વિશ્રામ ૫૬
પૂર્વછાયો
માગી રજા મહારાણીની, પછે વાલે જવા વરતાલ;
બાઈ ઉદાસી બહુ થયાં, પણ માન્યું નહીં વૃષલાલ. ૧
ચોપાઈ
ત્યારે બાઇએ વાત વિચારી, દિન એક રુડો નિરધારી;
પધરામણી કરવાને કાજ, કચેરીમાં તેડ્યા મહારાજ. ૨
બેઠા કુંવર વિજયદેવ ત્યાંય, બેઠા ભાયાત તે સ્થળમાંય;
બેઠા નાના મોટા કારભારી, બેઠા શ્રીમંત શેઠ વેપારી. ૩
એક ખંડમાં ચક નખાવી, બેઠાં કુશળકુંવરબાઈ આવી;
લઈ સંત ને સત્સંગી સાથ, નેહે ત્યાં તો પધારિયા નાથ. ૪
બોલ્યા ઉંચે સ્વરે ચોપદાર,1 ઉઠી સૌએ કર્યા નમસ્કાર;
કુંવરે બહુ હેતે બોલાવ્યા, શુભ સિંહાસને પધરાવ્યા. ૫
અતિ પ્રેમથી પૂજન કીધું, પદ ધોઈ પાદોદક પીધું;
કરી કેસર અરચા ભાલ, કર્યો કંકુનો ચાંદલો લાલ. ૬
જરિયાની ભલો સુરવાળ, પહેરાવ્યો પ્રભુને તે કાળ;
ફુમતાંવાળી રેશમી નાડી, અતિશે તે તો શોભે અગાડી. ૭
કીનખાબી જામો લીલે રંગે, પહેરાવ્યો પ્રભુજીને અંગે;
રુડો રેટો જે બુરાનપુરનો, રચેલો જાણે સ્વર્ગના સુરનો. ૮
મહારાજને માથે બંધાવ્યો, દુપટ્ટો ભારે કમરે કસાવ્યો;
શોભિતું લીલા રંગનું શેલું, પ્રભુના તે ખભા પર મેલ્યું. ૯
ધરી નંગજડિત કંઠમાળ, જાણે નક્ષત્રમાળ વિશાળ;
શોભે શ્રીહરિનું મુખ કેવું, તારામંડળમાં શશી જેવું. ૧૦
હૈયે હેમની ઉતરી ધારી, બાજુબંધ બાંધ્યા સુખકારી;
વાઘમોરાં કડાં કાંડે ધરિયાં, નિરખી જનનાં નેણ ઠરિયાં. ૧૧
ધર્યાં વેઢ ને વિંટી આંગળીયે, જડ્યાં નંગ તે તો કેમ કળિયે;
પુષ્પતોરા ને પુષ્પના હાર, પહેરાવ્યા કરી બહુ પ્યાર. ૧૨
સોના રૂપાની મોહોરના થાળ, ભરીને ભેટ મુક્યા વિશાળ;
ધૂપ દીપ ને નૈવેદ્ય ધરી, પછી કર્પૂરે આરતી કરી. ૧૩
મંત્રી સરદાર શેઠ વેપારી, સૌએ પૂજા કરી ભેટ ધારી;
પૂજ્યા સંતને કુંવરે સપ્રીત, વસ્ત્ર ઓઢાડિયાં રુડી રીત. ૧૪
આપ્યા પાર્ષદને સુપોશાગ, લક્ષ્મીરામને શેલું ને પાગ;
માતાએ કહી મુકેલું જેમ, કુંવરે આપ્યું સર્વને એમ. ૧૫
બેઠાં કુશળકુંવરબાઈ દૂર, પણ નિરખી છબિ ધરે ઊર;
પૂજા માનસી મન માંહિ ધારી, કરીને સ્તુતિ કેવી ઉચ્ચારી. ૧૬
તોટક છંદ
નમુ કૃષ્ણ હરિં કરુણાકરણં, જનનાં જનનં મરણં હરણં;
નમું વર્ણિ સ્વરૂપધરં વરદં, નિજ સેવકને પદ અક્ષરદં. ૧૭
વરદેવ સુવંદિતપાદ વિભો, પદભક્તિ અનન્ય સુદેહિ2 પ્રભો;
નમુ દાસહિતં નરદેહધરં, ભવપાશકરાલ3 વિનાશકરં. ૧૮
નમુ શેષ ગણેશ મહેશ પતિં, નમુ શ્રીવૃષનંદ અગમ્યગતિ;
નમુ શ્રીહરિ સુંદરશ્યામતનં, નિજઆશ્રિતચાતકસ્વાતિઘનં. ૧૯
નમુ શ્યામતમાલસમં વરણં, નમુ માધવ સાધુમનોહરણં;
નમુ નિર્મળ કોમળ કંજપદં, જિતકામ સદા ગતમોહમદં. ૨૦
અસુરારિ અઘારિ અધર્મઅરિં, નમુ હાટકસંધૃતહારહરિં;4
નમુ મંજુલ કોમળ હાસ્યમુખં, નમુ સંતજનાર્પિતસર્વસુખં. ૨૧
શ્રુતિમાર્ગ પ્રવર્તનકારિ સદા, નમુ નાથ નિરંજન દેવ મુદા;
નમુ ધર્મપુરે નિજઅઘ્રિધરં,5 નિજદાસમનોરથ પૂર્ણકરં. ૨૨
નમું કોટિક વિશ્વધરં રુચિરં, સુખદાયક બોધકરં સુચિરં;
મુનિમાનસહંસવિશાલસરં,6 નમુ નૈષ્ઠિકતાવ્રત નિત્ય ધરં. ૨૩
અરપો મુજને વરદાન અહો, તવ આ છબિ અંતર માંહિ રહો;
ક્ષણમાત્ર કદી ન જશો વિસરી, વરદાયક વિશ્વવિહારિ હરી. ૨૪
ચોપાઈ
સ્તુતિ તો એવી રીતે ઉચ્ચારી, વળી બોલ્યાં વિશેષ વિચારી;
મહારાજ આ રાજ્ય અમારું, તે તો જાણજો સર્વ તમારું. ૨૫
ભરેલો છે જે ધનનો ભંડાર, નથી એમાં અમારું લગાર;
આપ ઇચ્છા પ્રમાણે વાવરો, મોટા મોટા જગન આંહિ કરો. ૨૬
શેર અન્ન તણાં સાથી અમે, પ્રભુ રાજ્યના માલિક તમે;
સુણી બોલિયા શ્રીમહારાજ, અમને ગમતું નથી રાજ. ૨૭
નથી બંધાવું એક જ ઠામ, કરવાં છે હજી ઘણાં કામ;
કરી દેશ વિદેશ પ્રવેશ, કરવો જનને ઉપદેશ. ૨૮
કચ્છ સોરઠ ને ગુજરાત, વધ્યો છે વામપંથ વિખ્યાત;
તેનું ખંડન કરવું છે મારે, ધર્મ સ્થાપવા શ્રુતિ અનુસારે. ૨૯
એ જ માટે લીધો અવતાર, હરું અધરમ ભૂમિનો ભાર;
મોટાં પૂર્વનાં મુક્ત છો તમે, તમ અર્થે આવ્યા અંહિ અમે. ૩૦
મારા રૂપનો નિશ્ચે કરાવ્યો, પુર પાવન કરવા હું આવ્યો;
હવે આંહિ નથી અન્ય કામ, થયું પૂરણ કામ તમામ. ૩૧
આખી પૃથ્વીનું જો મળે રાજ, નથી મારે તેનું કાંઈ કાજ;
ધનને ગણું ધૂળ સમાન, ગણું સનમાનને અપમાન. ૩૨
દેખું છું સરખાં નરનારી, હોય વૃદ્ધ જુવાન કુમારી;
દેખું રૂપ કુરૂપ સમાન, નથી ભાસતો ભેદ નિદાન. ૩૩
જેમ કીડીયોની હોય હાર, દીસે સર્વનો સરખો આકાર;
તેમાં કોણ પુરુષ અને નારી, કોણ કદ્રૂપ ને કોણ સારી. ૩૪
એમાં ભેદ કશો ન ભણાય, જોતાં સર્વ તે સરખી જણાય;
તેમ માણસ જાતિ આ સ્થાન, મને ભાસે છે સર્વે સમાન. ૩૫
એવી વાત બહુવિધિ કરી, સુણી સર્વને અંતરે ઠરી;
હતી થાળમાં મોહોરો જેહ, રાજકિંકરને7 વેં’ચી તેહ. ૩૬
ઘણા વિપ્રોને દક્ષિણા દીધી, પુરમાં થઈ વાત પ્રસિદ્ધી;
એક ટેલિયો બ્રાહ્મણ આવ્યો, ટેલનો તેણે શબ્દ સુણાવ્યો. ૩૭
બોલ્યો ગદગદ જોડીને હાથ, મારી અરજ સુણો કૃપાનાથ;
ટેલ નાખતાં દિન બહુ ગયા, નથી આવતી કોઈને દયા. ૩૮
મોટી કન્યા થઈ છે કુંવારી, નથી પરણાવવા શક્તિ મારી;
વળી પુત્રને દેવી જનોઈ, પણ ધન નથી ધીરતું કોઈ. ૩૯
હવે શું મુખ લૈ જાઊં ઘેર, કરૂં પ્રાણ તજ્યા તણી પેર;
દીનાનાથ દયા જો દેખાડો, મારું સંકટ શ્યામ મટાડો. ૪૦
સુણી બોલિયા શ્રીહરિ ત્યારે, કેટલું ધન જોઈએ તમારે;
તારે ટેલિએ કીધો ઉચ્ચાર, જોઈયે ધન એક હજાર. ૪૧
તેને શ્રીહરિએ તેહ ટાણે, આપ્યા રુપૈયા એ જ પ્રમાણે;
પછી બાઈશ્રી બોલ્યાં વચન, કરો અંતઃપુરને પાવન. ૪૨
તહાં દર્શન સર્વને આપો, કોટિ જન્મનાં પાતક કાપો;
શસ્ત્રાગાર તથા જે ભંડાર, દયા દૃષ્ટિ કરો સર્વ ઠાર. ૪૩
સુણી અરજ ધરી હરિ ઉરમાં, પધાર્યા પછી અંતઃપુરમાં;
તહાં દર્શન સર્વને દીધાં, કૃપાદૃષ્ટિથી પાવન કીધાં. ૪૪
દરબારમાં સર્વ ઠેકાણે, પગલાં કર્યાં એ જ પ્રમાણે;
જોઈ શસ્ત્રશાળા જોયા કોશ,8 કર્યા દૃષ્ટિ વડે નિર્દોષ. ૪૫
અતિ આનંદ સૌને વધાર્યા, પછી કૃષ્ણ ઉતારે પધાર્યા;
પછી થોડા દિવસ ગયા જ્યારે, જવાને થયા તૈયાર ત્યારે. ૪૬
બાઇએ તો બહુ કરી તાણ, રહો શ્રીહરિ શ્યામ સુજાણ;
વિના દર્શન દિન કેમ જાશે, મારું અંતર અતિ અકળાશે. ૪૭
એવું સાંભળી શ્રીહરિ આપ, છાપી આપી સ્વ ચરણની છાપ;
કહ્યું લ્યો નિત્ય દર્શન કરજો, મનમાં દૃઢ ધીરજ ધરજો. ૪૮
વળી બાઈ બોલ્યાં બહુ વહાલે, મારી સુધ લેજો અંતકાળે;
ક્યાંઈ વાસના ન રહે લગાર, આપો એ વર જગ કરતાર. ૪૯
તથા અસ્તુ કહ્યું હરિ જ્યારે, વળી બાઈ બોલ્યાં ફરી ત્યારે;
જીવુબાઈ આદિક છે જેહ, થોડા દિવસ રહે આંહિ તેહ. ૫૦
એવી આજ્ઞા કરો અવિનાશી, સુણી એવું બોલ્યા સુખરાશી;
પ્રવાસે થયા દિવસ વિશેષ, જવા દ્યો તેમને નિજ દેશ. ૫૧
સગાં સ્નેહી જોતાં હશે વાટ, કરતાં હશે અધિક ઉચાટ;9
જીવુબાઈને કહે મહારાજ, તમે લૈને તમારો સમાજ. ૫૨
લક્ષ્મીરામ ચારણ ભોજોભાઈ, સાથે બેયને લઈ જાઓ બાઈ;
જળપંથે10 સુરતથી વિચરજો, જઈ ભાવનગરમાં ઉતરજો. ૫૩
જજો દુર્ગપુરે થોડા દિનમાં, દૃઢ ધીરજ ધારજો મનમાં;
કહી એ રીતે કીધાં વિદાય, ગયો સુરત તે સમુદાય. ૫૪
જવા શ્રીજીએ કીધી તૈયારી, આવ્યા કુંવર સજી અસવારી;
આવ્યા મેતા મુસદી11 પ્રધાન, આવ્યા આરબ ડંકો નિશાન. ૫૫
બેઠા અંબાડિમાં અવિનાશ, લઈ ચમર કુંવર બેઠા પાસ;
વાજે વાજિંત્ર વિવિધ પ્રકાર, સાથે શોભે ઘણા અસવાર. ૫૬
રથમાં બેઠા મોટેરા સંત, ચાલે હરિજન પાળા અનંત;
કોઈ ઝાંઝ મૃદંગ બજાવે, કોઈ તાળી પાડી ગુણ ગાવે. ૫૭
જેવી રીતે પ્રથમ પધરાવ્યા, તેવી શોભાએ શ્યામ વળાવ્યા;
ગાઉ એક સુધી ગયા જ્યારે, બેઠા વાલમ વેલ્યમાં ત્યારે. ૫૮
પ્રભુએ સહુને પાછા વાળ્યા, ભલા ભાવિક સર્વને ભાળ્યા;
કરી પ્રભુપદ પ્રેમે પ્રણામ, સહુ ઉભા રહ્યા એહ ઠામ. ૫૯
ઘણે દૂર ગયા હરિ જ્યારે, પુરવાસી પાછા વળ્યા ત્યારે;
રહ્યા ઝાડીમાં જૈ હરિ રાત, ચાલ્યા ત્યાંથી ઉઠીને પ્રભાત. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
કુશળકુંવરબાઇ કાજ નાથ, ધરમપુરે જઈને સુસંત સાથ;
અગણિત જનને કૃતાર્થ કીધાં, દરશન દાન દઈ ઉધારિ લીધાં. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિધર્મપુરાત્ વિચરણનામ ષટ્પંચાશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૫૬॥