વિશ્રામ ૫૭
પૂર્વછાયો
ધર્મતનુજ ધર્મપુર થકી, રહ્યા ઝાડી વિષે જઈ રાત;
સંઘ સહિત પછી ત્યાં થકી, ઉઠિ પરવરિયા પરભાત. ૧
ચોપાઈ
ચીખલીમાં રહ્યા રાત વાસો, આવ્યા દર્શન કરવાને દાસો;
ત્યાંથી ચાલતાં મારગડામાં, રાત વાસો રહ્યા વગડામાં. ૨
ત્યાંથી કૃષ્ણ પધાર્યા કતાર, આવ્યાં સુરતી ત્યાં નરનાર;
તેણે સેવા સજી સમો જોઈ, બિજે દિન પણ દીધી રસોઈ. ૩
જમી ચાલિયા જગદાધાર, પહોંચ્યા પ્રભુ તાપીને પાર;
વરિયાવે વસ્યા રાત વાસ, ઉઠી પરીયે ગયા અવિનાશ. ૪
કૃષ્ણ ત્યાંથી કારેલિયે ગયા, કીમ ચોકીયે જૈ રાત રહ્યા;
ત્યાંથી ગમન કરી ગામોગામ, દેતા દાસોને દર્શનદાન. ૫
આવ્યા જીતાલીયે અલબેલ, તહાં ભૂધરદાસ પટેલ;
તેણે રાખ્યા ને દીધી રસોઈ, બિજે દિન બોલ્યો પટેલ કોઈ. ૬
મારે ઘેર જમી જજો હરી, પણ કૃષ્ણે ઉતાવળ કરી;
ત્યારે તેણે સીધું સારું દીધું, ગાડીતે1 ગાડામાં ભરી લીધું. ૭
પ્રભુ ઉતર્યા નર્મદા પાર, ઝાડેસર ગયા જગત આધાર;
પૂરણાનંદ વિપ્ર બોલાવી, તેની પાસે રસોઈ કરાવી. ૮
જમી રાજી થયા જનપાળ, પૂરણાનંદને દીધી શાલ;
પછી ત્યાં થકી શ્યામ સિધાવી, રહ્યા રાત ટંકારિયે આવી. ૯
નદી ઢાઢર ઉતરી નાથ, રહ્યા વણછરે સૌ જન સાથ;
વિપ્ર જીવણ ને આશારામ, તેણે સેવા સજી તેહ ઠામ. ૧૦
આવ્યા ભોજની સીમમાં જ્યાંય, પાકું કોઠું જમ્યા પ્રભુ ત્યાંય;
રણું ગામે તળાવને તીર, દીઠી દેવીની જગ્યા રુચીર.2 ૧૧
તહાં રાત રહ્યા અવિનાશ, આવ્યા તે ગામના નિજ દાસ;
દેસૈભાઈ ને ભગવાનદાસ, ભવાનીદાસ ને કાશીદાસ. ૧૨
પ્રભુદાસ અને પુજાભાઈ, તુળજાભાઈ આવિયા ધાઈ;
આલમગર ને પ્રભાતગર, દીધું સૌએ તે માન આદર. ૧૩
સેવા સૌની કરી અંગિકાર, પ્રાતે3 પરવર્યા પ્રાણ આધાર;
ડભાસે થઈ એકલબારે, ગયા ત્યાંના મળ્યા ભૂપ ત્યારે. ૧૪
તેણે જમવાની બહુ કરી તાણ, પણ જમવા રહ્યા ન સુજાણ;
નદી ઉતરવા માગ્યું નાવ, ભૂપે આપ્યું ભલો ધરી ભાવ. ૧૫
ભાઠામાં ઉતર્યા ભગવાન, આપ્યું રાયે ત્યાં સીધું સામાન;
અતિ આગ્રહ એહનો જોઈ, જમ્યા શ્રીજી ને સંત રસોઈ. ૧૬
ગયા ત્યાં થકી બામણગામ, ફળી બારોટનું જેહ ઠામ;
તહાં સંતોને ઉતરવાની, ઓરડી હતી આ સંપ્રદાની. ૧૭
ઉતર્યા તહાં જૈ અવિનાશ, પામ્યા દર્શન સૌ હરિદાસ;
ચાલ્યા રાત રહી તેહ ઠામ, આવ્યા શેલડિયે ઘનશ્યામ. ૧૮
ભક્ત મોકમસિંહજી જેહ, પ્રભુને પ્રણમ્યા આવી તેહ;
ખોડાભાઈ તથા હઠીભાઈ, સેવ્યા સૌએ મળી સુખદાઈ. ૧૯
પછી ત્યાંથી ગયા અલબેલ, ખેડાહા ભાદરણ ને રુંદેલ;
બોચાસણ જઈને રહ્યા રાત, ગયા વેરા દેદૈડે પ્રભાત. ૨૦
ગાના ગામની સીમમાં કૂપ, તહાં પૂરી જમ્યા જગભૂપ;
થયો જે સમે મધ્યાહ્ન કાલ, વૃષપુત્ર આવ્યા વરતાલ. ૨૧
પગી જોબનની મેડી જ્યાંય, માવો ઉતરિયા તેહમાંય;
પગીયોને બોલાવીને પાસ, આપે ઉચ્ચરિયા અવિનાશ. ૨૨
રસ્તે સારી સજી તમે સેવા, માટે ઇચ્છું છું વરદાન દેવા;
અતિ રાજી થયો છું હું ઉર, જીભે માગો તે આપું જરૂર. ૨૩
પગી બોલ્યા કરીને પ્રણામ, મળ્યા છો પ્રભુ પૂરણકામ;
મુરતી તમારી ભગવાન, સદા છે કલ્પવૃક્ષ સમાન. ૨૪
ઇચ્છા પૂરો છો અંતરજામી, નથી કોઈ વાતે રહી ખામી;
વરદાન દેવા દિલ ધરો, તો આ હોરી ઉત્સવ આંહિ કરો. ૨૫
માગિએ છૈએ એ વરદાન, ભલા થૈને આપો ભગવાન;
કૃષ્ણે આપિયો કર માંહિ કોલ, કરશું આંહિ આ ફુલદોલ. ૨૬
પગી રાજી થયા તે અપાર, કર્યું વંદન વારમવાર;
ત્યાં તો સૂરતથી તેહ કાળ, જયાબાઈ આવ્યાં વરતાલ. ૨૭
આવી પ્રભુપદ કીધો પ્રણામ, ત્યારે બોલિયા સુંદરશ્યામ;
તમે વાણે બેસી ન સિધાવ્યાં, મહાવિકટ પંથે કેમ આવ્યાં. ૨૮
જયાબાઈ બોલ્યાં તેહ કાળ, જાણ્યું રહેશો તમે વરતાલ;
દુર્ગપુરમાં તેડી જવા કાજ, અમે આવ્યાં અહીં મહારાજ. ૨૯
ઇચ્છા છે સહુને અતિ ઉરમાં, ફુલદોલ કરો ગઢપુરમાં;
સુણી બોલિયા શ્રીભગવાન, અમે આપ્યું આંહિ વરદાન. ૩૦
ફુલદોલનો ઉત્સવ એહ, કરવો વરતાલમાં તેહ;
જો તે મારું વચન વ્યર્થ થાય, વિશ્વમાં મુજ વિશ્વાસ જાય. ૩૧
ઉપજાતિ (વચન પાળવા વિષે)
સલીલ4 દેવા ઘન5 શ્યામ ગાજે, તે વ્યર્થ જાતાં નહિ લેશ લાજે;
જો હું વદીને કરું વ્યર્થ આમ, નિંદાય નિશ્ચે ઘનશ્યામ નામ. ૩૨
જે કોઈ વાણી વદિને ન પાળે, પોતાનિ તે તો કિરતી પ્રજાળે;
મનુષ્ય તે તો હલકું ગણાય, વિશ્વાસ તેનો જગમાંથિ જાય. ૩૩
માટે યશસ્વી જન હોય જેહ, વિચારિને વેણ વદે જ તેહ;
કરે કુબુદ્ધી બકવા અપાર, પાળે નહીં વેણ પછી લગાર. ૩૪
જો વામ ભાગે ખર શબ્દ થાય, ભલો દિલાસો6 જનને જણાય;
જેનો દિલાસો કદિ વ્યર્થ જાય, તે તો ભૂંડો ગર્દભથી ગણાય. ૩૫
ફરે નહીં પશ્ચિમમાંથી સૂર, ફરે ન જોગીની સ્થિતિ જરૂર;
ફરે ન દેવો વરદાન દે તે, ફરે નહીં સજ્જન જે કહે તે. ૩૬
જો હોય રાજા કદિ રંક હોય, પ્રતાપી પૂરો પણ હોય તોય;
જો બોલિને બોલ જુઠો કરે છે, લબાડ તે વિશ્વ વિષે ઠરે છે. ૩૭
વાણી ન પાળે વ્યવહાર જાય, વાણી ન પાળ્યા થકિ પાપ થાય;
વિશ્વાસઘાતી જન દુષ્ટ જે છે, જુઠા દિલાસા દઇને ઠગે છે. ૩૮
જે સત્યવાદી જન સત્ય બોલે, અસત્ય વાચા વદને ન ખોલે;
રિઝે સદા શ્રીહરિ સત્યતાથી, ખિજે ખરા જૂઠ જિભે કહ્યાથી. ૩૯
ચોપાઈ
માટે આપ્યું વચન અમે જેહ, પાળવું પડશે નકિ તેહ;
ફુલદોલનો ઉત્સવ બાઈ, કરશું અમે વરતાલમાંઈ. ૪૦
જીવુબાઈ બોલ્યાં જોડિ હાથ, સુણો કોટિ બ્રહ્માંડના નાથ;
તમે ગઢપુરથી દૂર થયા, તેને દિવસ ઘણા વહિ ગયા. ૪૧
તેથી જે જન ત્યાંનાં નિવાસી, અતિ અંતરમાં છે ઉદાસી;
વાલા આપનો વિજોગ જેહ, અતિ રોગ અસાધ્ય છે એહ. ૪૨
નથી કોઈ સુખેથિ રહેતા, અન્ન જળ કોઈ તો નથી લેતા;
વધી આતુરતા છે અથાગ, તનનો કરશે કોઈ ત્યાગ. ૪૩
માટે ગઢપુર આપ પધારો, વ્યથા વિરહની છે તે વિદારો;
વસી બે દિન પાછા વિચરજો, ફુલદોલ આંહિ આવી કરજો. ૪૪
સુણી શ્રીહરિને ગમી વાત, કહી હા રુદે થૈ રળિયાત;
પછી ગઢડે જવા ગિરધારી, છડી સ્વારીયે7 કીધી તૈયારી. ૪૫
પગી તખો તથા છે જોબન, બીજા પાટીદાર હરિજન;
સૌને બોલાવીને ઘનશ્યામ, કહે સાંભળો ભક્ત તમામ. ૪૬
મારા વિરહથી ગઢપુરવાસી, દિલમાં છે અત્યંત ઉદાસી;
માટે દુર્ગપુરે હું જઈશ, થોડા દિવસમાં પાછો આવીશ. ૪૭
પુષ્પદોલનો ઉત્સવ ભારે, આવી કરવો છે અહિ અમારે;
દેશદેશના સંઘ ભરાશે, ગામમાં સીમમાં ભીડ થાશે. ૪૮
સૌને ઉતારા દેવા વિચારી, જગ્યા સાફ કરાવજો સારી;
મોટો આંબલો છે શુભ જ્યાંય, સંત ઉતરશે સહુ ત્યાંય. ૪૯
નારાયણબાગ બાગ વિશાળા, શોધી કરજો તે સાફ રુપાળા;
તહાં ઉતરશે હરિજન, થાય તેનાં આનંદિત મન. ૫૦
કેસુડાં કસુંબો8 ને પતંગ,9 વળી કેસર કરવાને રંગ;
ગજેગંજ અબીર ગુલાલ, મોટા પુરથી મગાવજો માલ. ૫૧
જ્ઞાનબાગમાં બે હોજ કરવા, ભલા તે અવસર રંગ ભરવા;
ખૂબ કરવો છે રંગનો ખેલ, જેવો આજ સુધી ન થયેલ. ૫૨
એવી શ્રીજીએ વાત સુણાવી, કંકોતરીયો પછીથી લખાવી;
દેશે કાનમ વાકળ નામ, દેશ દંઢાવમાં ગામોગામ. ૫૩
ઘણે ઠામ લખી કંકોતરી, પછી પરવર્યા ગઢપુર હરિ;
ચાલ્યા વરતાલથી અવિનાશ, કર્યો જૈને વસોયે નિવાસ. ૫૪
રામસર નામનું છે તડાગ,10 ભાળ્યો ત્યાં થકી ઈશાન ભાગ;
ઉભા તંબુ કરી તેહ ઠામ, કર્યો ક્યારડા માંહિ મુકામ. ૫૫
દવે દાદા આવ્યા તેહ ઠાર, આવ્યા તુલસીભાઈ પાટીદાર;
આવ્યા જેસંગ વાંસજીભાઈ, આવ્યા ધ્રુવાલા ને બાલાભાઈ. ૫૬
કરી સંઘ તણી બરદાસ, આપ્યાં અન્ન ચંદી અને ઘાસ;
શ્રીજી સંચર્યા ત્યાંથી સવારે, પશેગામ તણે ગયા આરે. ૫૭
જઈ સાભ્રમતી નદી પાર, બોલ્યા તે સ્થળ પ્રાણઆધાર;
આંહિ ભાઠામાં11 વંતાક સારાં, થાય છે અન્ય દેશથી ન્યારાં. ૫૮
એમ કહીને ચાલ્યા વૃષજાત, ખોડાભાઈએ સાંભળી વાત;
તે તો ઝીંઝરના રહેનાર, હરિભક્ત તે પરમ ઉદાર. ૫૯
બીજા તો રહે બોટાદપુર, દાદા ખાચરના જે શ્વશુર;12
નામે માતરો ધાધલ હતા, અટક્યા જણ બેય તે જતા. ૬૦
કહ્યું વાડીવાળા પાસે જઈ, આપો વંતાક કીંમત લઈ;
લાવ્યો જૈને તે વંતાક બેય, પણ દેખાડ્યું એક જ છેય. ૬૧
મૂલ આઠ આના તેના માગ્યા, ત્યારે બે જણ બોલવા લાગ્યા;
પ્રભુ અરથે લૈયે છૈયે અમે, પ્રભુ માથે રાખી બોલો તમે. ૬૨
બીજું વંતાક તે સુણી દીધું, આઠ આના બેનું મૂલ લીધું;
વટામણ ગયા વિશ્વઆધાર, ગયા બે જણ પણ તેહ ઠાર. ૬૩
પ્રભુને ભેટ વંતાક કર્યાં, લીલાં મરચાં લાવી વળી ધર્યાં;
શાક કરવા બેઠા ધર્મલાલો, નાખ્યો સુંદર તેમાં મસાલો. ૬૪
બહુનામીયે બાટીયો કરી, બેઠા જમવા અધર્મના અરી;
ખોડાભાઈના પ્રેમનું શાક, લાગ્યું તે થકી મિષ્ટ અથાક. ૬૫
શાકને વારે વારે વખાણે, નથી આવું જમ્યા કોઈ ટાણે;
તારે માતરે વેણ સુણાવ્યાં, આઠ આનાનાં વંતાક આવ્યાં. ૬૬
ખોડાભાઈનો પ્રેમ અથાક, તેથી લાગે છે મીઠાં વંતાક;
પ્રસાદી પ્રભુએ સૌને દીધી, જવા તૈયારી તે પછી કીધી. ૬૭
ત્યાંથી કૃષ્ણ ગયા કમિયાળે, કારિયાણી ગયા તેહ કાળે;
ત્યાંથી ગોવિંદ ગઢપુર ગયા, કરી દર્શન જન રાજી થયા. ૬૮
પ્રભુ પ્રગટનાં દર્શન પામી, સૌના વિરહની વેદના વામી;
અતિ આનંદમાં દિન જાય, શેષનાગે ન વર્ણન થાય. ૬૯
મહારાજે ધરી મન મરજી, તેડ્યા ઠક્કર લાધો ને હરજી;
પ્રભુ પાસે તે બે જણ આવ્યા, માવે કાગળ લખવા મગાવ્યા. ૭૦
પછી બોલિયા જીવન પ્રાણ, તમે સાંભળો ભક્ત સુજાણ;
ફુલદોલનો ઉત્સવ ભારે, કરવો વરતાલ અમારે. ૭૧
માટે કંકોતરી ઠામઠામ, લખીને મોકલો ગામોગામ;
દાદે ખાચરે બહુ કરી તાણ, કરો ઉત્સવ આંહિ સુજાણ. ૭૨
વરતાલે દીધું વરદાન, ભાખી વાત તે શ્રીભગવાન;
બેઠા લખવા પછી જણ બેય, બુદ્ધિવાળા બે ઠક્કર તેય. ૭૩
દેશ સોરઠ હાલાર કચ્છ, ઝાલાવાડ ને વાળાક સ્વચ્છ;
કાઠિયાવાડમાં ગામોગામ, લખી કંકોતરી સહુ ઠામ. ૭૪
લઈ મોકલ્યા કાશદ13 ઘણા, લખવામાં રાખી નહિ મણા;
એહ અવસરમાં એહ ઠાર, ધર્મપુરથી આવ્યા સમાચાર. ૭૫
વાલાવિરહનાં વાગિયાં બાણ, તજ્યા કુશળકુંવરબાઇએ પ્રાણ;
જ્યારે એનો થયો અંતકાળ, તમે તેડવા આવ્યા દયાળ. ૭૬
વળી આપ તણાં દરશન, પામ્યા કોઇ કોઈ પરિજન;14
બાઈ એ મોટા મુક્ત સમાન, તજી કાયા ધરી તવ ધ્યાન. ૭૭
એવા સાંભળીને સમાચાર, પામ્યાં ખેદ ઘણાં નરનાર;
દશ વર્ષ રહ્યાં હોત આંહીં, સતસંગ વધત દેશ માંહી. ૭૮
ઘણા લોક તો ઉચ્ચરે એમ, પણ કૃષ્ણઇચ્છા મટે કેમ;
હરિઇચ્છા થકી થાય જેહ, સુખદાયક સમજવું તેહ. ૭૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
કુશળકુંવરબાઇને કૃતાર્થ, જગતવિદીત15 કર્યાં ભલાં જથાર્થ;
અગણિત જન એ રિતે ઉદ્ધારે, વૃષસુત તેહ વસો દિલે અમારે. ૮૦
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિધર્મપુરાદ્વૃત્તાલય દુર્ગપુરાગમનનામ સપ્તપંચાશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૫૭॥