વિશ્રામ ૭૮
પૂર્વછાયો
હરિકથામૃત પાન તે, કરતાં નૃપતિ તેહ ઠામ;
હરે હરે મુખ ઉચ્ચરે, કાં તો જય જય શ્રીઘનશ્યામ. ૧
ચંદ્રાવળા
ભૂપતિને બ્રહ્મચારી કહે છે ધરિને હરિનું ધ્યાન,
હરિલીલામૃત હું કહું છું તે કરો કથામૃતપાન;
કરો કથામૃતપાન સૂરીતે પીયુષપાન કરે જેમ પ્રીતે,
ઘુંટડે ઘૂંટડે વારંવાર હે અભેસિંહ કરો ઉચ્ચાર;
જય જય શ્રીઘનશ્યામ. ૨
ભક્ત વનાશા આદિક ભાઈ વદિયા મળતાં વેણ,
પ્રેમથી તનપુલકાવળી1 આવે નીર ભરાયાં નેણ;
નેણ ભરાયાં નીર અતિશે માતવિછોયા2 બાળક દિસે,
ગદગદ કંઠ કર્યો ઉચ્ચાર હે પરમેશ્વર પ્રાણઆધાર. જય꠶ ૩
ઓ પ્રભુ આપ તણી ઇચ્છાથી ઉપજે વિશ્વ અનેક,
પાલન કરનારા પણ આપે ઈશ્વર સૌના એક;
ઈશ્વર સૌના એક તમે છો સુખમય સાગર સર્વ સમે છો,
જો ઉલટાવો અક્ષિવિલાસ3 વિશ્વ સકળનો થાય વિનાશ. જય꠶ ૪
શ્રીહરિ આપ સમર્થ સદા છો છે ઐશ્વર્ય અપાર,
ભવ બ્રહ્મા તમને જ ભજે છે પૂરણ રાખી પ્યાર;
પૂરણ રાખી પ્યાર પૂજે છે તે થકી તેનું કામ સુજે છે,
દેવ બધાય તમારા દાસ દર્શનની ઉર રાખે આશ. જય꠶ ૫
આપ તણી આજ્ઞા જ પ્રમાણે વરસે છે વરસાદ,
આપ તણી આજ્ઞાથી સાગર મૂકે નહીં મરજાદ;4
મૂકે નહિ મરજાદ કદાપિ પાળ વગરનો તેહ તથાપિ,
આપની આજ્ઞાથી યમરાય જમપુરમાં જીવને લઈ જાય. જય꠶ ૬
જો પ્રભુ અમને આપ કહો છો દેવાનું વરદાન,
તો અમને તમે એટલું આપો રહે તમારું ધ્યાન;
રહે તમારું ધ્યાન નિરંતર અન્ય વિચાર રહે નહિ અંતર,
માગિયે અન્ય વળી વર એક તૂટે નહિ સતસંગની ટેક. જય꠶ ૭
આપની પાસે ભક્ત ન ઇચ્છે દૈહિક સુખ દયાળ,
પુત્ર તથા પરિવાર ન માગે માગે નહિ ધન માલ;
માગે નહિ ધન માલ વડાઈ રાજસમૃદ્ધિ તથા પ્રભુતાઈ,
માગે નહિ નિજ શત્રુવિનાશ એક જ આપની ભક્તિની આશ. જય꠶ ૮
પાંડવમાયે5 મુખથી માગ્યો સંકટકાળ સદાય,
જેથી નિરંતર અંતર માંહિ સ્મરણ તમારું થાય;
સ્મરણ તમારું થાય તે દેજો અમને પણ પ્રભુ એમ રહેજો,
નાત સગા થકી થાય ન રાગ અંતરમાં ઉપજે વૈરાગ. જય꠶ ૯
દયા કરી વળી દર્શન દેજો આવિ અમારે ગામ,
દાસ તણા પણ દાસ અમોને ગણજો દીન ગુલામ;
ગણજો દીન ગુલામ તમારા અવગુણ જોશો નહિ જ અમારા,
અમ સરખા હરિભક્ત અનેક ઇષ્ટ અમારે તો તમે એક. જય꠶ ૧૦
કેમ વિજોગ થકી રહેવાશે અંતર થાય ઉદાસ,
રાતદિવસ અમને પ્રભુ રાખો પદઅરવિંદની6 પાસ;
પદઅરવિંદની પાસ જ રાખો ભજન અમે કરીયે ભવ આખો;
એમ ઉચ્ચારણ કરતા એહ ધીરજ ધરિ શક્યા નહિ તેહ. જય꠶ ૧૧
ધર્મકુમારે ધીરજ દીધી મધુરવચન કહી સાર,
હે હરિભક્ત નહીં ગભરાશો આવશું બીજી વાર;
આવશું બીજી વાર આ ઠામે તમને મળવા હળવા કામે,
હું તમથી નહિ દૂર જઈશ દિલમાં દર્શન નિત્ય દઈશ. જય꠶ ૧૨
તમને હરિજન જાણી અમારા દ્વેષ કરે છે જેહ,
અવસર આવે એ સહુ લેશે પાપ તણું ફળ તેહ,
પાપ તણું ફળ તેહને થાશે પાપ તણો ઘટ જ્યારે ભરાશે,
દેવકીના સુત માર્યા સાત ત્યાં સુધી કંસનિ કીધી ન ઘાત. જય꠶ ૧૩
એમ કહી કહી પાછા વાવ્યા શેઠ ગયા સ્વસ્થાન,
સંતસમાજ સહિત પધાર્યા ભેંસજાળે ભગવાન;
ભેંસજાળે ભગવાન જઈને ભાતું જમ્યા ભલી ભાત લઈને,
ત્યાંથી વિહાર કરી તતકાળ દુર્ગપુરે ગયા દીનદયાળ. જય꠶ ૧૪
દ્વેષ કર્યો હરિજનનો જેણે તેને તેનું પાપ,
પક્વ થઈને પ્રગટ્યું ત્યારે પામ્યા કષ્ટ અમાપ;
પામ્યા કષ્ટ અમાપ અભાગી કોઈકની તો દુકાન જ ભાગી,
કોઈનો ન રહ્યો પરિવાર નિર્દય કોઈ ગયા જમદ્વાર. જય꠶ ૧૫
આખ્યાન આ હિમરાજનું હેતે જે સુણશે નરનાર,
સત્સંગમાં દૃઢ સ્નેહ ધરીને પામે ભવજળ પાર;
પામે ભવજળ પાર કરીને થાય નિવાસ સમીપ હરિને,
ધન્ય ધર્યો જનનો અવતાર જેહ ભજે ભવતારણહાર. જય꠶ ૧૬
હે રાજન હિમરાજ શાહનો પવિત્ર જે પરિવાર,
સંકટ સાંખે નાત તણું નિત હજી છે નાતબહાર;
હજી છે નાતબહાર તે અન્યા પુત્રોને કોઈ ન આપે કન્યા,
એવું સંકટ સહી સદાય પ્રગટ પ્રભુના તે ગુણ ગાય. જય꠶ ૧૭
ચોપાઈ
પછી જૈ પ્રભુ બોટાદમાંય, ફુલદોલ ઉત્સવ કર્યો ત્યાંય;
સમૈયો તહાં સારો ભરાયો, શોભા પામ્યો તે સૌથી સવાયો. ૧૮
પૂર્વછાયો
બોટાદમાં બહુનામિયે, પુષ્પદોલ ઉત્સવ કર્યો જેહ;
વિસ્તારથી તેહ વરણવું, સુણો ધરિને મનમાં સ્નેહ. ૧૯
ચોપાઈ
હતા ગઢપુરમાં મહારાજ, તેનાં દર્શન કરવાને કાજ;
ગયા બોટાદથી ઘણા જન, તેણે ઇચ્છા ધરી એવી મન. ૨૦
પુષ્પદોલનો ઉત્સવ જેહ, કરે બોટાદમાં પ્રભુ તેહ;
કંકોતરિયો લખી મોકલાવે, દેશ દેશના સંઘ તેડાવે. ૨૧
ઘણો મોટો સમૈયો ભરાય, ગામ બોટાદ પ્રખ્યાત થાય;
લીલા ગ્રંથમાં તે તો લખાય, જુગોજુગ લગિ તેહ વંચાય. ૨૨
જ્યાં જ્યાં લીલા કરી ઘનશ્યામે, તીર્થ ભૂમિ થઈ તેહ ઠામે;
માટે કહિયે જઈ પ્રભુ પાસ, પ્રભુ પુરશે આપણિ આશ. ૨૩
એવું ધારીને ચાલીયા એહ, તેમાં મુખ્ય હતા કહું તેહ;
ભગોદોસી ભલા હરિભક્ત, રહે ઘરમાં ને મનમાં વિરક્ત. ૨૪
ચકુ કરશન ને નાનચંદ, જેને વાલા શ્રીધર્મનો નંદ;
મૂળચંદ ને હીરો વસાણી, ભજે શ્રીજીને ઉત્સાહ આણી. ૨૫
ભક્ત કેશવજી છે પારેખ, જેના નામથી શોભે આ લેખ;
ભક્ત અમરશી જે કંસારા, પ્રભુ પ્રગટને તે ભજનારા. ૨૬
એહ આદિક કૃષ્ણના દાસ, ગયા ગઢપુરમાં પ્રભુ પાસ;
સ્તુતિ સ્નેહ સહિત ઉચારી, સુણિ રીઝિયા શ્રીગિરધારી. ૨૭
કહે ભક્તો અહી ભગવાન, ધર્મનંદન કરુણાનિધાન;
અમે આવ્યા છૈયે ધરિ આશ, નાથ અમને ન કરશો નિરાશ. ૨૮
સમૈયો પુષ્પદોલનો સ્વામી, કરો બોટાદમાં બહુનામી;
કંકોતરીયો લખી મોકલાવો, દેશ દેશના સંઘ તેડાવો. ૨૯
સંતમંડળ ફરવા ગયેલાં, જે જે ગામમાં જઇને રહેલાં;
આવે બોટાદ સર્વ સમાજ, એવી આજ્ઞા કરો મહારાજ. ૩૦
ગઢપુરમાં ને વરતાલમાંય, જેમ સારા સમૈયા ભરાય;
લીલા બોટાદમાં કરો એવી, સદા સૌને સંભારવા જેવી. ૩૧
લીલા ગ્રંથમાં તે તો લખાય, ગામ લીલાનું સ્થાન ગણાય;
સુણી બોલિયા શ્રીમહારાજ, તમે સાંભળો ભક્તસમાજ. ૩૨
જ્યાં જ્યાં ભારે સમૈયા ભરાય, ઘણાં માણસની ભીડ થાય;
આવે ગાડાં ને ઘોડાં અપાર, રહે ગામમાં ને કોઈ બહાર. ૩૩
કથા વાતમાં સર્વનું ધ્યાન, વાહનાદિકનું નહિ ભાન;
ત્યારે તે ગામના સરદાર, બંદોબસ્ત બધો રાખનાર. ૩૪
એમ બોટાદમાં કોણ કરશે, કોઇ વાહન જો છુટાં ફરશે;
કરે જો કોઇનો ભંજવાડ,7 તેની આવે કદાપિ જો રાડ. ૩૫
કાં તો સંઘની ચીજ ચોરાય, ચોકી કરવાને કોણ ચહાય;
એવું કામ જો તમથી કરાય, તો ત્યાં સારો સમૈયો ભરાય. ૩૬
બોલ્યા હરિજન ધારીને ધીર, ત્યાં છે ખાચર નામે હમીર;
તથા કાનો પટેલ છે જેહ, બાર ગામના છે મુખી તેહ. ૩૭
બંદોબસ્ત તે રાખશે બહુ, સુખથી રહેશે જન સહુ;
કહે શ્રીજી તહાં જાઓ તમે, આજ કાલમાં આવશું અમે. ૩૮
જેવો ભાળશું સર્વનો ભાવ, નકી ત્યાં આવિ કરશું ઠરાવ;
એમ કહિ કર્યા સૌને વિદાય, ચોથે દિન ત્યાં ગયા હરિરાય. ૩૯
હમીર ખાચરનો દરબાર, ઉતર્યા જઈ વિશ્વઆધાર;
પૂર્વમુખ ઓરડાની ઓશરિયે, સ્વજનોની સભા ભરી હરિયે. ૪૦
પલંગે બિરાજ્યા પરમેશ, પછી ઉચ્ચર્યા શ્રી અખિલેશ;
સમૈયો પુષ્પદોલનો જે છે, આંહીં કરવાનું ભક્તો કહે છે. ૪૧
દેશ દેશના સંઘ ભરાય, એથી કોઈને અડચણ થાય;
બંદોબસ્ત તેનો કોણ કરશે, કોણ ચિત્તમાં ચિંતા તે ધરશે? ૪૨
ત્યારે ખાચર બોલ્યા હમીર, તથા કાનો પટેલ અમીર;
અમો બે કરશું બંદોબસ્ત, સુખથી રહે સંઘ સમસ્ત. ૪૩
પ્રભુ જો કૃપા આપની હશે, તેથી સર્વ સારાં વાનાં થશે;
સુણી એવું બોલ્યા અવિનાશ, સાંઢગઢ છે આ ડુંગર પાસ. ૪૪
સમૈયો ભલો તે સ્થળ ભરશું, લીલા બોટાદ પાસે જ કરશું;
સર્વ સામાન કરવો તમારે, અમે ગઢપુર જાશું સવારે. ૪૫
કંકોતરીયો લખાવશું બહુ, સંત હરિજન આવશે સહુ;
ગઢપુરમાં લીલા કરી જેવી, થશે બોટાદમાં પણ તેવી. ૪૬
સુણી રાજી થયા સર્વ દાસ, ગયા ગઢપુર શ્રીઅવિનાશ;
બધે પત્ર લખી મોકલાવ્યા, સંત હરિજન સૌને તેડાવ્યા. ૪૭
ત્યાં તો બોટાદના હરિજને, મોટો હરખ ધરી નિજ મને;
કર્યો સામાન સર્વ તૈયાર, પકવાન પડાવ્યાં અપાર. ૪૮
નાનચંદનાં ઘર નવાં સારાં, લિંબડાવાળાં પૂરવદ્વારાં;
તેમાં સારી કરી પાકશાળા, કર્યા મોતૈયા લાડુ રુપાળા. ૪૯
હરિભક્તોને વાધ્યો ઉત્સાહ, જેવો પોતાને ઘેર વિવાહ;
કર્યો સૌ મળી એવો વિચાર, ઉતારાનો કરો નિરધાર. ૫૦
ગામોગામના સંઘ ભરાશે, ક્યાં ક્યાં ઉતારા તેહના થાશે;
સભા શ્રીજી કિયે સ્થળે ભરશે, બધા સાધુ ક્યાં આવી ઉતરશે. ૫૧
દેવી રાંગળીનો વડ જ્યાંય, સર્વે સાધુઓ ઉતરે ત્યાંય;
તથા તેહ તળાવની પાળે, લીંબડાના છે ઝાડ વિશાળે. ૫૨
સભા તે સ્થળે શ્રીહરિ ભરશે, ઉંચા મંચમાં આસન કરશે;
જગ્યા છે નદીને સામે પાર, દિશા તો દક્ષિણાદિ મોઝાર. ૫૩
જે જે સંઘ હશે આવનારા, તે તો ત્યાં કરશે જ ઉતારા;
પાવડા ને કોદાળિયો લૈને, તે તે જગ્યાયે હરિજન જૈને. ૫૪
જગ્યા જોઈ સુધારવા લાગ્યા, ઝાઝી રાત સુધી કૈક જાગ્યા;
કામ પોતાના ઘરનું જો હોય, કદી પાવડો ઝાલે ન કોય. ૫૫
શાક પૈસાનું જો ઘેર લાવે, તે મજૂર પાસે ઉપડાવે;
એવા શ્રીમંત કોમળ અંગે, મંડ્યા પાવડા લૈને ઉમંગે. ૫૬
સાચા મનથી કરે શ્રમ એવો, આખે અંગે વળે પરસેવો;
ભાળે ભક્તિ એવી એહ સ્થાન, અંબરીષનું ઉતરે માન. ૫૭
કર્યું સાફ તે વાળી મેદાન, જળ છાંટ્યું વળી તેહ સ્થાન;
કરી વળીયો ને વાંસની વાડ, પાસે ઝુકી રહ્યાં ભલાં ઝાડ. ૫૮
ઉંચે બુંગણ બંધાવ્યાં એવાં, શોભે તે તો ચંદરવા8 જેવાં;
છાંયો શીતળ સુંદર લાગે, જોતાં ભૂખ ને તરસ તો ભાગે. ૫૯
ઘણાં ગાદલાં ગોદડાં લાવ્યા, ઘાસ મેખોના9 ગંજ કરાવ્યા;
શુદી તેરશ આવી સુહાતી, ત્યાં તો સંઘ આવ્યો ગુજરાતી. ૬૦
એને આદર આપીને સારો, આપ્યો ઉતરવાને ઉતારો;
બહુ સારી કરી બરદાશ, તેમાં કાંઇ ન રાખી કચાશ. ૬૧
ઘેરે આવે સગા મિજમાન, એવું થઈ ન શકે સનમાન;
ધન્ય બોટાદના હરિજન, રહે હાજર રજની ને દન. ૬૨
આવ્યો ચૌદશનો દિન જ્યારે, આવ્યાં સંતનાં મંડળ ત્યારે;
તે તો દુરથી એવાં દેખાય, પ્રભાતે રાતું વાદળ થાય. ૬૩
એ તો શ્રીજી આવ્યાની એંધાણી, તે તો સૌ હરિભક્તોયે જાણી;
રવિ ઉગવાનો હોય જ્યારે, રાતો આભ પ્રથમ થાય ત્યારે. ૬૪
સંતને વડ હેઠે ઉતારો, આપ્યો તે લાગ્યો સર્વને સારો;
અતિ ધન્ય તે વડઅવતાર, મહિમા વધ્યો અપરમપાર. ૬૫
મોટા સંત અક્ષરમુક્ત જેવા, જેની છાયામાં ઉતર્યા એવા;
પધાર્યા પછી પ્રાણઆધાર, સાથે કાઠીના સો અસવાર. ૬૬
પોણોસો ભલા તે સાથે પાળા, ઢાલ તરવાર બંદુકવાળા;
લડવૈયા પરાક્રમી પૂરા, જેણે જીત્યા કામાદિક શૂરા. ૬૭
સંઘ ગઢપુરનો પણ આવ્યો, રથ ગાડાં ઘણાં સંગે લાવ્યો;
એવું સાંભળી થઈને ઉમંગી, ચાલ્યા સામૈયે સૌ સતસંગી. ૬૮
વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં વાજે, તેની ગર્જનાથી ભૂમિ ગાજે;
વાજે ભુંગળ તાલ મૃદંગ, સુણી સૌને વધે ઉછરંગ. ૬૯
ઢોલ ત્રાંસાં તથા શરણાઈ, વાજે નોબત લાગે નવાઈ;
મળી ચાલ્યાં ઘણાં નરનાર, ગાય કીર્તન હરખે અપાર. ૭૦
ચાલ્યા સામૈયું કરવાનું કામ, તેનાં મુખ્ય કહું હવે નામ;
ભક્ત હમીર ને સુત દાહો, ચાલ્યા લેવા અલૌકિક લાહો. ૭૧
ભક્ત માતરો ધાધલ નામ, ભક્ત ગોદડ સગુણધામ;
ભક્ત નાથાનું પણ ભલું મન, એહ આદિ કાઠી હરિજન. ૭૨
ભગોદોશી ભલા હરિભક્ત, એ તો અક્ષરધામના મુક્ત;
શેઠ કરશન ને નાનચંદ, ચકુરામજી ને મૂળચંદ. ૭૩
એક કેશવજી હીરા બેય, ભલા ભક્ત ભવાન કહેય;
શેઠ કરશનજી હકુભાઈ, જેની ભક્તિ ભલી વખણાઈ. ૭૪
કહું કંસારા ભક્ત અમરશી, મોતીભાઈની પણ મતિ સરશી;
સોની વાઘો ભુલો તથા તળશી, નારાયણ સોની બુદ્ધિ અચળશી. ૭૫
સોની ભુલો ને સોની દયાળ, વેણીરામ તો વિપ્ર શ્રીમાળ;
જગન્નાથ તથા ભગવાન, અને ગોવિંદ પણ ગુણવાન. ૭૬
વિપ્ર નરસિંહ ને મોનો પંડ્યો, શિવો હરખો તે ભજનમાં મંડ્યો;
પરમો અણદો અને રામો, દમો વિશરામ સદબુદ્ધિ પામ્યો. ૭૭
ગંગારામ ને બેચર જદુ, એના સદ્ગુણ તે શા હું વધું;
ભગો મેરાઈ દેવજી નામ, પુજો સુતાર પણ નિષ્કામ. ૭૮
જેઠો મૂળજી પરમો કુબેર, પ્રભુને ભજે તે રુડી પેર;
બોઘો રગનાથ નામે મેરાઈ, થયા મુક્ત તે હરિગુણ ગાઈ. ૭૯
હવે સોની પરજીયા જાણો, ધનોભક્ત હમીર ને રાણો;
મિયાં મસ્તી સિપાઇની જાત, ભગો મધો બે દલવાડી નાત. ૮૦
સોનબાઈ વણિક જીવુબાઈ, હીરુ ને મધુ પણ વખણાઈ;
બાઈ રતન તથા બાઈ માન, રાજુબાઈ મહા ધર્મવાન. ૮૧
નાની તેજુ કમર ધર્મવાળી, હિરબાઈ ત્યાં વિપ્ર શ્રીમાળી;
રામબા રૂપબા માનબાઈ, બાઈ કુંવર કુંભાર ગણાઈ. ૮૨
એહ આદિક બહુ નરનારી, ગયાં હરિ સનમુખ હર્ષ ધારી;
ચાલ્યા સૌ તે ચૌટા વચે થઈ, તાજપરના ઝાંપા ભણી જઈ. ૮૩
જાળવાળી જ્યાં છે ભલી ધાર,10 ભેટ્યા ત્યાં સૌને ભક્તિકુમાર;
કર્યો પુરુષોએ દંડપ્રણામ, વંદે વામાઓ સૌ તેહ ઠામ. ૮૪
આવે નેણમાં પ્રેમનાં નીર, થાય રોમાંચ સૌને શરીર;
સૌને બોલાવીને તેહ સ્થાન, ભુજા ભીડી ભેટ્યા ભગવાન. ૮૫
સખા શ્રીજીના જે હતા સંગે, મળ્યા તે પણ સૌને ઉમંગે;
હતા બોટાદના ભક્ત લાવ્યા, હાર તોરા તે હરિને ધરાવ્યા. ૮૬
ભજે જેને ભવાની મહેશ, પ્રભુ પુરમાં કરે છે પ્રવેશ:
એ તો અચરજની વડી વાત, ધન્ય તે પુરના જનજાત. ૮૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અખિલ જગતના અધીશ જેહ, ધરિ નરદેહ પધારિયા જ તેહ;
નયનથી નિરખ્યા સુનેહ આણી, અતિશય ધન્ય ગણાય એહ પ્રાણી. ૮૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિબોટાદપુરવિચરણનામાષ્ટસપ્તતિતમો વિશ્રામઃ ॥૭૮॥