વિશ્રામ ૭૯
પૂર્વછાયો
બોટાદ પુરમાં પેસતાં, વાલે કેવો ધર્યો તનવેશ;
તે નિત્ય ધરિયે ધ્યાનમાં, હેતે સાંભળો હે વસુધેશ. ૧
ચોપાઈ
કિનખાબનાં ઝાકઝમાળ, ધર્યાં ડગલી તથા સુરવાળ;
રેટો સોનેરી કોરનો સારો, ધર્મનંદને મસ્તકે ધાર્યો. ૨
કેડ્યે પણ રેટી એવો જ કશિયો, જોતાં હરિજનને મન વશિયો;
ધોળો રૂમાલ રાખ્યો તે હાથે, ધર્યાં હેમકડાં મુનિનાથે. ૩
બાજુબંધ ને પોંચીયો ધારી, વેઢ વીંટીયો પણ બહુ સારી;
કોટે ઉતરી સોનાનો દોરો, પુષ્પના હાર પુષ્પનો તોરો. ૪
રોઝે ઘોડે થયા અસવાર, તેની શોભા તણો નહિ પાર;
ગુણવંતો ગરુડ છે જેહ, રોઝા ઘોડારૂપે થયો તેહ. ૫
ધાર્યું નરતનુ ભૂપના ભૂપે, ત્યારે પક્ષી થયો પશુરૂપે;
શંખલાદનું1 શોભે પલાણ, થાય વિધ વિધ તેનાં વખાણ. ૬
મોંઢે રૂપાનિ પૂતળીવાળો, બહુ મોવડ2 શોભે રૂપાળો;
કંઠે રૂપાનો હુલર3 ભારી, સારી ડુમચી4 પાછળ ધારી. ૭
હય હંસ તણી ગતિ ચાલે, દેવો આકાશમાં રહિ ભાળે;
શોભે સંગે કાઠી અસવાર, એના અંગે ઉમંગ અપાર. ૮
દાદો ખાચર સોમલો સૂરો, વસતો અલૈયો બળે પૂરો;
જીવો મુળુ નાજો અને રામો, ઘેલો નાગમાલો મુદ પામ્યો. ૯
નાનભક્ત રાઠોડ ધાધલ, વાઘાનું મન પણ નિર્મળ;
મામૈયો તથા માતરો ઘેલો, ડોસો સોમલો મોકો ને વેલો. ૧૦
ભક્ત માણશિયો ઝીણોભાઈ, પુજોભાઈ તથા કાકોભાઈ;
હરિભાઈ જેઠાભાઈ કાયો, જેઠો ભક્ત ભલો જ ગણાયો. ૧૧
ભક્ત સુજો તથા ભક્ત વરસો, એક એકથી સત્સંગી સરસો;
નદીમાં થઈ અસ્વારી ચાલી, તાજપરના ઝાંપામાં મહાલી. ૧૨
કરે ચમર મુકુંદ બ્રહ્મચારી, છત્રી પાળા રતનજીએ ધારી;
છડિધર બોલે જય જયકાર, આવ્યા દર્શને લોક અપાર. ૧૩
વાજે ભુંગળ તાલ મૃદંગ, ઢોલ ત્રાંસાં ને ચંગ5 ઉપંગ;6
ઘણા હરિજન કીર્તન ગાય, બોલે શ્લોક મોટા મુનિરાય. ૧૪
કોઈ ભક્ત ઉડાડે ગુલાલ, દીસે અવની ને આકાશ લાલ;
આવી ચૌટા વચે અસવારી, કરે વંદન સૌ નરનારી. ૧૫
અબળા કોઈ આશિષ દે છે, કોઈ માવનાં મીઠડાં લે છે;
કરે પુરુષ પરસ્પર વાત, ભાઈ આપણાં ભાગ્ય અધાત. ૧૬
પ્રભુ અક્ષરધામના વાસી, ક્યાંથી નિરખિયે નેત્ર વિકાશી;
લીલા ઉત્તમ આ સ્થળે થાશે, તીર્થ ગઢપુર તુલ્ય ગણાશે. ૧૭
રથ ગાડાં તણો નહિ પાર, એ તો ચાલે તે અસ્વારી લાર;7
એમ કુંભારવાડામાં થૈને, ઉતર્યા રાંગળી વડે જૈને. ૧૮
હતો ગાડા ઉપર પલંગ, કિનખાબનું ગાદલું સંગ;
વળી ઓછાડ પાથર્યો હતો, દુધફીણ જેવો ચળકતો. ૧૯
હતો તકિયો ઓઠીંગણ કાજ, વિરાજ્યા ત્યાં શ્રીજીમહારાજ;
સભા થૈ પ્રભુ આગળ સારી, ઘટે તેમ બેઠાં નરનારી. ૨૦
જ્ઞાનવાત કરી મહારાજે, સ્નેહે સાંભળી સર્વ સમાજે;
ભક્ત લંઘો નામે વલીભાઈ, સારી લૈને આવ્યા શરણાઈ. ૨૧
તેણે રાગ આલાપિયા એવા, ડોલે સાંભળી તુંબરુ જેવા;
સુણી રીઝિયા શ્રીઘનશ્યામ, માગો માગો કહ્યું તેહ ઠામ. ૨૨
મુખથી તમે માંગશો જેહ, એહ અવસરે આપીશ તેહ;
એમ વાલે કહ્યું ત્રણ વાર, વલીભાઈ બોલ્યા તેહ ઠાર. ૨૩
નથી માયિક વસ્તુની આશ, રાજી કરવા ઇચ્છુ અવિનાશ;
કર્યો આગ્રહ શ્રીભગવાને, પણ માગ્યું નહીં વરદાને. ૨૪
ત્યારે હાથનો બાજુ ઉતારી, નાખ્યો તેના ઉપર કૃપાકારી;
જાણે શ્રીહરિની કૃપા જેહ, બની બાજુને આકારે તેહ. ૨૫
દીસે હરિની દયામય દૃષ્ટિ, જાણે થઈ કરુણામૃત વૃષ્ટિ;
પછી લૈને સરોદા સતાર, સંતે ગાવણું કીધું તે ઠાર. ૨૬
શ્રીજી સાંભળી ડોલવા લાગે, મોર મેઘનાદે જેમ જાગે;
સંધ્યા સમય થયો તહાં જ્યારે, કરી આરતિ ને ધુન્ય ત્યારે. ૨૭
ગામના જનોને કહે માવો, મેમાનોને ઉતારો કરાવો;
પછી ઉતારો કરવાને કામ, ગયા મેમાન કરીને પ્રણામ. ૨૮
દાદા ખાચર આદિક જેહ, તથા બાઇયો જે હતી તેહ;
તેઓને ભગા શેઠને ઘેર, આપ્યો ઉતારો તે રુડી પેર. ૨૯
બિજાને પણ જ્યાં ઘટે જેમ, આપ્યા ઉતારા સર્વને એમ;
દાહા ખાચરને દરબાર, ગયા તે પછી પ્રાણઆધાર. ૩૦
કર્યો ઉતારો ત્યાં કૃપાનાથે, પછી પાર્ષદોને લઈ સાથે;
નાનચંદજી શેઠને ઘેર, પધાર્યા પ્રભુજી રુડી પેર. ૩૧
તેને ઘેર હતી પાકશાળા, બેઠા ત્યાં જઈ દીનદયાળા;
બેસી બાજોઠે શ્રીભગવાન, શુદ્ધ જળથી કર્યું પોતે સ્નાન. ૩૨
કોરાં વસ્ત્ર ધરીને કૃપાળ, જમ્યા ત્યાં પકવાનનો થાળ;
સંત હરિજનને ત્યાં જમાડ્યા, સારી રીતે સંતોષ પમાડ્યા. ૩૩
સૌને ઉતારે સંભાળ લીધી, ઘાસ ચંદી આદિક પણ દીધી;
પછે જૈ દાહા ખાચર ઘેર, પ્રભુ પોઢી રહ્યા રુડી પેર. ૩૪
પ્રભુ પોઢી ઉઠીને પ્રભાતે, કરી નિત્યક્રિયા ભલી ભાતે;
વિનતી કરી સર્વ સમાજે, ત્યારે વસ્ત્ર ધર્યાં મહારાજે. ૩૫
ભક્ત આધીન છે ભગવાન, કરે ભક્તની ઇચ્છા સમાન;
કીનખાબ તણો સૂરવાળ, કૃપાનાથે પેર્યો તતકાળ. ૩૬
ડગલી કીનખાબની ધારી, તેમાં બુટ્ટા શોભે બહુ ભારી;
રોમરોમ બ્રહ્માંડ રહે છે, જાણે એ જ આ તો ચળકે છે. ૩૭
માથે મંડિલ બાંધીયું કેવું, જોતાં મોરમુગુટના જેવું;
કેડે બાંધિયો રેટો રુપાળો, જરીયાન તણા બુટ્ટાવાળો. ૩૮
ધાર્યો હાથમાં રુડો રુમાલ, ચાલે ચોકમાં ચટકતી ચાલ;
આવ્યા કાઠીયો થૈ અસવાર, બીજા હરિજન આવ્યા અપાર. ૩૯
વાજે ઢોલ ત્રાંસાં શરણાઈ, ચાલે હરિજન કીર્તન ગાઈ;
ઘણાં તાલ મૃદંગ બજાવે, લોક દર્શન કરવાને આવે. ૪૦
ચાલે અસવારી આગળ પાળા, ધર્યાં હથિયાર હિંમતવાળા;
જાણે અસુરોને જીતવા કાજે, અસવારી સજી મહારાજે. ૪૧
ચાલ્યા ચૌટા વચ્ચે અવિનાશી, નિરખે સહુ નગરનિવાસી;
જેણે નિરખિયા જગતઆધાર, તેનાં પુણ્ય તણો નહિ પાર. ૪૨
ચાલ્યા કુંભારવાડામાં થૈને, રાંગળિ વડ આગળ જૈને;
લીંબડા છે તળાવની પાળે, તહાં મંચ રચ્યો તેહ કાળે. ૪૩
બેઠા તે પર શ્રીમહારાજ, બેઠો આગળ સર્વ સમાજ;
મુક્તાનંદ બ્રહ્માનંદ સ્વામી, પ્રેમાનંદ આદિક નિષકામી. ૪૪
લૈને નરઘાં સરોદા સતારે, કર્યું ગાવણું સરસ પ્રકારે;
એ તો સૌ મુક્ત અક્ષરધામી, એના ગાયામાં શી હોય ખામી. ૪૫
સુણી રાજી થયા મહારાજ, કહ્યું ધન્ય છો સંતસમાજ;
પછી ગાવણું બંધ રખાવી, પ્રભુએ જ્ઞાનવાત ચલાવી. ૪૬
કરી અદ્ભુત વાત અથાગ, સુણી ઉપજે જ્ઞાન વિરાગ;
ધરે ધર્મ અધર્મને ત્યાગી, થાય ભક્ત ભલા બડભાગી. ૪૭
કૈક દાસના દિલ તણી વાત, પછી કહેવા લાગ્યા સાક્ષાત;
જેના મનમાં હતો ઘાટ જેવો, કહ્યો શ્રીજીએ તે સમે તેવો. ૪૮
દેવાયીત જે હાલીડો નામ, તે તો બેઠો હતો તેહ ઠામ;
તેને શ્રીજી કહે સુણ ભાઈ, બધી જાણું હું તારી ઠગાઈ. ૪૯
બાંધી કંઠી ને તિલક કરે છે, પણ કર્મ કુડાં આચરે છે;
માનતો નથી વચન અમારું, કેમ થાશે કલ્યાણ તે તારું. ૫૦
ત્યારે નશીતપરનો નિવાસી, બોલ્યો રાવળ વદન વિકાસી;
દેવાયીત છે આબરુદાર, કરે કેમ તે તો દુરાચાર. ૫૧
સુણી બોલિયા શ્રીજી સાક્ષાત, તારી પણ બધી જાણું છું વાત;
નથી તું સતસંગીએ સાચો, ધર્મ પાળવામાં ઘણો કાચો. ૫૨
દેવાયીત ને રાવળને તે સ્થાન, જીવા ખાચરે તો કરિ સાન;
તેથી ઉઠી ગયો બેઉ સાથ, બોલ્યા જીવો ખાચર જોડી હાથ. ૫૩
કૃપાળુ છો તમે પરમેશ, જીવ ભૂલતો આવ્યો હમેશ;
જીવના અવગુણ જુવો જ્યારે, કોઈ કલ્યાણ પામે ન ત્યારે. ૫૪
સુણો ભૂપ કહે બ્રહ્મચારી, ભગવાનનો મહિમા છે ભારી;
તે જો જીવ જથારથ જાણે, કેમ પાપ કરે કોઈ ટાણે. ૫૫
ઉપજાતિ (અંતર્યામી વિષે)
જે પાપનો ઘાટ કશો ઘડીશ, તે જાણશે આ જગનો અધીશ;
એવો રહે જો મનમાં ઉચાટ, તેનાથી તે કેમ ઘડાય ઘાટ. ૫૬
જે શ્રીહરીનો મહિમા ન જાણે, ઇચ્છા કુકર્મો કરવાનિ આણે;
જાણે પ્રભુ ક્યાં નજરે જુવે છે, અજ્ઞાનિ પૂરો જન મૂર્ખ એ છે. ૫૭
આંખો મિચીને ઉરમાં વિચાર, જે કીજીયે તે પ્રભુ જાણનાર;
એવો નકી જો વિસવાસ હોય, તો પાપનું કર્મ કરે ન કોય. ૫૮
સર્વે ક્રિયા અંતરજામિ જાણે, તથાપિ બોલે નહિ એહ ટાણે;
દેહાંત થાતાં ફળ તેનું દેશે, તે પાપ ને પુણ્યનું લેખું લેશે. ૫૯
જો અંધકારે રવિરાજ વીતે, કે ભોંયરામાં રહિ ગુપ્ત રીતે;
ક્રિયા કરે કાંઇ કરે વિચાર, શ્રીજીથિ છાનું ન રહે લગાર. ૬૦
સત્સંગ થૈને સમજે ન આમ, કુસંગિ તે નાસ્તિક તેનું નામ;
નિશ્ચે મરીને નરકે જ જાય, ખચીત8 ત્યાં તે બહુ માર ખાય. ૬૧
જો પાપ કે પુણ્ય ગણે ન પ્રાણી, સત્સંગ કીધો મનમાં શું જાણી;
સ્વછંદ છે સૌ પશુ પક્ષિ જેમ, તેવી રિતે તે વિચર્યો ન કેમ. ૬૨
ઠગાઇ કીધે પ્રભુ ના ઠગાય, એનાથિ છાનું કશું ના રખાય;
રીઝે ન દાંભિક ડોળ દેખી, ભૂલે નહીં તે નિજ ભક્ત લેખી. ૬૩
ચોપાઈ
વાત કરતા હતા હરિ જ્યાંય, આવ્યા વર્ણિ મુકુંદ તે ત્યાંય;
બોલ્યા વિનતિ કરી તેહ વાર, સ્વામી થાળ થયો છે તૈયાર. ૬૪
સુણી અશ્વે થયા અસવાર, ગયા પાકશાળાની મોઝાર;
કરી સ્નાન જમ્યા ભગવાન, પછી આરોગ્યાં સોપારી પાન. ૬૫
ત્યાં તો સંતની પંગતી થઈ, પીરશું પ્રભુએ પોતે જઈ;
મોતીયા લાડુ લઈ હાથમાંય, પીરસે ત્રિભુવનપતિ ત્યાંય. ૬૬
પછી સંઘ તણા સહુ જન, જમ્યા શ્રીજીનું માની વચન;
દાદા ખાચરનો દરબાર, જૈને પોઢિયા પ્રાણઆધાર. ૬૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
પુરજન પણ ધન્ય ધન્ય તેહ, જનતન પામિ થયા કૃતાર્થ જેહ;
પ્રભુ ભજી ધ્રુવ અંબરીષ જેમ, અમર રહ્યા રહેશે અમર્ત્ય9 તેમ. ૬૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
બોટાદપુરકૃત-શ્રીહરિચરિત્રવર્ણનનામૈકોનાશીતિતમો વિશ્રામઃ ॥૭૯॥