વિશ્રામ ૨૭
ઉપજાતિવૃત્ત
વર્ણી કહે સાંભળ ભૂપ ભ્રાત, કહું પ્રતિષ્ઠાનિ વિશેષ વાત;
એકાદશી મંગળવાર જ્યારે, ચડાવિયા શીખર કુંભ ત્યારે. ૧
શ્રીપેટલાદી વ્રજલાલ શેઠ, જેનો ઘણો નેહ અપાર નેટ;1
તેણે ઈંડું કાંચનનું ઘડાવ્યું, સૌથી ઉંચે તે શિખરે ચડાવ્યું. ૨
ધ્વજા તહાં સુંદર પંચરંગી, ચડાવિ રાજા ઉનડ2 ઉમંગી;
કિરીટની3 ઊપર જેમ તોરો, તેવો દિસે તે ધ્વજ ચિત્તચોરો. ૩
જેમાં ભરેલા જરિયાન બૂટ્ટા, ક્યાંઈ સમીપે વળી ક્યાંઇ છૂટા;
કારીગરી એવિ દિસે કરેલી, ધ્વજા શું તે સ્વર્ગથિ ઊતરેલી. ૪
તે જીતનો શું શુભ વાવટો છે, કે તેહ તેના જયનો પટો છે;
ભવાબ્ધિનૌકા શઢ હોય સારો, તેવો દિસે તે ધ્વજ શોભનારો. ૫
ધ્વજા ફરકે કહું તેહ કેવી, જાણે કરે છે સમશા જ એવી;
અહો જનો આ સ્થળ સર્વ આવો, કલ્યાણની જો ઉર આશ લાવો. ૬
બીજી ધજા સૂરતના નિવાસી, લાવ્યા હતા તે પણ ખૂબ ખાસી;
મેરાઈ આત્મા પછિ રામ નામ, તેણે કરેલું અદભૂત કામ. ૭
તે કામમાં ખર્ચ ઘણું થયેલું, સંઘે મળીને ધન વાવરેલું;
મહાપ્રભૂને મનમાં રિઝાવા, સત્સંગિ સૌ સૂરતવાસિ લાવ્યા. ૮
ત્રિજી ધજા ભક્ત વડોદરાના, લાવ્યા હતા તે પણ તે સમાના;
બે સંઘમાં ત્યાં ઉપાજ્યો વિવાદ, તેનું કહ્યું કારણ જેમ યાદ. ૯
પ્રાસાદની4 દક્ષિણ દીશમાંય, મૂર્તી હરિકૃષ્ણ તણી તહાંય;
સ્થાપીત જૈને કરશે નિવાસ, એવી થઈ વાત બધે પ્રકાશ. ૧૦
જે મૂર્તિનું ધ્યાન ધરી હમેશ, સત્સંગિ સૌ ચિંતવશે વિશેષ;
સર્વોપરી ઇષ્ટ છબી ગણાશે, પ્રેમે પૂજા માનસિ તો કરાશે. ૧૧
પ્રત્યક્ષમૂર્તિ નહિ પ્રાપ્ત જેને, તે મૂર્તિ તો જીવનદોરિ તેને;
એનો જ મોટો મહિમા મનાશે, કલ્યાણ તો તેહ થકી જ થાશે. ૧૨
ચડાવિયે તે શિખરે ધ્વજાય, તે કામ સર્વોપરિ તો ગણાય;
તે આપણે કામ જરૂર કીજે, બે લોકમાં અક્ષય કીર્તિ લીજે. ૧૩
વડોદરા સૂરતના નિવાસી, બે સંઘનાને દૃઢ વાત ભાસી;
જ્યાં જાય છે એક ધ્વજા ચડાવા, આડા તહાં તો જન અન્ય આવ્યા. ૧૪
એકે કહ્યું કે ચડશે અમારી, બિજે કહ્યું જે ન ચડે તમારી;
અમે ઉભા આગળથી જ આવી, ધજા તમે પાછળથી મગાવી. ૧૫
રોળાં:
કહે સૂરતી સંઘ અમે સૂરતથી આવ્યા,
કરિ નિશ્ચે નિરધાર ધજા ત્યાંથી આ લાવ્યા;
દક્ષિણ શિખરે આજ ધજા ચડશે જ અમારી,
ઉત્તર શિખરે એમ ચડાવો ધજા તમારી. ૧૬
વટપત્તનના વાસિ તરત બોલ્યા તે ટાણે,
આ શીખરને કાજ અમે પણ એ જ પ્રમાણે;
પ્રથમ કરી પરિયાણ ધજા ત્યાંથી કરિ લાવ્યા,
તે માટે તમ થકી નહીં હઠિયે જ હઠાવ્યા. ૧૭
કહે સુરતના ભક્ત સુણો હરિજન વટપુરના,
તજો તમે આ તરત મમત્વ તમારા ઉરનાં;
કહું એક દૃષ્ટાંત મર્મ તે મનમાં લાવો,
એક સમે અનકોટ દિવસ સૂરતમાં આવ્યો. ૧૮
તે દિવસે જે શાક પ્રભુને નહીં ધરાય,
બાર માસ પર્યંત શાક તે નહીં ખવાય;
ચૌટામાં હરિભક્ત શાક લેવા સંચરિયો,
પાપડિયો પાશેર હતિ ત્યાં લેવા ઠરિયો. ૧૯
આવ્યો વૈષ્ણવ એક માગિ પાપડિયો તેણે,
બે જણને સંવાદ થયો વદતાં મુખ વેણે;
પૈસા બેથી પ્રથમ માગતાં મૂલે ચડિયા,
એક થકી તે એક હઠે નહિ એવા અડિયા.5 ૨૦
હરિભક્તે હરિઅર્થ ઘણી હીમત ત્યાં કીધી,
રૂપૈયા પંચાસ આપિ પાપડિયો લીધી;
જુવાન હરિભક્ત સુરતના મમતી6 એવા,
ભારે મમત ભરાય હઠાવ્યા હઠે ન તેવા. ૨૧
તે માટે તે સાથે મમત મૂકો નિજ મનનો,
ચડે ધજાનો દંડ નકી સૂરતના જનનો;
વટપત્તનના વાસિ કહે મન મમત ન આણો,
અમ પુર તણા જુવાન એહ ઓછા નવ જાણો. ૨૨
શત આવે શ્રીમંત હઠાવ્યા અમે ન હઠિયે,
દેવાને દેવાર્થ કહો તો દ્રવ્ય પરઠિયે;
ચડશે ધજા અમારિ ધારિ છે તે ઠેકાણે,
તે માટે અમ સાથ મમત મૂકો આ ટાણે. ૨૩
કહે સુરતના જન સુરજ આથમણો ઉગે,
પર્વત વાણી વદે રહે બ્રહ્મા મુખ મુંગે;
નદીયોનાં જે નીર ચાલતાં ઉલટાં ચાલે,
અગ્નિ ઉષ્ણતા તજે તડિત7 ચંચળતા ટાળે. ૨૪
તજે ધરાધર8 ધરા9 રામશર10 ચોટ11 જ ચૂકે,
તોય સુરતના જન મમત મનનો નવ મૂકે;
માટે મૂકો મમત થવા દ્યો ધાર્યું અમારું,
વધી પડે વિક્ષેપ તેહ સમજો નહિ સારું. ૨૫
ઉપજાતિવૃત્ત
એવી રિતે વાદ થયો અઘાત, પહોંચિ તે તો પ્રભુ પાસ વાત;
નિત્યાખ્ય સ્વામી મુનિ બ્રહ્મ સાથે, ત્યાં મોકલ્યા શ્રીવૃષવંશનાથે. ૨૬
લાગ્યા જઈ બે સમજાવવાને, બેમાંથિ એકે કશુંયે ન માને;
કહે મુનિ બ્રહ્મ સુણો ઉમંગે, ન વાદ કીજે હરિભક્ત સંગે. ૨૭
હરિભક્ત સાથે હારી છૂટવા વિષે
જે હાર્ય પામે હરિભક્ત સાથ, તેને રિઝે દેવ ત્રિલોકનાથ;
તે તો નહીં હાર્ય સુવર્ણહાર, શોભા વધે તે થકિ તો અપાર. ૨૮
માતા પિતા કે ગુરુ સંત સંગે, જે માનવી વાદ વદે ઉમંગે;
તેનાથિ જીત્યો જન એ જ હાર્યો, હારી છુટ્યો એ જ જિત્યો જ ધારો. ૨૯
સદ્ધર્મ અર્થે ધન જે ગયું છે, ગયું નહીં જાણ સદા રહ્યું છે;
યુદ્ધે મુવો તે જન જીવતો છે, હાર્યો હરીભક્તથિ તે જિત્યો છે. ૩૦
જેઓ નમે છે હરિભક્ત પાસ, તે પામશે ઊર્ધ્વગતી નિવાસ;
નીચું ફુવારે જળ ઉતરે છે, તે તેટલી ઉંચિ ગતી કરે છે. ૩૧
પ્રભૂ તણા ભક્ત તુલાનિ12 તુલ્ય, તોળી કરે તે જન કેરું મુલ્ય;
નમે નહીં તે હલકું જ જાણો, નમ્યાથિ ભારેપણું તે પ્રમાણો. ૩૨
સદા નમે છે ફળવાન વૃક્ષ, સદા નમે છે કુળવાન દક્ષ;13
નમે નહીં સૂકલ કાષ્ઠ કોય, નમે નહીં જે જન મૂર્ખ હોય. ૩૩
જૈને નમે જે હરિભક્ત સામે, તો પુણ્ય પોતે પળ માંહિ પામે;
નવાણને14 કુંભ જઈ નમે છે, નમ્યા પ્રમાણે જળ તે લહે છે. ૩૪
હરી તણાં છે હરિભક્ત અંગ, ન વાદ કીજે કદિ તેહ સંગ;
માહાત્મ્ય જાણી નમિયે જ નિત્ય, જો તે પ્રભૂ ઊપર હોય પ્રીત. ૩૫
વિમુખથી ન હારવા વિષે
નિત્યાખ્ય સ્વામી ઉચર્યા ઉમંગે, ન હારિયે કૃષ્ણવિમૂખ સંગે;
તે આપણી જો દૃઢતા મુકાવે, ન મૂકિયે જો કદિ જીવ જાવે. ૩૬
જો કોઇ નિંદા હરિની ઉચારે, તો લાવિયે ઊપર બોલ ત્યારે;
એવા કુસંગીથિ કદી દબાઈ, હાહા ન કીજે મન હાર્ય ખાઈ. ૩૭
ન હારિયે ઇંદ્રિયજૂથ સાથે, ન હારિયે સંકટ પામિ માથે;
એવે સમે હીમત રાખિ હૈયે, પોતા તણી ટેક તજી ન દૈયે. ૩૮
અધર્મનો સર્ગ અદર્શ આવે, તજાવવા ધર્મ દિલે ડરાવે;
તે આગળ જે ડરિ હારિ જાય, નામર્દ નિશ્ચે નર તે ગણાય. ૩૯
સત્સંગિનાં ચિહ્ન છુપાવિ રાખે, શિથીલ વાણી વદનેથિ ભાખે;
કુસંગિથી જે દિલમાં દબાય, છતે નરે વ્યંઢળ15 તે ગણાય. ૪૦
ક્ષત્રી ડરે જે રણમાં જઈને, દુઃખે ડરે જેહ જતી થઈને;
નાતાં શિયાળે દ્વિજ જે ડરે છે, ધિક્કાર એને જન ઉચ્ચરે છે. ૪૧
પ્રહ્લાદને ધર્મ તજાવવાને, અસૂરનો માર્ગ મનાવવાને;
મહા મહા દુઃખ દિધાં પિતાએ, તથાપિ તે તો ન ડર્યો જરાયે. ૪૨
પ્રહ્લાદ જેવા દૃઢ ભક્તરાજ, સત્સંગમાં છે અગણીત આજ;
સગા કુટુંબી બહુ દુઃખ દે છે, તથાપિ સત્સંગ સદા સજે છે. ૪૩
વૈતાલીય
વળિ તે મુનિએ તહાં કહ્યું, સુણિ લેજો સુરતી જનો સહુ;
અહિં ઉત્તર મંદિરે હરી, પ્રતિમાઓ પધરાવશે ખરી. ૪૪
નિજ બાળસ્વરૂપની બની, છબિ તેમાં શુભ વાસુદેવની;
પ્રભુજી પધરાવશે અહો, છબિ તે શ્રીહરિકૃષ્ણની કહો. ૪૫
પ્રતિમા હરિકૃષ્ણ નામની, ગણિએ તે પણ મેઘશ્યામની;
છબિયો નહિ જૂદિ જાણવી, હરિની છે ગણિ પ્રીતિ આણવી. ૪૬
સમજી મનમાં કરો મજા, સરખું પુણ્ય ગણી ધરો ધજા;
હઠિલાઇ તજો હવે તમે, કહિયે વાક્ય ખરેખરું અમે. ૪૭
કરવા હરિ રાજિ હોય તો, નમજો ભક્તસમીપ કોય તો;
રુદયે હરિ રાજિ તો થશે, મનવાંછ્યું વરદાન આપશે. ૪૮
મતિસાગર સૂરતી જનો, સમજ્યા મર્મ મુનીનિ વાતનો;
ઉચર્યા મુનિ પાસ તેટલું, હરિ આપે વરદાન એટલું. ૪૯
પ્રભુયે સુરતે પધારવું, પુર માહાત્મ્ય વળી વધારવું;
વિચરે અમ ઘેર આવિને, મુનિનાં મંડળ સાથ લાવિને. ૫૦
હરિ એ વરદાન આપશે, સુરતી ભક્ત સહૂ ખુશી થશે;
મનમાં નિરમાન લાવિયે, ઉચરે ત્યાં જ ધજા ચડાવિયે. ૫૧
પછિ સૌ પ્રભુ આગળ ગયા, પ્રણમીને સમિપે ઉભા રહ્યા;
મુનિયે બધિ વાત ત્યાં કહી, હરિયે તે સહુ સાંભળી સહી. ૫૨
સુરતી જનને હરી કહે, વર માગો તમ ચિત્ત જે ચહે;
વર આપિશ હું ખુશી થઈ, મુદ16 પામો મનમાનતું લઈ. ૫૩
જન સૂરતના તહાં કહે, અતિ ઇચ્છા ઉર એટલી રહે;
પ્રભુ સૂરતમાં પધારવું, પુર માહાત્મ્ય વળી વધારવું. ૫૪
સુણિ રાજિ થયા જ શ્રીહરી, વર દીધો પ્રભુ તે દયા કરી;
પુર સૂરતમાં પધારશું, વળિ ત્યાંનો મહિમા વધારશું. ૫૫
સુરતી જન તે રિઝ્યા ઘણા, નહિ આનંદ વિષે રહી મણા;
દિશ ઉત્તર મંદિરે જઈ, શિખરે ત્યાં જ ધજા ધરી લઈ. ૫૬
સુરતી17 જનની અહોનિશે, સુરતી18 શ્રીહરિને વિષે દિસે;
સુરતી19 સતશાસ્ત્રમાં ધરે, સુરતીર્થ20 સ્થળ દ્રવ્ય વાવરે. ૫૭
વટપત્તનના જને મળી, ધરિ ત્રીજે શિખરે ધજા ભલી;
દ્વિજ ઠાકર રૂપરામ છે, શુભ જેનું ઉમરેઠ ધામ છે. ૫૮
કરમાં ધરિને ધજા ઘણી, સમિપે જૈ પ્રણમ્યા પ્રભૂ ભણી;
ઉચર્યા વિનતી અવાજથી, કૃત મેં નીયમ એક આજથી. ૫૯
મુજ વંશપરંપરા સદા, પ્રતિવર્ષે ધ્વજ લાવિને મુદા;
શુભ આ શિખરે ચડાવવી, કદિયે ભૂલ નહીં જ લાવવી. ૬૦
રહેશે મુજ દેહ જ્યાં લગી, ધ્વજ લૈ આવિશ હું જ ત્યાં લગી;
કુળમાં સતપુત્ર જે થશે, પ્રતિવર્ષે ધ્વજ તે ચડાવશે. ૬૧
સુણિ શ્રીહરિ બોલિયા તહાં, ધ્વજ ધારો ધ્વજ છે ચડ્યા જહાં;
વળિ ત્યાં શિખરો છે ઊપરે, ધ્વજ ધારો જઇ આપને કરે. ૬૨
હનુમાન ગણેશ થાપણું, ધ્વજ તે સ્થાન ધરોજિ આપશું;
પછિ ત્યાં જઈ તેહ ઠાકરે, ધ્વજ આરોપ કર્યા સઆદરે. ૬૩
સુણ ભૂ૫ ભલી ધજા સજી, સુત ગોવિંદજિ તેહના હજી;
પ્રતિવર્ષ વિષે ચડાવવા, નવ ભૂલે વરતાલ આવવા. ૬૪
ઉપજાતિવૃત્ત (સુપુત્રલક્ષણ)
પિતૃપ્રતિજ્ઞા સુત જે ન પાળે, તથા પિતાનું ઋણ જે ન વાળે;
તીર્થે પિતૃશ્રાદ્ધ કરે ન જેહ, નિર્વંશિ જાણો મૃત તાત તેહ. ૬૫
માતાપિતાનું પરલોકમાંય, કલ્યાણ જે કૃત્ય કર્યાંથિ થાય;
જે પુત્ર એવું ન કરે જ કામ, તે પુત્રનું નક્કિ કુપુત્ર નામ. ૬૬
ક્ષેત્રાદિ કૃષ્ણાર્પણ જે ધરેલું, કે કોઈને દાન કદી કરેલું;
તે પાછું લેવા સુત જે ચહાય, તે પુત્ર નિશ્ચે નરકે જ જાય. ૬૭
જે પુત્રનું પોષણ નિત્ય કીધું, કુપુત્ર થૈ તેહ વિસારિ દીધું;
માતાપિતા કેરિ સજે ન સેવા, સદા વસે જૈ નરકે જ એવા. ૬૮
માતાપિતાને સુત ગાળ દે છે, માતાપિતાનો શિર શાપ લે છે;
તે પુત્રની શાપિત બુદ્ધિ થાય, મોક્ષે જવાનો ન સુજે ઉપાય. ૬૯
જે બાળકે બાળપણે કહેલાં, કુવાક્ય તે તો સઘળાં સહેલાં;
પિતા પછી વૃદ્ધપણાથિ ભાખે, કુપુત્ર તે તો નહિ બોલ સાંખે. ૭૦
દુકાળમાં જો લવ અન્ન હોય, માતાપિતા દે સુતને જ તોય;
વૃદ્ધાપણે તે સુત જો ન પાળે, એ જાણવો રાક્ષસ એહ કાળે. ૭૧
જો થાય અગ્ની તણિ વૃષ્ટિ ક્યારે, તો છત્ર થૈન સુતને ઉગારે;
માતાપિતાને પછિ દુઃખ દે છે, તેને મહાપાપિ સહૂ કહે છે. ૭૨
ગોવિંદરામાખ્ય સપૂત એહ, પાળે પ્રતિજ્ઞા સ્વપિતાનિ તેહ;
વર્ણી કહે સાંભળ ભૂપ ભ્રાત, હવે કહું મંદિર કેરિ વાત. ૭૩
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
પછિ દશ દિગપાળની દિશાયે, ધ્વજ સહ ધારિ પતાક તેહ ત્યાંયે;
હરિવર જળ હાથ માંહિ લીધું, અરપણ મંદિર દેવ અર્થ કીધું. ૭૪
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે અષ્ટમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીલક્ષ્મીનારાયણ-મંદિરે-ધ્વજાપતાકાદિઆરોપણનામ સપ્તવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૭॥