિ ફરી ફરી ઠરિ ઠરી હેરી³ હરી સ્વારિને;

શ્રીજી આગળ સ્વાર હાર્ય થઇ હર્ખે છે ઘણા હેતથી,

જોવા સૌ સુર ધાઈને ફરિથિ ફર્કે છે ઠઠ શ્વેતથી.⁴ ૨૫

हस्तिप्रबंध

શાર્દૂલવિક્રીડિત (ભ્રાંતાપતિઅલંકાર)

ગાજે છે ઘન હે સખી નહિ સખી ત્રંબાળુનો⁵ નાદ છે,

બોલે છે બહુ મોર જો નહિ છડીદારો તણા સાદ છે;

જો આ વિજળિ મેઘચાપ⁶ ચળકે તે શસ્ત્ર નીશાન⁷ છે,

જો આ મેઘ ચડ્યો નહીં ગજશિરે શ્રીજી ભિનેવાન છે. ૨૬

ચોપાઈ

આખા પુરમાં ફરી અસવારી, નિરખી હરખ્યાં નરનારી;

હનુમાનના મંદિર પાસ, ઉતર્યા જઈને અવિનાશ. ૨૭

નિજ દાસને દેવાને માન, નમ્યા હનુમાનને ભગવાન;

નમ્યા કુંવર તથા સંત પાળા, નમ્યા હરિજન સૌ સંઘવાળા. ૨૮

પછી નીકળ્યા મંદિર બહાર, મોટું મેદાન છે તેહ ઠાર;

પ્રભુને કરવાને પ્રસન્ન, ધાર્યું રાજસુતે નિજ મન. ૨૯

કળા અશ્વ ખેલવવાની જાણે, એને અસ્વાર સર્વ વખાણે;

મહારાજને ખૂબ રિઝાવા, માગ્યો પોતાનો અશ્વ ખેલાવા. ૩૦

અશ્વ લૈ એક રાવત⁸ આવ્યો, ભાળી અશ્વ તે સર્વને ભાવ્યો;

જેવો ઉચ્ચૈઃશ્રવા ઇંદ્ર કેરો, ઘોડો તે થકી સરસ ઘણેરો. ૩૧

ઉપજાતિવૃત્ત (અશ્વપ્રબંધ)

જે અશ્વ અર્થે અતિ અન્ય ભૂપે, તપ કર્યાં ખ્યાત યતીશરૂપે;⁹

ઓપે રુપાળો અતિ અશ્વિનીશ,¹⁰ સુભાગિ પામે ઇહ¹¹ લોકઈશ.¹² ૩૨

अश्वप्रबंध

ચોપાઈ

એહ અશ્વ ઉપર એહ વારે, કરી અસ્વારી રાજકુમારે;

પછી તેને દોડાવ્યો ખેલાવ્યો, અતિ અદ્‌ભુત ખેલ જણાવ્યો. ૩૩

છોડી બંદુક દોડતે ઘોડે, વળી દોડાવ્યા બે અશ્વ જોડે;

બેય ઉપર બે પગ મુક્યા, સાથે દોડાવતાં નવ ચૂક્યા. ૩૪

લઈ હાથમાં તીર કમાન, દોડતે ઘોડે પાડ્યું નિશાન;

મહારાજને મુજરો¹³ કીધો, વખાણીને આશીર્વાદ દીધો. ૩૫

ક્ષત્રિપુત્ર તમે ધન્ય ધન્ય, તમ જેવા જોયા નથી અન્ય;

રીઝ્યા કૃષ્ણ કહી વેણ એમ, રીઝે મોટા તપસ્વીને જેમ. ૩૬

હતા તેમ હાથી પર બેઠા, બીજા ચૌટામાં¹⁴ ફરવાને પેઠા;

દીધાં દર્શન બહુ કરી દયા, પછી આપને ઉતારે ગયા. ૩૭

થોડા દિવસ વિત્યા એમ જ્યારે, આવ્યાં સાધુનાં મંડળ ત્યારે;

મુક્તાનંદ અને નિત્યાનંદ, એહ આદિક સંતનાં વૃંદ. ૩૮

આવ્યાં દુર્ગપુરી થકી ધાઈ, મોટીબા મીણબા રામબાઈ;

ફૈબા આદિક બાઇયો આવ્યાં, વૈશ્ય રાજુબાને સાથે લાવ્યાં. ૩૯

ભટ્ટ બેચર લક્ષમીરામ, દવેજી હરજીવન નામ;

એહ આદિ આવ્યા સતસંગી, હરિદર્શન કરવા ઉમંગી. ૪૦

જીવુબાનું મોટીબા છે નામ, તેણે પ્રભુપદ કીધા પ્રણામ;

ઘણા દિવસ વિજોગમાં રહ્યાં, તેથી નેણ થકી નીર વહ્યાં. ૪૧

બોલ્યાં ગદગદ કંઠે વચન, આવું નવ ઘટે પ્રાણજીવન;

મત્સ્ય વારિ વિના ટળવળે, વારિને તો દયા નવ મળે. ૪૨

એવી નિર્દયતા ધરી નાથ, તમે છોડ્યો અમારી સંગાથ;

એવાં સાંભળી વિરહવચન, બોલ્યા મધુરવચન ભગવન. ૪૩

જોવા પ્રેમ તમારો જરૂર, થોડા દિવસ રહ્યો છું હું દૂર;

પણ ભજન કરે છે જે મારું, તેને હું પણ પળ ન વિસારું. ૪૪

જાણ્યો પ્રેમ તમારો અપાર, કહી ગઢપુરના સમાચાર;

સુણી બોલ્યા જયાબાઈ વાણી, સુણો શ્રીહરિ સારંગપાણિ. ૪૫

નૃપ અભયનો ઉત્તમ પુત્ર, તથા તેનું બધું ઘરસૂત્ર;

જીવો ખાચર કુટુંબ સમેત, અતિ છે સૌનું તમ પર હેત. ૪૬

તે છે તમ વિના સર્વે ઉદાસી, કહે ક્યારે આવે અવિનાશી;

કોઈ તો નથી અન્ન જ ખાતાં, રોઈ રોઈ કર્યાં નેણ રાતાં. ૪૭

કોઈ તો ભૂલ્યા દેહનું ભાન, કોઈ તો થયાં વિકળ સમાન;

કોઈ વિરહનાં બોલે વચન, કોઈ તજવાને ઇચ્છે છે તન. ૪૮

સ્વામિ છે સચ્ચિદાનંદ નામ, તે તો વન ભટકે ઠામ ઠામ;

ઝાડને પૂછતા તે ફરે છે, હરિ ક્યાં હરિ ક્યાં ઉચરે છે. ૪૯

રોઈ નેણનું ખૂટ્યું છે નીર, તેણે કાને વહે છે રુધીર;

મુખે લેતા નથી અન્ન પાણી, વદે હે હરિ હે હરિ વાણી. ૫૦

પશુ પક્ષીને પૂછે છે જઈ, કહો કૃષ્ણ ગયા અહિં થઈ;

નથી ઉત્તર દેતાં તે જ્યારે, અતિ થાય ઉદાસી છે ત્યારે. ૫૧

દે છે તાળું જો ઘરમાં ઘાલિ, રહે તાળું ને તે જાય ચાલી;

એને જો નહિ દ્યો દરશન, તજશે તે નકી નિજ તન. ૫૨

સુણી સંતની એવી અધીર, આવ્યાં નાથના નેણમાં નીર;

કહે શ્રીજી બહુ ન રોકાશું, થોડા દિનમાં દુરગપુર જાશું. ૫૩

સચ્ચિદાનંદનો જોઈ સ્નેહ, આપી દિવ્યગતી છતે દેહ;

શ્રીજી સાથે આવી જમે થાળ, જાય ગઢપુર વળી તતકાળ. ૫૪

જમવાનું કહે જન જ્યારે, આપે ઉત્તર તેહને ત્યારે;

શ્રીજી સાથે જમી આવ્યો હુંય, નથી ભૂખ્યો હવે જમું શુંય. ૫૫

કહી એમ કોઈક દહાડે, મુખમાં મિષ્ટ અન્ન દેખાડે;

ધર્મપુરમાં લીલા હરિ કરે, સચ્ચિદાનંદ તેહ ઉચ્ચરે. ૫૬

બ્રહ્મચારી કહે સુણો ભૂપ, એવાં કૃષ્ણચરિત્ર અનૂપ;

ધર્મપુરની કથા હવે કહું, સાવધાન થઈ સુણો સહુ. ૫૭

જયાબાઈ આવ્યાં એવું જાણી, ભેટ્યાં કુશળકુંવરબાઈ રાણી;

રાણીને કહે શ્રીમહારાજ, જયાબા છે મટાં ભક્તરાજ. ૫૮

જ્ઞાનવારતા સારી કરે છે, બાઇયોના તે સંશે હરે છે;

તમ અર્થે તેડાવ્યાં છે એને, આપો ઉતારો તમ પાસે તેને. ૫૯

રાત દિવસ સમાગમ રાખો, એના મુખથી જ્ઞાનામૃત ચાખો;

સુણી એવું સમાગમ આશે, આપ્યો ઉતારો પોતાની પાસે. ૬૦

આપી ઉત્તમ ખાન ને પાન, સારી રીતે કર્યું સનમાન;

મુક્તાનંદ આદિ સંત જેહ, રહ્યા શ્રીજીનિ સમીપે તેહ. ૬૧

જ્ઞાનવારતા નિશદિન થાય, જ્યાં ત્યાં હરિકીર્તન સંભળાય;

ધર્મપુર માંહિ એ સમે રાય, અતિ આનંદ ઉર ઉભરાય. ૬૨

જોતાં ભાસે ધરમપુર કેવું, નૈમિષારણ્ય પ્રત્યક્ષ તેવું;

એવાં ભજન સ્મરણ તહાં થાય, વિશાળા સમ જોતાં જણાય. ૬૩

કાં તો ધારિએ અક્ષરધામ, એવી શોભા બની એહ ઠામ;

કર્યો વર્ણિ મુકુંદે ત્યાં થાળ, જમ્યા જીવન જનપ્રતિપાળ. ૬૪

સંત અર્થે ફનસનું શાક, ઘૃત ઘાલેલું જેમાં અથાક;

ભલાં બીજાં ભોજન ભાત ભાત, રાંધનારા રાંધે દ્વિજ જાત. ૬૫

પીરસે પુરુષોત્તમ પ્રીતે, જમે સંત સરવ શુભ રીતે;

એમ આનંદ ઉત્સવ થાય, હરિભક્તને હરખ ન માય. ૬૬

પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત

ધરમતનુજ ધર્મશાસ્ત્ર ધારી, ધરમ વધારિ અધર્મને વિદારી;

ધરમ કરમ શુદ્ધ જે સુહાવ્યાં,¹⁵ ધરમપુરે રહિ ધાત્રિમાં¹⁶ ચલાવ્યાં. ૬૭

 

ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે

અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે

ધર્મપુરે દુર્ગપત્તનસંઘાગમનનામ ચતુઃપંચાશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૫૪॥

Anirdesh.com ©2018