વિશ્રામ ૭૧
પૂર્વછાયો
ભૂપ કહે વરણી સુણો, એક સંશય છે મુજમન;
તે સંશય તો તમ વિના, હરનાર ન દિસે અન્ય. ૧
ચોપાઈ
કહે છે કોઈ તો કહેનારા, હતા આણંદમાં જન સારા;
ભલા થૈને ભુલ્યા કેમ ભાન, કર્યું ઈશ્વરનું અપમાન. ૨
મહાત્યાગી તપસ્વી તે સંત, જ્ઞાની ધ્યાની ને વૈરાગ્યવંત;
કોઈનો ન કરે કદી દ્વેષ, ઇચ્છે સર્વનું સારું હમેશ. ૩
તેવાનો કરતાં તિરસ્કાર, દયા દિલમાં ન આવી લગાર;
તેનું કારણ કહી સમજાવો, એહ સંશય છે તે તજાવો. ૪
કહે વર્ણિ સુણો વસુધેશ, કર્યો ઉરમાં અસુરે પ્રવેશ;
તેથી બુદ્ધિ થઈ વિપરીત, સમજ્યા નહિ હીત કે અહીત. ૫
થયું ભારત ભૂમિમાં જ્યારે, લડ્યા પાંડવ કૌરવ ત્યારે;
ભીષ્મ આદિ ભલા હતા જેહ, જમ્યા કૌરવનું અન્ન તેહ. ૬
અસુરે કર્યો એમાં પ્રવેશ, કર્યો પાંડવની સાથે ક્લેશ;
પરીક્ષિતમાં પેઠો કળિ જ્યારે, સાપ નાખ્યો ઋષીગળે ત્યારે. ૭
એમ અસુર પ્રવેશ જો કરે, સારા માણસની મતિ ફરે;
પેઠા આણંદમાં જે અસુર, કહું તે સુણિને ધરો ઉર. ૮
જ્યારે વન વિચર્યા વૃષનંદ, ગયા સિરપુરમાં સુખકંદ;
હતા અસુર વેરાગીને વેશ, તેણે શ્રીહરિનો કર્યો દ્વેષ. ૯
મારવાને આવ્યા પરિયાણી,1 વાત ત્યાંના નરેશે તે જાણી;
પક્ષ લઈ પ્રભુનો તેહ વાર, રાયે માર્યા વેરાગી હજાર. ૧૦
હતા કંસ જરાસંધ જેવા, આવ્યા આણંદમાં વેર લેવા;
પેસવાનો પામ્યા કેમ લાગ, કહું તે સાંભળો બડભાગ ૧૧
ફુલડોળનો ઉત્સવ ભારે, વરતાલે કર્યો હરિ જ્યારે;
જનોઈ દ્વિજપુત્રોને દીધી, વાલે વિપ્રની ચોરાશી કીધી. ૧૨
રાતે કરતા હતા તે રસોઈ, જાગતું ન હતું બીજું કોઈ;
આડાં2 લઈ લાડુ ખાંડતા હતા, ધમકારા તેના બહુ થતા. ૧૩
આડું એકનું તો પડે એવું, ભાસે ભીમ તણી ગદા જેવું;
શ્રીજી સાંભળીને જોવા ગયા, શ્રમ સારો જોઈ રાજી થયા. ૧૪
જોરથી પડતું આડું જેનું, તહાં નામ પુછી લીધું તેનું;
રહેનાર તે આણંદ ગામ, જાણ્યું હતું જેભાઈ નામ. ૧૫
થયું કાર્ય સમાપ્ત તે જ્યારે, ચાલ્યા સૌ સહુને ઘેર ત્યારે;
રસોયા દ્વિજ દર્શને આવ્યા, કહી વાત પ્રભુને રીઝાવ્યા. ૧૬
હતા કંઠમાં પુષ્પના હાર, આપ્યા તે દ્વિજોને તેહ વાર;
ભલો જેભાઈનો શ્રમ જાણી, સ્નેહે ભેટિયા સારંગપાણિ. ૧૭
તેને વાલે કહ્યું તેહ વાર, પુરમાં ન જશો પેરી હાર;
મતપંથીનો ત્યાં છે નિવાસ, માટે બહુ કરશે ઉપહાસ.3 ૧૮
કહે જેભાઈ હું નથી ડરતો, શંકા કોઈની ઉર નથી ધરતો;
પછી આણંદમાં ગયા જ્યારે, કરી લોકોએ ઠેકડી ત્યારે. ૧૯
હરિશંકર જે સગા ભ્રાત, તેણે જેભાઈને કહી વાત;
લોકની લાજથી શરમાઈ, તમે હાર ન કાઢશો ભાઈ. ૨૦
હાર પેરી બજારમાં ગયા, ઘણા લોક ત્યાં એકઠા થયા;
લાગ્યા મશ્કરી કરવા તમામ, વળી હાર તોડ્યો તેહ ઠામ. ૨૧
હાર તોડ્યા થકી તો નિદાન, થયું ઈશ્વરનું અપમાન;
તેથી દૈત્યોને ફાવિયો દાવ, કર્યો કાળજા માંહિ જમાવ. ૨૨
પછી શ્રીજી પધારિયા જ્યારે, અપમાન કર્યું અતિ ત્યારે;
ક્ષમા રાખી રહ્યા જગદીશ, પણ લક્ષમીજીને ચડી રીસ. ૨૩
તજી આણંદને ગયાં જ્યારે, સુખ શાંતિ સાથે ગયાં ત્યારે;
વેર વાળી અસુર થયા રાજી, ગયા તે પણ ત્યાં થકી પાજી.4 ૨૪
પાપે પીડા ચાલી પુરમાંઈ, એમ વર્ષ વીતી ગયાં કાંઈ;
અતિશે થયા જ્યારે હેરાન, આવ્યું પુરજનને પછી ભાન. ૨૫
મહાપુરુષનું અપમાન કીધું, તેથી આપણે આ દુખ લીધું;
એમ પસ્તાવો કરવા લાગ્યા, જાણે મોહનિદ્રા થકી જાગ્યા. ૨૬
પછી એક સમે વરતાલ, આવ્યા સંત સહિત વૃષલાલ;
ત્યારે આણંદના રહેનાર, મળીને કર્યો ચિત્ત વિચાર. ૨૭
હવે જો સુખની હોય આશ, જૈયે સ્વામિનારાયણ પાસ;
પ્રણમીને ક્ષમા માંગી લૈયે, આપે આશીષ તો સુખી થૈયે. ૨૮
નકી એવો કરી નિરધાર, થયા વરતાલ જાવા તૈયાર;
તહાં મુખ્ય મનુષ્ય મળેલ, કોઈ વિપ્ર ને કોઈ પટેલ. ૨૯
વિપ્ર શેલત નામ જેભાઈ, મલકાચન ભટ આવ્યા ધાઈ;
દવે પુજા ને બે દિનકર, શુક્લ શ્રીકૃષ્ણ પણ દ્વિજવર. ૩૦
પંડ્યા રઘુનાથ પરમ ઉદાર, પછી નામ કહું પાટીદાર;
અજુભાઈ ને વસનદાસ, પુત્ર બાવાજી તેહની પાસ. ૩૧
નારાયણગર બડદલાભાઈ, પગી સબડસિંહ આવ્યા ચાઈ;5
આવી બાઇયો પણ હરિજન, જેનાં છે રુડાં નિરમળ મન. ૩૨
હરિશંકર ને જયભાઈ, બંને સાથે લીધા હરખાઈ;
આવી શ્રીજીને કીધા પ્રણામ, ઘણી વિનતી કરી એહ ઠામ. ૩૩
મહારાજ અમે બહુ ભૂલ્યા, અપમાન કરી મન ફૂલ્યા;
કદી કરીયે નહીં અમે એમ, કોણ જાણે થયું એ તે કેમ. ૩૪
એહ પાપ થકી વારે વારે, આવે છે પુરમાં કષ્ટ ભારે;
આપો આશીષ તો સુખ થાય, અમે આવ્યા તે એવી ઇચ્છાય. ૩૫
સુણી બોલિયા શ્રીપરમેશ, તમે સંત તણી કર્યો દ્વેષ;
માટે સંત સેવે સુખ થાશે, એની આશીષે સંકટ જાશે. ૩૬
પછી સંતોને સૌ નમ્યા પાય, દીધી આશીષ સૌ મુનિરાય;
પ્રભુ ભજજો કહ્યું ધરી પ્યાર, સુખ પામશ સર્વ પ્રકાર. ૩૭
વળી શ્રીજીએ આશીષ દીધી, થશે સર્વ મનોરથ સિદ્ધિ;
પુત્ર ને વળી પૌત્ર તમારા, સતસંગી થશે બહુ સારા. ૩૮
સુણિ આશીષ ને શાંત થયા, પ્રણમીને પછી ઘેર ગયા;
ભગવાન ભજે ભલી ભાતે, સુખ શાંતિ થઈ સર્વ વાતે. ૩૯
વધ્યો તેનો ભલો પરિવાર, થયો સત્સંગી સર્વે ઉદાર;
રઘુવીરજીને ઘણી વાર, પધરાવ્યા આણંદ મોઝાર. ૪૦
માસ માસ સુધી રુડી રીતે, રાખ્યા સંતનાં વૃંદ સહીતે;
પધરામણી ઘર ઘર કીધી, ભેટ ભૂષણ વસ્ત્રની દીધી. ૪૧
હરિભક્ત આણંદના એવા, વખણાય એકાંતિક જેવા;
ધન લક્ષ્મીનારાયણ કાજ, દશ વિશાંશ આપે છે આજ. ૪૨
સારી સંતની સેવા સજે છે, ભાવે પ્રગટ પ્રભુને ભજે છે;
અહો ભૂપ પુછ્યું તમે જેહ, કહ્યું આખ્યાન મેં બધું એહ. ૪૩
કહું ચાલતી તેહ કથાય, વરતાલ હતા હરિરાય;
થોડા દિવસ નિવાસ કરીને, ચાલ્યા ગઢપુર પાછા ફરીને. ૪૪
ગાના ગામે ગયા ગિરધારી, ત્યાંથી બોચાસણે સુખકારી;
ગામને ગોંદરે જ્યારે આવ્યા, બંદુકોના ભડાકા કરાવ્યા. ૪૫
ગામ માંહી થયું જાણ એથી, સામા આવ્યા હરિભક્ત તેથી;
પ્રભુજી ગામ માંહી પધાર્યા, કાશીદાસને ઘેર ઉતાર્યા. ૪૬
વડલા હેઠ ગામ બહાર, ઉતર્યા સાધુ ને અસવાર;
કર્યો થાળ મુકુંદ બ્રહ્મચારી, જમ્યા ભાવથી ભવભયહારી. ૪૭
જમ્યા સંત કરીને રસોઈ, કાશીદાસે દીધું સીધું સોઈ;
હતો ઉતરતો જેઠ માસ, ચડ્યો કાંઇક મેઘ આકાશ. ૪૮
ચપળાનો6 થયો ચમકારો, દેખી બોલિયા ધર્મદુલારો;
મેઘ ચેતવણી આજ દે છે, જાઓ ઉતાવળા તે કહે છે. ૪૯
નહિ તો પછી ભાલ7 ભરાશે, તેહ ઉતરી કેમ જવાશે?
પણ એ નથી જાણતો એમ, વણ આજ્ઞાએ વરસીશ કેમ. ૫૦
એમ વાતમાં કરતા વિનોદ, જનને ઉપજાવ્યા પ્રમોદ;
રાતે પોઢીને ઉડ્યા પ્રભાતે, ચાલ્યા સંત ને સ્વાર સંઘાતે. ૫૧
કોઈ ગામમાં કરતા નિવાસ, ગયા ગઢપુર શ્રીઅવિનાશ;
જેમ કોઈ પ્રવાસ કરીને, ઘેર આવીને બેસે ઠરીને. ૫૨
તેમ ગઢપુરમાં ઘનશ્યામ, આવી પામિયા પરમ વિરામ;
ગઢડું એ થકી ઓળખાણું, સ્વામિનારાયણનું ગણાવ્યું. ૫૩
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
કમળતનય8 કેરુ સત્યલોક, વળિ હરિનું વઇકુંઠ છે અશોક;9
શિવકૃત કઇલાસ વાસ જેમ, ગઢપુરમાં સ્થિત અક્ષરેશ એમ. ૫૪
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિઆણંદપુર ઉપદ્રવશમનં નામૈકસપ્તતિતમો વિશ્રામઃ ॥૭૧॥