વિશ્રામ ૧૪
શાર્દૂલવિક્રીડિત
વાંચ્યો પત્ર પ્રભૂ તણો મુનિવરે તે અક્ષરાખ્યે સહી,
બોલાવી વરતાલના હરિજનો તે વાત સૌને કહી;
તે તો આતુરતાથ પત્ર તણિ તો જે વાટ જોતા હતા,
ઇચ્છા પૂર્ણ થવાથિ એહ સહુને હૈયે વધી હર્ષતા. ૧
જે રીતે જન લોભિને જર1 તણી ભંડાર ભારે જડે,
કે ચિંતામણિ ચિત્તમાં ચિતવતાં પાસે જ આવી પડે;
કે ઇંદ્રાસન એહને જ મળતાં ઉત્સાહ જેવો થશે,
વાલાનો શુભ પત્ર વાંચિ જનને ઉત્સાહ એવો દિસે. ૨
મોટા હર્ષથિ અક્ષરાખ્યમુનિ ને આનંદસ્વામી મળી,
કંકોત્રી હરિનામથી બહુ લખી તે મોકલાવી વળી;
ધારી ધર્મપુરે સુ વાંસદપુરે શ્રીપત્તને2 સુરતે,
પો’ચાડી વટપત્તને વળિ બહુ સ્થાને સુમુહૂરતે. ૩
લૈ પત્રી વનમાળિ ગોર વિચર્યા ડાહ્યા મહેતા ગયા,
અંબારામ તથા સહોદર વળી તેના સુપંથે થયા;
આપી પત્ર વળી કહ્યું હરિ તણી ભક્તા ભલી બાઇયો,
તે સૌને ઝટ લાવજો રસવતી3 કાર્યો દિસે ડાહિયો. ૪
શ્રીજીયે પણ સ્વચ્છ દુર્ગપુરથી પત્રી લખાવી ઘણી,
તે તો સોરઠ કચ્છ આદિ સઘળે લૈ મોકલાવી ગણી;
ઝાલાવાડ હલાર ગોહિલ ધરા રાજા પ્રજા સર્વને,
કંકોત્રી લખી મોકલાવિ હરિયે રાખે ન જે ગર્વને. ૫
આખા ને પીપલાણું ગામ તહિં છે નારાયણાખ્યો દવે,
મે’તા શ્રીનરસિંહ નામ પણ જે તે ગામમાં છે હવે;
તેઓને લખ્યું જે કુટુંબ સહિતે સૌ સદ્ય ત્યાં આવજો,
શાણાં સ્ત્રીજન છે તમો ઘર તણાં સાથે સહૂ લાવજો. ૬
તે કંકોતરિયો લઈ દ્વિજ ગયા તે હું કહું છું ઠરી,
લક્ષ્મીરામ નિવાસિ દુર્ગપુરના સાખે સુદેરાસરી;
ડોસો બેચર બાળકૃષ્ણ રઘુનાથાખ્યો જિવો જાણવો,
લાલો ને હરજીવનાખ્ય સુભગ એ તો ઉરે આણવો. ૭
શ્રીબોટાદ નિવાસી ભક્ત હરિના મોનાખ્ય બે બ્રાહ્મણો,
જેઠાભાઈ ત્રવાડિ એક દ્વિજ તો શ્રીમાળિના તે ગણો;
લૈને કુંકુમપત્રિકા દ્વિજવરો સ્નેહે ઘણે સંચર્યા,
દેશોદેશ વિષે ઘણી ઝડપથી પ્રત્યેક ગામે ફર્યા. ૮
ઉપજાતિવૃત્ત
વૃત્તાલયે મંદિર કારભારી, કામે મચ્યા સૌ મનમાં વિચારી;
ગાડાં ભરીને બહુ માલ લાવે, વડી વખારો લઇને ભરાવે. ૯
ગાડાંનિ હેડો4 વન માંહિ ચાલે, મુસાફરોને નહિ માગ5 આલે;
છે ચોકિયાં6 ને છકિયાં7 ભરેલાં, ઘણાંક જોડેલ દિસે તરેલાં.8 ૧૦
જો તાણતાં તાણિ નહીં શકાય, તો બેલ9 તે ત્યાં પણ બેસિ જાય;
“ધણી મરે” એમ ધણી કહે છે, જાણે ન કેને શિર ગાળ એ છે. ૧૧
અરણ્યમાં ને વળિ ગામમાંય, ગાડાં તણા તો ઘઘડાટ થાય;
ત્યાં પોઠિયા ઉપર માલ લાવે, તેનો નહીં પાર ગણ્યાથિ આવે. ૧૨
તે ધન્ય વૃત્તાલય પાટિદાર, પગી બધાને કહું ધન્યકાર;
ક્ષુધા તૃષાનું નહિ કાંઈ ભાન, મચ્યા રહે સૌ થઈ સાવધાન. ૧૩
બાઈ ઘણી ત્યાં સત્સંગી આવી, સેવો વડી પાપડ દે બનાવી;
સિધાં તણી કોઇ કરે સફાઈ, વિવાહથી તેહ ગણે નવાઈ.10 ૧૪
અમીન કે કો11 ઉમરાવ જેવા, ચરોતરી જે હરિભક્ત એવા;
તે તો તજીને બધિ લોકલાજ, સુધારવા સીમ કરે સુકાજ. ૧૫
સન્માર્જની12 લૈ પૃથ્વી સુધારે, કોદાળિ કોઈ કર માંહિ ધારે;
દેવો કહે છે નભમાંથિ હેરિ, શી ભક્તિ રાજા અમરીષ કેરી. ૧૬
કાષ્ઠો તણી ને તૃણગંજ જોઈ, કહે જ વિંધ્યાચળ તુલ્ય કોઈ;
કામે મચેલા જન તો હજારો, કહે મહાયજ્ઞ અહીં થનારી. ૧૭
પ્રસિદ્ધિ થૈ દેશ વિદેશમાંય, લાખો જનો વૃત્તપુરે ભરાય;
વેચાણ થાશે બહુ એમ ધારી, વેપારિયોયે કરિ મોંઘવારી. ૧૮
તૈયાર સામગ્રિ સમસ્ત કીધી, સૌયે મળી વાત વિચારિ લીધી;
કંકોતરી ત્યાં લખિ મોકલાવો, લખો હરીને હરિ સદ્ય આવો. ૧૯
શ્રી અક્ષરાનંદજિયે હુલાસે, કહ્યું મહાભક્ત કુબેર પાસે;
તમે તથા જોબનભાઇ બેય, લખો હરીને લખવાનું જેય. ૨૦
બેયે મળીને પછી રૂડિ રીતે, કંકોતરી ત્યાં લખિ પૂર્ણ પ્રીતે;
હે રાય તે હું તમને સુણાવું, ઉત્સાહ ઝાઝો ઉર માંહિ લાવું. ૨૧
કંકોતરીનું ધોળ
કંકુવરણી લખાવી કંકોતરી, લખ્યું સ્વસ્તિ શ્રીગઢપુરગામ,
પ્રિતમજી પધારજો; ꠶ ટેક
સર્વ ઉપમા લાયક શ્રીહરી,
ધર્મનંદન ધર્મના ધામ... પ્રિતમજી꠶ ૨૨
લખિયે વરતાલથી વાલમા,
ભક્ત જોબન કુબેરદાસ... પ્રિતમજી꠶
પૂરા પ્રેમ થકી અમે પ્રણમિયે,
પૂરી કરવા અમો તણિ આશ... પ્રિતમજી꠶ ૨૩
તમે પત્રમાં જે જે લખ્યું હતું,
તે તો સર્વે કર્યું તે તૈયાર... પ્રિતમજી꠶
કૃપાનાથ કૃપા કરિને હવે,
કોટિ બ્રહ્માંડના કરતાર... પ્રિતમજી꠶ ૨૪
ધામ શિખરો સહીત તૈયાર છે,
કોડે મૂરતિયો પધરાવા કાજ... પ્રિતમજી꠶
ધામ પૂર્વાભિમુખનું ભલું થયું,
મોટી મેહેર કરી મહારાજ... પ્રિતમજી꠶ ૨૫
તેમાં પ્રતિમાઓ છે પધરાવવી,
મધ્યે લક્ષ્મીનારાયણ રૂપ... પ્રિતમજી꠶
બીજા મંદિરમાં પણ બહુ ભલી,
સ્થાપો આવીને મૂરતી અનૂપ... પ્રિતમજી꠶ ૨૬
કરી ઉત્સવ અદ્ભૂત ઓપતો,
જન જોઈ હૈયે હરખાય... પ્રિતમજી꠶
એવું ઉત્તમ ચરિત્ર કરો હરી,
લીલા સર્વોપરી તે લખાય... પ્રિતમજી꠶ ૨૭
વાત વંચાશે અક્ષરધામમાં,
કોટી કલ્પ સુધી રહેનાર... પ્રિતમજી꠶
ભાગ્યશાળી ભરતખંડના જનો,
સ્નેહે સાંભળશે નરનાર... પ્રિતમજી꠶ ૨૮
સર્વે સામગ્રી અંહિ તૈયાર છે,
ક્યારે આવશો કરુણાનિધાન... પ્રિતમજી꠶
અવિનાશી હવે આપ આવજો,
દેવા દાસને દર્શનદાન... પ્રિતમજી꠶ ૨૯
ઇચ્છારામ ને રામપ્રતાપજી,
સાથે લાવો સહિત પરિવાર... પ્રિતમજી꠶
નૃપ અભયનો વંશ અતિ ઘણો,
સાથે લાવજો સૌ નરનાર... પ્રિતમજી꠶ ૩૦
જીવો ખાચર ભક્ત સુજાણ છે,
તેના સહુ જનને લઈ સાથ... પ્રિતમજી꠶
સંત વર્ણિ ને પાર્ષદ સૌ લઇ,
અતિ વેગે અનાથના નાથ... પ્રિતમજી꠶ ૩૧
દેશ દેશના સંઘ સોયામણા,
સાથે લૈ તમે શ્રી ભગવાન... પ્રિતમજી꠶
અસવારી સજી રાણા રાજિયા,
સાથે લૈ આવે ડંકા નિશાન... પ્રિતમજી꠶ ૩૨
મહારાજ મુરત આવ્યું ઢુંકડું,
માટે પત્ર વાંચી હાલહાલ... પ્રિતમજી꠶
ઘણું શું લખિયે ઘનશ્યામજી,
તમે વિશ્વવિહારી છો લાલ... પ્રિતમજી꠶ ૩૩
ઉપજાતિવૃત્ત
કંકોતરી તો લખી એવિ રીતે, પ્રભૂ ભણી મોકલવા સુપ્રીતે;
બાપૂજિ નામે દ્વિજ જોળમાંય, ને જૂસજિ મોકલિયા જ ત્યાંય. ૩૪
દ્વિજે પછી દુર્ગપુરે જઈને, હતા હરી હાજર ત્યાં થઈને;
પ્રણામ કીધા ઉર પ્રેમ આણી, તે પત્ર આપ્યો વદિ મિષ્ટ વાણી. ૩૫
સર્વે સમાચાર વળી સુણાવ્યા, વૃત્તાલયેથી જન જે કહાવ્યા;
હરી સુણીને હરખ્યા અપાર, તે પત્ર વાંચ્યો લઈ વારવાર. ૩૬
સન્માન સ્નેહે દ્વિજ કેરું કીધું, ભાવે ભલું ભોજનદાન દીધું;
તે વિપ્ર સાથે વૃષવંશરાય, કર્યા મુનિ નિષ્કુળને વિદાય. ૩૭
કહ્યું કરો મંડપ કુંડ જૈને, સુજાણ વિપ્રોનિ સલાહ લૈને;
અમે કરીને અનકોટ આંહીં, સ્વારી સજી આવશું સદ્ય ત્યાંહી. ૩૮
તે વિપ્ર ને નિષ્કુળ સંત જેહ, જ્યારે પહોંચ્યા વરતાલ તેહ;
જાણ્યું જનોયે સુરશ્રેષ્ઠ એ છે, શ્રીવિશ્વકર્મા સહ નારદે છે. ૩૯
સમીપ આવ્યા દ્વિજ સંત જ્યારે, તે બેયને ઓળખિયા જ ત્યારે;
પ્રણામ કીધા પદમાં પડીને, જે સ્વામિનારાયણ ઉચ્ચરીને. ૪૦
સર્વે સમાચાર દ્વિજે સુણાવ્યા, તે ભક્ત સૌના મન માંહિ ભાવ્યા;
તે વિપ્રની વાત અમુલ્ય જાણી, જેવી ઋષિની વરદાન વાણી. ૪૧
વાણી ઋષિયે ધ્રુવને સુણાવી, તને પ્રભૂજી મળશે જ આવી;
તે વાણિ લાગી ધ્રુવને સુ જેવી, લાગી જનોને દ્વિજ વાણી એવી. ૪૨
તેડાવિયા ત્યાં ઉમરેઠવાસી, જે વેદના અંગ ભણે તપાસી;
ઘેલા નહીં તો પણ નામ ઘેલા, તે આવિયા ત્યાં સહુથી પહેલા. ૪૩
તથા કૃપારામ ઋષિજી આવ્યા, તે આપ સાથે બહુ શિષ્ય લાવ્યા;
દુર્વાસ નામે મુનિ જેમ આવે, ઘણાક શિષ્યો નિજ સંગ લાવે. ૪૪
દ્વિજે મુની નિષ્કુળને મળીને, અન્યોન્યના સંમત સાંભળીને;
છે કુંડ ને મંડપ શાસ્ત્રગ્રંથ, તેના તપાસ્યા પરિપૂર્ણ પંથ. ૪૫
આરંભિયો મંડપ એ પ્રમાણે, જે માંહિ શંકા નહિ કોઇ આણે;
તે જેમ સંતો શ્રુતિપંથ ધાય, કલ્પિત માર્ગે કદિયે ન જાય. ૪૬
કરાવિયું શોધન ભૂમિ કેરું, જેવું લખ્યું શાસ્ત્ર વિષે ઘણેરું;
કરી પરીક્ષા શુભ ભૂમિકાની, જણાઇ તે ઉત્તમ સૌથિ ત્યાંની. ૪૭
વિપ્રે પદાર્થો વરતી13 કહેલાં, તે ખોદતાં ત્યાં થકિ નીકળેલા;
એથી સહૂને દૃઢ ઊર આવ્યું, પ્રાચી14 દિશા સાધન ત્યાં કરાયું. ૪૮
તે દેવમંદિરથિ પૂર્વ માંય, રચાવવા મંડપ શ્રેષ્ઠ ત્યાંય;
લાંબો પહોળો ભરિ હાથ વીશે, ઓટો કરાવ્યો દ્વિજ ને મુનીશે. ૪૯
ચારે ખૂણે ત્યાં ધરિ થંભ ચાર, બબે બીજા તે મળિ થંભ બાર;
સમાંતરે તે ધરિયા સમસ્ત, ભરી ભરીને તૃતીયાંશ હસ્ત. ૫૦
તે જાણિયે દ્વાદશ જ્યોતિલિંગ, હરિ રિઝાવા ધરી થંભઅંગ;
સેવા વિષે હાજર તે થયાં છે, આધાર થૈ મંડપનાં રહ્યા છે. ૫૧
તે ઓટલાનો તૃતિયાંશ જેહ, ચોખૂણ વચ્ચોવચ જોઇ તેહ;
ઉંચી કરી વેદિ સુહસ્તમાન, તે મૂર્તિયોનું અધિવાસ થાન. ૫૨
ચારે ખૂણે ત્યાં પણ થંભ ચાર, ઉભા કર્યા સુંદર એહ વાર;
તે થંભ લાંબા દશ હાથ જાણો, બીજા બધા પાંચ કર પ્રમાણો. ૫૩
તે પંચમાંશે15 ખણિ16 પૃથ્વિમાંય, ઘાલ્યા બધા થંભ વિચારિ ત્યાંય;
દિશાંક17 અંગૂળ18 પ્રમાણ થૂળ,19 તે સાગના શુદ્ધ સુવર્ણતુલ્ય. ૫૪
તે વેદિના ચાર સુથંભ કેવા, છે ધર્મના પાવ પવિત્ર જેવા;
તે ઊપરે ગોઠવિ આડિ20 ચાર, ને બાર થંભે પણ એ પ્રકાર. ૫૫
પ્રત્યેક થંભે જડિ21 ઊભિ એમ, તે છાપરા માંહિ જડાય જેમ;
વેદી તણા થંભશિરે વિચારી, કાષ્ઠો ઉભાં ચાર પવિત્ર ધારી. ૫૬
તે ઉપરે ઉત્તમ મોરવાયો,22 સુવર્ણથી શોભિત તે સવાયો;
રંગેલ રૂડો સુવિચિત્ર રંગે, જાણે ધર્યો હોય કિરીટ23 અંગે. ૫૭
ચારે દિશે મંડપ મધ્યભાગે, મુક્યાં ભલાં દ્વાર વિચિત્ર લાગે;
સારું સવા બે કર છે પહોળું, બ્રહ્મા તણા તે મુખતુલ્ય તોળું. ૫૮
તે આગળે ત્યાં થકિ હસ્ત દૂર, બબે કર્યા થંભ ઉભા જરૂર;
શિરે ધરી આડિ વળી સુઠામ, તેનું ધર્યું તોરણદ્વાર નામ. ૫૯
શ્રીકૃષ્ણનાં આયુધ ચાર જેહ, કાષ્ઠો તણાં શુદ્ધ બનાવિ તેહ;
માંડ્યાં લઈ તોરણ દ્વારશીશ, તેની હવે હું વિગતી કહીશ. ૬૦
પ્રાગ્દક્ષિણે પશ્ચિમ ઉત્તરે તે, ત્યાં શંખચક્રાદિ અનુક્રમે તે;
ગદા તથા પદ્મ ત્રિધા પ્રકારે, દિસે ધર્યાં તોરણ નામ દ્વારે. ૬૧
ચારે દિશાયે શુભ વેદિ પાસે, રચ્યા રુડા કુંડ ભલા જ ભાસે;
ચોખૂણ ચારુ ત્રણ મેખળા છે, શું અગ્નિનાં ઉત્તમ ધામ આ છે. ૬૨
ઈશાનખૂણે ગ્રહપીઠ હેર્યું, અગ્નિખુણે પીઠ ગણેશ કે;
વાસ્તુ તણું નૈરુતમાં નિહાળ્યું, વાયવ્ય ભદ્રાસન પીઠ ભાળ્યું. ૬૩
શીરે તથા મંડપ ચાર પાસે, ઢાંકી લિધાં વસ્ત્ર વિચિત્ર ભાસે;
રાખ્યાં ઉઘાડાં શુભ દ્વાર ચાર, રાખ્યું કરી એટલે એહ વાર. ૬૪
ઊદીચિમાં24 મંડપ એક નાનો, તે મૂર્તિને સ્નાનવિધિ કર્યાનો;
ચારે દિશાએ ભરિ હાથ બાર, બિજું બધું પૂર્વ તણે પ્રકાર. ૬૫
તેમાં કરાવ્યાં ત્રણ સ્નાનપીઠ, તે દક્ષિણે મધ્ય ઊદીચિ દીઠ;
પ્રાચી25 દિશે કર્મકુટી કરાવી, મુકાય જેમાં મુરતી મગાવી. ૬૬
પધારશે શ્રીહરિ આંહિ જ્યારે, વિશેષ શોભા બનવાનિ ત્યારે;
શરીરમાં જીવન જેમ આવે, ત્યારે જ શોભા તનની જણાવે. ૬૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
રુચિ ધરિ રચના મુની ઘણેરી, કરી ભલિ મંડપ તેમ કુંડ કેરી;
વૃષસુત તણિ વાટ તો જુવે છે, દરશન કે દિવસે થશે કહે છે. ૬૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે અષ્ટમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે વૃત્તાલયે
શ્રીલક્ષ્મીનારાયણપ્રતિષ્ઠાંગમંડપકુંડનિર્માંણનામ ચતુર્દશો વિશ્રામઃ ॥૧૪॥