વિશ્રામ ૬
પૂર્વછાયો
વાસના જે જન રાખશે, તેને તેવો મળે અવતાર;
એમ મહાપ્રભુ ઉચર્યા, સતશાસ્ત્ર તણો એહ સાર. ૧
ચોપાઈ
જ્યારે તજશે આ ઝાંપડી દેહ, સતસંગમાં જન્મશે તેહ;
ભલી ભક્તિ અમારી તે કરશે, અંતે અક્ષરધામ વિચરશે. ૨
એવી શ્રીજીનિ સાંભળી વાણી, સૌયે અંતરમાં લીધું જાણી;
સર્વ સંત ને સર્વ ગૃહસ્થ, સમજ્યા એમ સાર સમસ્ત. ૩
એકે ઇન્દ્રિય વશ્ય ન થાવું, હોય જો હરિધામમાં જાવું;
હોય વસ્તુ રજોગુણવાળી, ભમાવું નહિ તેહને ભાળી. ૪
ગાન તાન કે શબ્દ વિચિત્ર, જેમાં હોય ન કૃષ્ણ ચરિત્ર;
સુણવા નહિ ધારીને કાન, ધરવું મનમાં હરિ ધ્યાન. ૫
એવી ટેક અંતર માંહી ધારી, ધન્ય ધન્ય તે તો નરનારી;
હોય જ્યાં હરિનો અવતાર, હોય ત્યાં જ એવાં નરનાર. ૬
એવાં હોય નહીં અન્ય ઠામ, તપાસો ત્રણ્ય લોક તમામ;
હોય બાળક હોય જુવાન, હોય નારી કે નર ધર્મવાન. ૭
પાંચ ઇન્દ્રિયને જીતે આપે, તે તો પ્રગટ પ્રભુને પ્રતાપે;
હવે ઝાંપડીની કહું વાત, જ્યારે અંતસમો આવ્યો ભ્રાત. ૮
ત્યારે શ્રીહરિ તેડવા આવ્યા, ઘણા લોકે દીઠા મન ભાવ્યા;
હતી સારંગપુર રહેનારી, નામ જાણે છે બહુ નરનારી. ૯
સભામાં વાલે વાત ઉચ્ચારી, પછી જમવા પધાર્યા મુરારી;
બ્રહ્મચારીએ પીરશો થાળ, જમ્યા જુક્તિથી દીનદયાળ. ૧૦
પછી સંતની પંગતી થઈ, પીરસે પ્રભુ પકવાન લઈ;
વારે વારે પંગત માંહિ ફરે, દેવો આવીને દર્શન કરે. ૧૧
જનને મન પ્રેમ ન માય, એ તો આસું થઈ ઉભરાય;
પ્રેમ રોમાંચરૂપે જણાય, તેનું માપતાં માપ ન થાય. ૧૨
પછી પોઢી રહ્યા પ્રભુ રાતે, સ્નાનાદિ કર્યું ઉઠી પ્રભાતે;
ગુજરાતના જે હરિજન, ચાલ્યા ઘેર કરી દરશન. ૧૩
તેઓ સૌને વળાવાને કાજ, સખા સોતા ગયા મહારાજ;
જીવો ખાચર સોમલો જેહ, ત્રીજા રાઠોડ ધાધલ તેહ. ૧૪
તથા સદ્ગુરુઓ લઈ સાથ, ગયા સીમ સુધી મુનિનાથ;
અસુરે કરી આસુરી માયા, ગુપ્તરૂપે પ્રભુ પર ધાયા. ૧૫
આવ્યા જૂથ મળી સમો જોઈ, તેને દેખે નહીં જન કોઈ;
તપ યજ્ઞ તમોગુણી કરી, આસુરી શક્તિ પામેલા ખરી. ૧૬
તેથી ધારે તેવું રૂપ ધરે, આપ ઇચ્છા થકી અવતરે;
બ્રહ્મા વિષ્ણુ કે શંકર સંગે, કરે યુદ્ધ અધિક ઉમંગે. ૧૭
કૃષ્ણ માર્યા અસુર ઘણા એવા, થયા તૈયાર તે વેર લેવા;
શ્રીજીએ ઘોડો ખૂબ ખેલાવ્યો, તેથી અંત અસુર તણો આવ્યો. ૧૮
હયના1 પગ હેઠે છુંદાયા, પ્રભુદૃષ્ટિથી કૈક દઝાયા;
અશ્વને મુખે શ્વાસ ન માય, ફીણ મોઢેથી બહુ વહી જાય. ૧૯
વળ્યો શ્રીજીને પણ પરસેવો, વરશો હોય વરસાદ એવો;
હરિભક્તો ને સંતો નિહાળે, રાખો રાખો કહે તેહ કાળે. ૨૦
અશ્વ રાખ્યો ઉભો પછી જ્યારે, જીવા ખાચરે પુછીયું ત્યારે;
અશ્વ ખૂબ ખેલાવીયો એમ, આજ કીધી નવાઈ આ કેમ. ૨૧
ત્યારે બોલ્યા પ્રભુ દાસ પાસ, ઘણા દૈત્ય તણો કર્યો નાશ;
આવ્યા અદરશ રૂપ ધરીને, મુજ ઉપર કોપ કરીને. ૨૨
કૈક અશ્વ પગે છૂંદી વાળ્યા, કૈકને મુજ દૃષ્ટિથી બાળ્યા;
એમ કીધો ઘણાનો વિનાશ, કૈક નાશી ગયા પામી ત્રાસ. ૨૩
ઘોડો ખેલાવિયો ખૂબ જેહ, એક તો તેનું કારણ એહ;
બીજું કારણ સાંભળો ભાઈ, અશ્વમાં હતી ઉન્મત્તતાઈ. ૨૪
ખૂબ ખેલાવ્યો પામી પ્રસંગ, એથી નર્મ થયાં એનાં અંગ;
પશુ કે જન ઉન્મત્ત થાય, પરિશ્રમથી નરમ થઈ જાય. ૨૫
ઉપજાતિ (ઉન્મત્તપણું ટાળવા વિષે)
ઉન્મત્ત જો ઇન્દ્રિયઅશ્વ થાય, તો નર્મ તેને તપથી કરાય;
ઝાઝા કરે દંડવત પ્રણામ, જપે કરી આસન એક ઠામ. ૨૬
કાં તો કરે મંદિર કેરી ભક્તિ, જણાય જેવી તન માંહિ શક્તિ;
તે કારણે મંદિર મેં કર્યાં છે, તે માંહિ તત્ત્વો તપનાં ધર્યાં છે. ૨૭
ઉન્મત્ત જો ઇન્દ્રિયઅશ્વ થાશે, કુમારગે તેહ જરુર જાશે;
નાખે ધણીને જઈ ખાડ માંઈ, માટે કરો ચેતિ ઉપાય કાંઈ. ૨૮
પછીથી પસ્તાય તજી ઉપાય, તે મૂર્ખ મોટો જનમાં મનાય;
માટે તમે સૌ ચિત્ત ચેતિ લેજો, તે અશ્વ ઉન્મત્ત થવા ન દેજો. ૨૯
ઘોડો અડે2 પાન સડે જરૂર, સ્વતંત્ર સેનાપતિ થાય શૂર;
વિદ્યા ભણેલી વિસરી જ જાય, જો તેહ ચારે નહિ ફેરવાય. ૩૦
આળસ્ય પેસે કદિ અંગમાંય, વધી વધિને વધતું જ જાય;
માળા પૂજા પાઠ વિષે લગાર, આળસ્ય આવે વધશે અપાર. ૩૧
સત્સંગનો રંગ સદા તપાસો, વિના તપાસે વળતી ઠગાશો;
સુશસ્ત્રને કાટ ચડે જ જેમ, બધું તપાશા વિણ થાય તેમ. ૩૨
આ અશ્વને બાંધિ બહુ રખાયો, દીધા મસાલા નહિ ફેરવાયો;
તેથી થયો આ ઉનમત્ત એવો, મનસ્વી કેરું મન થાય તેવો. ૩૩
ચોપાઈ
ઘોડો આ અમે ખેલાવ્યો બહુ, ત્રીજું કારણ તેહનું કહું;
કરી આજ નવાઈ નિદાન, ધરશો તે છબિ તણું ધ્યાન. ૩૪
વળી સાંભરશે વારે વારે, થશે અંતરે શાંતિ તમારે;
છબી સંભારતાં થશે સુખ, નહીં દીસે વિજોગનું દુઃખ. ૩૫
એવું સાંભળી ઉર છબી ધારી, ગુજરાતી ગયાં નર નારી;
ગયા શ્રીહરિ સારંગપુરમાં, વધ્યો આનંદ વસ્તીના ઉરમાં. ૩૬
જીવા ખાચરનો દરબાર, પામ્યો એ સમે મહિમા અપાર;
રહ્યા પ્રત્યક્ષ જ્યાં ભગવાન, શોભે અક્ષરધામ સમાન. ૩૭
ચારે વેદ ત્યાં પ્રત્યક્ષ આવે, મહારાજ તણા ગુણ ગાવે;
આવે અક્ષરધામના મુક્ત, મહાકાળ પુરુષ સંજુક્ત. ૩૮
દિવ્ય દૃષ્ટિવાળા તેને દેખે, પણ ચર્મચક્ષુ નવ પેખે;
કોઈ તો થઈ વિસ્મિત ડોલે, કોઈ મુક્ત તો ત્યાં એમ બોલે. ૩૯
આવો અવસર આ લોક માંહી, ન હતો અને આવશે નહીં;
આવ્યા અક્ષરધામના વાસી, પુરુષોત્તમ પૂર્ણપ્રકાશી. ૪૦
અતિ ધન્ય છે આ દરબાર, ધન્ય આ પુરનાં નરનાર;
કરે શ્રીહરિનાં દરશન, ન મળે કિધે કોટી જગન. ૪૧
મહામુક્ત એવાં વેણ બોલે, શિવ બ્રહ્માદિ સાંભળી ડોલે;
પછી સારંગપુર થકી શ્યામ, ગયા ગઢપુર પૂરણકામ. ૪૨
હરિનૌમી તણો દિન આવ્યો, કૃષ્ણ ઉત્સવ સરસ કરાવ્યો;
ભક્તજનને ભલાં સુખ આપી, ચાલ્યા ત્યાં થકી પ્રૌઢ પ્રતાપી. ૪૩
ગામ બોટાદ જૈ બહુનામી, ગયા નાગડકે અશ્વગામી;3
સુરા ખાચરનો દરબાર, ભાવે ઉતર્યા ભક્તિકુમાર. ૪૪
ઠરીને બહુ દિન તેહ ઠામે, ઘણી લીલા કરી ઘનશ્યામે;
કરી જ્ઞાનની વાત વિશેષ, દિધો સૌ જનને ઉપદેશ. ૪૫
નાવા ભૂતિ તળાવમાં જાતા, હરિજન નિરખી હરખાતા;
સાથે કીર્તન સંત ઉચ્ચારે, નાઈ આવતા એમ ઉતારે. ૪૬
ત્યાં તો આવ્યા નિત્યાનંદ સ્વામી, સારું સંસ્કૃતનું જ્ઞાન પામી;
એક શ્લોક કરીને ઉચ્ચાર, કર્યું વંદન વારમવાર. ૪૭
રથચક્રપ્રબંધ: શ્લોક
તં સુકાયભૃતં કાન્તં તં કાન્તં સર્વતોગતમ્;
તં ગતોદ્વેગદેવં તં તં વન્દે ભક્તિકાસુતમ્. ૪૮
रथचक्रप्रबंध
ચોપાઈ
સુણી રીઝ્યા ગરીબનિવાજ, કહ્યું ધન્ય તમે મુનિરાજ;
હવે એ શ્લોકનો કહું અર્થ, સ્નેહે સાંભળો ભૂપ સમર્થ. ૪૯
રુડી કાયા મનોહર ધારી, સ્વામી સર્વ સ્થળે ગતિકારી;
ગત4 ઉદ્વેગ દેવ છે જેહ, વંદું ભક્તિ તણા સુત તેહ. ૫૦
પછી શ્રીહરિએ સ્નેહ લાવી, કથા તે મુનિ પાસ કરાવી;
ભાગવત તણો પંચમ સ્કંધ, વાંચ્યો પ્રીતિથી તેહ પ્રબંધ. ૫૧
જડભરતનું આખ્યાન આવ્યું, તે તો સારિ રિતે સંભળાવ્યું;
સુણિ બોલિયા સુંદરશ્યામ, જડભરતની પેઠે જો આમ. ૫૨
પ્રીતિ કોઈ વિષે રહિ જાય, તેનો જન્મ જરૂર ત્યાં થાય;
માટે પ્રીતિ ન રાખવી ક્યાંઈ, પ્રીતિ રાખવી પ્રભુપદ માંઈ. ૫૩
ઉપદેશ એવો બહુ કર્તા, વળી સંશય સર્વનો હર્તા;
તહાં પાદરમાં નદી જ્યાં છે, તેમાં ઉંડો ધરો એક ત્યાં છે. ૫૪
નાવા ત્યાં જતા જગકરતાર, કોઇ દિવસ ત્યાં વાવ્ય મોઝાર;
એક માસ કર્યો તહાં વાસ, કરી લીલા અનેક પ્રકાશ. ૫૫
એવા માંહિ ડભાણ મોઝાર, રામદાસ પધાર્યા જે વાર;
હરિભક્ત ડભાણના મળી, કરિ વિનતિ ચરણમાં ઢળી. ૫૬
કર્યો જજ્ઞ જેતલપુર જેવો, આંહિ પણ જો કરે હરિ એવો;
અમે આનંદ પામિયે ઘણો, પાડ માનિયે મુનિ તમ તણો. ૫૭
સુણી એવું ભાઈ રામદાસે, સાધુ બે મોકલ્યા પ્રભુ પાસે;
લખી કાગળમાં બધી વાત, ચાલ્યા સંત લઈ સાક્ષાત. ૫૮
હતા નાગડકા માંહિ નાથ, પત્ર આપ્યો તહાં હરિ હાથ;
પત્ર વાંચીને વાલે વિચાર્યું, ગુજરાત જવા નિરધાર્યું. ૫૯
જાણ્યું જેતલપુર જજ્ઞ કરિયે, પીડા પાણીની નહિ પડે જરિયે;
ત્યાં તો સર્વ પ્રકારે છે સોઈ, સંઘ ઉતરે સૌ જગ્યા જોઈ. ૬૦
સંતમંડળ સૌ લઈ સાથ, ચાલ્યા નાગડકા થકી નાથ;
ભેંસજાળ ગયા ભગવાન, ત્યાંથી ચાસકે કરુણાનિધાન. ૬૧
ત્યાંથી કરમડ કૃષ્ણ સિધાવ્યા, બાઈ ફુલજીબા મન ભાવ્યા;
તેણે સેવા સજી શુભ રીતે, પ્રભુ નિર્ખિયા પૂરણ પ્રીતે. ૬૨
ગામોગામમાં વાટે વિચરતા, ગયા જેતલપુર જગકર્તા;
કરી વાસ ત્યાં દિવસ એકાદ, ગયા ખોખરા મેમદાવાદ. ૬૩
ઉતર્યા નથુ ભટ્ટને ઘેર, તેણે પૂજ્યા પ્રભુ રુડી પેર;
હરિકૃષ્ણનાં દર્શન કાજ, આવ્યો ત્યાં સઉ સંતસમાજ. ૬૪
દેશ દેશ તણા હરિજન, આવ્યા ત્યાં કરવા દરશન;
નિત્ય આનંદ ઉત્સવ થાય, કથા વંચાય કીર્તન ગાય. ૬૫
ક્યારે ભૂત ભવિષ્યની વાત, સંભળાવે શ્રીહરિ સાક્ષાત;
કોઈ યજ્ઞની વાત કરે છે, ત્યારે શ્રીહરિ એમ કહે છે. ૬૬
જ્ઞાનવારતા જ્યાં બહુ થાય, મહાયજ્ઞ તો તે કહેવાય;
નિત્ય કાંકરિયે નાવા જાય, પોર વાર5 પ્રભુ ત્યાં રોકાય. ૬૭
પછી ગામમાં પોતે પધારે, હરિભક્તનો હરખ વધારે;
એવા માંહિ એકાદશી આવી, પેંડા શીવકુંવરબાઈ લાવી. ૬૮
તેના પુણ્ય તણો નહિ પાર, હરિ સંતે કર્યો ફળાહાર;
પારણું નથુ ભટ્ટે કરાવ્યું, એને પણ ફળ અક્ષય આવ્યું. ૬૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
જળનિધિતનુજાદિ6 શક્તિ જેહ, રસમય થાળ કરે અનેક તેહ;
પણ જઈ ધરવા મળે ન વારો, જઈ જન ઘેર જમે પ્રભુજિ પ્યારો. ૭૦
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિસારંગપુરે હુતાશન્યુત્સવનામ ષષ્ઠો વિશ્રામઃ ॥૬॥