વિશ્રામ ૩૦
ઉપજાતિવૃત્ત
શિલ્પી જનોને સિરપાવ દૈને, પ્રાસાદથી પશ્ચિમ પાસ જૈને;
હે ભૂપ જ્યાં છે શુભ છત્રિ આજ, તહાં બિરાજ્યા વૃવંશરાજ. ૧
શોભીત સિંહાસન ત્યાં વરિષ્ઠ, હતું હરીના જનને અભીષ્ટ;
તે માંહિ ગાદી તકિયો ધરાવી, બિરાજિયા નાથ તહાં જ આવી. ૨
ત્યાં કૃષ્ણના સામિ સભા ભરાણી, બેઠા મુની શાસ્ત્રિ તથા પુરાણી;
વર્ણી તણાં વૃંદ ગૃહસ્થ વૃંદ, બેઠા સહૂ ત્યાં થઈને સ્વચ્છંદ. ૩
કૃપાનિધીયે કરતાળિ પાડી, કહી ભલી વાત ભુજા ઉપાડી;
સુણો તમે સેવક સૌ અમારા, વાર્તા કહું છું હિતની તમારા. ૪
અથ શ્રીલક્ષ્મીનારાયણાદિ મહિમાકથન
આ મંદિરે સ્થાપિત રૂપ જેહ, છે પૂજવા જોગ્ય સમસ્ત તેહ;
એ તો સહૂ છે અવતાર મારા, અર્ચ્યા થકી વાંછિત આપનારા. ૫
તે માંહિ મૂર્તિ વળિ વાસુદેવ, તથા હરીકૃષ્ણ તણી અભેવ;1
એ બેયમાં ભેદ કશો ન જાણો, પ્રત્યક્ષ મારી મુરતી પ્રમાણો. ૬
તેમાં રહી હું સુખ સર્વ દૈશ, પૂજા કરે તે પણ માનિ લૈશ;
એ મૂર્તિ દ્વારે અગણીત કેરું, કલ્યાણ થાશે જગમાં ઘણેરું. ૭
પ્રત્યક્ષ દેખે મુજને ન જેહ, તે મૂર્તિનું ધ્યાન કરે જ તેહ;
જો માનસી પૂજન તેનું થાય, પ્રત્યક્ષ પૂજા સમ છે સદાય. ૮
આ લક્ષ્મીનારાયણરૂપ જે છે, શ્રી દ્વારિકાધીશ સ્વરૂપ તે છે;
ઇત્યાદિ મારા અવતાર જાણી, પૂજો ધરો ધ્યાન ઉમંગ આણી. ૯
મેં મૂર્તિયો સ્થાપિત જેહ સ્થાને, જે તેહને આદરથી ન માને;
ન જાણવો આશ્રિત તે અમારો, તે તો મરીને નરકે જનારો. ૧૦
આ તીર્થમાં જો મન ભાવ લાવી, કોઈ કરે તીરથ શ્રાદ્ધ આવી;
તેના બધા પૂર્વજ મોક્ષ પામે, જાત્રા થકી અક્ષય સૂખ જામે. ૧૧
પ્રત્યેક માસે તિથિ પૂર્ણિમાએ, જો આ સ્થળે નિયમથી અવાયે;
આ દેવનાં દર્શન એહ ટાણે, કર્યા થકી સિદ્ધિ અભીષ્ટ માણે. ૧૨
જો કોઇ શ્રીભાગવતાદિ કેરા, કરાવશે પાઠ અહીં ઘણેરા;
જપાવશે જો મુજ મંત્રજાપ, તો તેહ તેને ફળશે અમાપ. ૧૩
જો દ્વાદશી આદિ તણે દહાડે, સુસંતને કે દ્વિજને જમાડે;
સુપાત્રને દાન કદાપિ દેશે, તે તો મનોવાંછિત અર્થ લેશે. ૧૪
જ્યાં જ્યાં ફર્યો હું સ્થળ તેહ જાણે, જાત્રા કરે આંહિ વિધિ પ્રમાણે;
તેનાં બધાં સંચિત પાપ જાય, કાયા ધરી તેહ કૃતાર્થ થાય. ૧૫
એવી રિતે વાત વિશેષ કીધી, સુણી સહૂયે મન ધારિ લીધી;
પછી પ્રભૂયે ચિતમાં વિચારી, બોલાવિયા નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી. ૧૬
નારાયણાનંદ પ્રમુખ્ય જાણો, ને માધવાનંદ બિજા પ્રમાણો;
ત્રિજા તણું તો રણછોડ નામ, તેને કહે છે તહિં મેઘશ્યામ. ૧૭
હે વર્ણિ છો આપ સુધર્મવાળા, જરૂર જીતેંદ્રિય મેં નિહાળ્યા;
તપસ્વિ છો ને રસને તજો છો, નિષ્કામિ થૈને મુજને ભજો છો. ૧૮
સદૈવ આ મંદિરદેવ સેવા, જરૂર છાજે2 શુચિ આપ જેવા;
માટે રહી આ સ્થળ એહ દેહે, સેવા સજો દેવ તણી સનેહે. ૧૯
ધર્મી ભલા પૂજક હોય જ્યાંય, રહે તહાં દૈવત દેવમાંય;
અધર્મિના સ્પર્શ થકી જરૂર, દેવો તણું દૈવત જાય દૂર. ૨૦
અધર્મિનો સ્પર્શ અશુદ્ધ લાગે, ચાંડાળથી બ્રાહ્મણ જેમ ભાગે;
કામી રસાસ્વાદિ હરામિ સેવે, તે મૂર્તિમાં વાસ વસે ન દેવે. ૨૧
સૌ આજ તો જોઈ ભલા લહું છું, ભવિષ્ય માટે પણ હું કહું છું;
રાખો અહીં પૂજક વર્ણિ કેવા, નિઃસ્વાદિ નિર્માનિ અકામિ એવા. ૨૨
જે દેવ કેરો મહિમા ન જાણે, સેવ્યાનિ શ્રદ્ધા ઉરમાં ન આણે;
એવાનિ સેવા અમને ન ભાવે, ઉદાસતા અંતર માંહિ આવે. ૨૩
શ્રીમંત રાજા અતિ અંબરીષ, સ્વહસ્ત સેવા કરતો અધીશ;
એવી જ શ્રદ્ધા ઉર હોય જેને, સેવા તણો છે અધિકાર તેને. ૨૪
શાસ્ત્રી વડો કે ગુણવાન કોય, સેવા તણો જે અધિકારિ હોય;
સ્વહસ્ત સેવા હરિની કરે છે, માહાત્મ્ય મોટું મનમાં ધરે છે. ૨૫
દેહાભિમાની બટુ3 જેહ થાશે, કરાવશે પૂજન શિષ્ય પાસે;
પોતે ગુરૂ થૈ સુખ સર્વ માણે, પૂજા પ્રભૂની શિર વેઠ4 જાણે. ૨૬
માની થકી પૂજન તો ન થાય, કે થાળ માનીથિ નહીં કરાય;
સન્માર્જની5 માનિ કરે6 ન ધારે, તો પાપ તેનાં પ્રભુ શું નિવારે. ૨૭
સેવા વિષે સ્નેહ ન હોય જેને, સત્સંગિ જાણો નહિ કોઇ તેને;
એ તો વડો નાસ્તિકનો જ રાજ, વર્ણી થયો તે નિજ પેટ કાજ. ૨૮
એવાનું જ્યારે અપમાન થાય, તે વૈર લેવા ચિતમાં ચહાય;
તે દેવનો માલ લુંટાવિ દેશે, કાં તો દગો દૈ દિલ શાંતિ લેશે. ૨૯
તે તો મરીને નરકે જ જાય, કે જીવતો રાક્ષસ રૂપ થાય;
તે દેવ સાથે બહુ દ્વેષ રાખે, ભલા ગુરૂના પણ દોષ ભાખે. ૩૦
જે ભૂખના દુઃખથિ વર્ણિ થાય, તેણે રસાસ્વાદ નહીં જિતાય;
પછી પ્રસાદી પણ ખાય ચોરી, એવી કરે મોટિ હરામખોરી. ૩૧
જે દેવને વસ્તુ ધરી ન હોય, તે બ્રહ્મચારી પણ ખાય તોય;
ખરેખરો નાસ્તિક તે ગણાય, મુવા પછી મર્કટ તેહ થાય. ૩૨
જેના થકી સ્વારથ સાધિ લેશે, તેને પ્રસાદી પણ ગુપ્ત દેશે;
તે તો મરીને જનમે બિલાડો, કાં તો પખાલીઘર થાય પાડો. ૩૩
જો મંદિરે સ્ત્રી પર દૃષ્ટિ ધારે, તેનું મહાપાપ ઘણું વધારે;
જો કલ્પકોટી નરકે વસાય, તથાપિ તે પાપ નહીં છૂટાય. ૩૪
દેવાલયે ઉત્સવ હોય જ્યારે, આવે સ્ત્રિયો દર્શન કાજ ત્યારે;
જો દૃષ્ટિને વશ્ય નહીં રખાય, તો વર્ણિ ત્યાં તેણ સમે ન જાય. ૩૫
સંકલ્પથી કાંઇ કરાય પાપ, વર્ણી કરે તો ઉપવાસ આપ;
કરે નહીં તો અઘ7 વજ્રલેપ, તે થાય તેનો ન ટળે જ ચેપ. ૩૬
સ્ત્રિયાદિનો અંતર ઘાટ હોય, મૂર્તિ તણો સ્પર્શ કરે જ તોય;
તે વર્ણિ ચાંડાલ થશે મરીને, જૈ કુંભિપાકે પડશે ફરીને. ૩૭
જેને દિલે છે વિષયોનું ઝાળ, તેનો ધર્યો દેવ જમે ન થાળ;
ચાંડાળનું ભોજન હોય જેમ, જમે નહીં બ્રાહ્મણ કોઈ તેમ. ૩૮
રજોગુણી પૂજન તો કરાય, પોતે રહે સત્ત્વગુણી સદાય;
જડત્વ રાખે ભરતાખ્ય જેવું, જો હોય કલ્યાણ જરૂર લેવું. ૩૯
શૃંગાર સારા સુરને ધરાવે, ખામી રહે તો નહિ ખોટ આવે;
જો બ્રહ્મચર્યવ્રત કાંઈ ભૂલે, તો જન્મનાં પુણ્ય તમામ ડૂલે.8 ૪૦
જે દેવ કેરી મરજાદ તોડી, મનુષ્ય કોઈ સહ નેણ જોડી;
ગમાર જે ગ્રામ્ય કથા કરે છે, તે જન્મ મુંગા જનનો ધરે છે. ૪૧
આ વાત સૌ અંતર ધારિ લેજો, તપાસી સેવા અધિકાર દેજો;
જો તેહમાં દૂષણ કાંઈ દેખો, કાઢી મુકો શ્વાન સમાન લેખો. ૪૨
રાજા તણા જેહ હજૂરિ દાસ, કેવા ધરે છે ઉરમાં ઉલાસ;
પ્રભૂનિ સેવા તણિ પ્રાપ્તિ હોય, તે ભાગ્યશાળી નહિ તુલ્ય કોય. ૪૩
એવી સુણી શ્રીમુખ કેરિ વાત, નમ્યા પ્રભુને પદ વર્ણિવ્રાત;9
આજ્ઞા કરી તે ધરિ સર્વશીશ, એથી થયા પૂર્ણ પ્રસન્ન ઈશ. ૪૪
તે દ્વાદશીથી દિન ચાર રાય, જમીડિયા બ્રાહ્મણ સંત ત્યાંય;
ત્યાં દક્ષિણા બ્રાહ્મણને વિશેષ, દીધી દયાળૂ હરિ અક્ષરેશ. ૪૫
જ્યાં ધર્મશાળા શુભ સંત કેરી, ત્યાં પંક્તિ થાતી મુનિની ઘણેરી;
સંતો તણી પંગત થાય જ્યારે, પોતે પ્રભૂ પીરસવા પધારે. ૪૬
નાનાવિધિનાં પકવાન્ન મિષ્ટ, મહાપ્રભૂજી પિરસે અભીષ્ટ;
પ્રભુ તણી તેહ પ્રસાદિ જાણી, બ્રહ્માદિ ઇચ્છે ઉર ભાવ આણી. ૪૭
સાંઝે ભલી શ્રેષ્ઠ સભા ભરાય, ત્યાં જ્ઞાનની વાત વિચિત્ર થાય;
સત્સંગિયો પૂજન કાજ આવે, સુવસ્ત્રને ભૂષણ તે ધરાવે. ૪૮
વડોદરાના જન નારુપંત, સત્સંગિ સારા બહુ બુદ્ધિમંત;
તેડાવિ તેણે નિજને ઉતારે, પૂજા કરીને ધરિ ભેટ ભારે. ૪૯
જ્યાં ઊતર્યાતા જનસંઘ જેહ, તહાં પ્રભૂને પધરાવી તેહ;
પૂજા કરી ભેટ ધરી અપાર, કૃપાનિધાને કરિ અંગિકાર. ૫૦
સત્સંગિ વૃત્તાલયવાસિ જેહ, ઉત્સાહિ છે અંતર માંહિ તેહ;
તેણે પ્રભૂને નિજ ઘેર ઘેર, તેડાવિ પૂજ્યા બહુ રૂડિ પેર. ૫૧
લીધાં સહૂયે સુખ જેહ રાય, તે સર્વ જીભે વરણ્યાં ન જાય;
લે છે સુખો અક્ષરમુક્ત જેવાં, લીધાં જને ભૂતળ માંહિ તેવાં. ૫૨
સભા વિષે ત્યાં વળિ એક ટાણે, બેઠા મહારાજ રિતી પ્રમાણે;
વડોદરાના જન તેહ ઠામ, આવ્યા મળીને કહ્યું તેહ નામ. ૫૩
છે મુખ્ય તેમાં નર નારુપંત, ને નાથજી તે પણ બુદ્ધિમંત;
છે લક્ષમીરામજિ લાલ છોટા, તે તો કહ્યા મેં હરિભક્ત મોટા. ૫૪
ઇત્યાદિ સૌયે પ્રભુ પાસ આવી, સ્નેહે નમીને વિનતી સુણાવી;
પ્રભુ અમારા પુર માંહિ પુષ્ટ, વેરાગિ જે છે મતવાદિ દુષ્ટ. ૫૫
સત્સંગિથી વાદ વિવાદ માંડે, પાછા પડે તોય ન વાદ છાંડે;
ભણ્યા વિના પંડિત થૈ રહે છે, સભા ભર્યાનું અમને કહે છે. ૫૬
માટે ભણેલા મુનિરાજ કોય, સભા જિતે એમ સમર્થ હોય;
તે મોકલો આપ વડોદરામાં, સમાસ થાશે બહુ આ સમામાં. ૫૭
પછી પ્રભૂયે મુનિ મુક્ત નામ, તેને ભળાવ્યું શુભ એહ કામ;
કહ્યું તમે મંડળ સાથ લૈને, કરો કથા વાત તહાં જ જૈને. ૫૮
ગયા મુનિ વેણ ચડાવિ માથે, વડોદરાના સતસંગિ સાથે;
આવ્યા હતા સંઘ અનેક જેહ, વિદાય કીધા હરિયે જ તેહ. ૫૯
વાટે જતાં ઉત્સવ કેરી વાત, કરે વખાણી સતસંગિવ્રાત;
સૌથી વડો ઉત્સવ તે વિશેષ, વિખ્યાત વાતો થઈ દેશદેશ. ૬૦
શ્રીઅક્ષરાનંદ મુનીંદ્ર પાસ, પ્રભૂજિયે વેણ કર્યું પ્રકાશ;
આ ધામથી ઉત્તર માંહિ જ્યાંય, આંબા ઘણા બેઠક છે તહાંય. ૬૧
છે ધારુ નામે સર જેહ છોટું, ખોદાવીને તે કરજો જ મોટું;
બોલ્યા મુનીજી નમિ તેહ ટાણે, કરાવશું નાથ કહ્યા પ્રમાણે. ૬૨
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
કરિ હરિ વરતાલમાં પ્રતિષ્ઠા, પરમ કથા જનપાવની વરિષ્ઠા;10
મન ધરિ સુણશે તથા કહેશે, ઇહ11 પરલોક સદા સુખી રહેશે. ૬૩
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે અષ્ટમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીલક્ષ્મીનારાયણપ્રતિષ્ઠાંતે-દેવપૂજકધર્મનિરૂપણનામ ત્રિંશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૩૦॥