વિશ્રામ ૪૧
પૂર્વછાયો
રાજુલાના સતસંગિ સૌ, બાઈ ભાઈ આવ્યાં મળિ જેહ;
મુખ્ય હતા હરિભક્ત જે, તેનાં નામ સુણાવું તેહ. ૧
ચોપાઈ
દેવજી ને વીઠલ રાજગર, આવ્યા તે તહાં આનંદભર;
આવ્યા રાઠોડ ગોર તે ઠામ, ભગો ગીગો કલો તેનું નામ. ૨
નાગદાન સોની તણી નારી, સતસંગિ તે તો બહુ સારી;
તેના પુત્ર તણો પુત્ર રામ, આવ્યો દર્શન કરવા તે ઠામ. ૩
તેને પૂછે ધર્મદુલારો, કહો ક્યાં ગયા દાદો તમારો;
બોલ્યા રામ સોની જોડિ હાથ, ગયા છે તે તો મુંબઈ નાથ. ૪
કહે શ્રીજિ સુણો કહું વાત, તેને માથે વિતી મોટિ ઘાત;
નાવમાંથિ પડ્યા નિધિમાંય, તેનિ રક્ષા કરી અમે ત્યાંય. ૫
તેને સ્વપ્ન વિષે કહ્યું અમે, ભટવદર આવજો તમે;
નૃપ ઉત્તમ પરણાવા જાશું, તહાં આવશો તો ભેળા થાશું. ૬
માટે દર્શન કરવા ચહાઈ, ભટવદરે આવશે ભાઈ;
તમે ચિંતા ન કરશો લગાર, સારા જાણજો આ સમાચાર. ૭
બોલ્યા સર્વે કરીને પ્રણામ, ઘણું સારું કર્યું ઘનશ્યામ;
તમે ભક્તવત્સલ ભગવાન, દ્યો છો દાસને જીવનદાન. ૨૮
પછી શ્રીહરિ ગામ મોઝાર, જહાં આથમણી છે બજાર;
કુંભનાથનિ આગળ થઈ, ચાલ્યા સર્વને દર્શન દઈ. ૯
પછિ ત્યાંથિ વિદાય તે થયા, પ્રભુ બારપટોળિયે ગયા;
ગામથી દિશા દક્ષિણમાંય, રથ રાખ્યો ઉભો હરિ ત્યાંય. ૧૦
કાળુ વાવડિયાનું તે ગામ, પણ તે ન હતા તેહ ઠામ;
ખીમો વાઘ જે તેનો ભાણેજ, આવ્યા શ્રીહરિ આગળ એ જ. ૧૧
કહ્યું તેણે કરીને પ્રણામ, પ્રભુ જમવા રહો એહ ઠામ;
કહ્યું કૃષ્ણે નહીં રહેવાય, વેળા લગ્ન તણી વહિ જાય. ૧૨
ખીમો વાઘ કહે હરિરાય, બળદો બહુ થાક્યા જણાય;
માટે ઘી ગોળ હું જઇ લાવું, ખૂબ બળદોને તે ખવરાવું. ૧૩
એટલું તો કરી અંગિકાર, કરુણાનિધિ જગકરતાર;
પછિ ઘી ગોળ જૈ લઈ આવ્યા, બળદોને તો તૃપ્ત કરાવ્યા. ૧૪
પછિ તાણ કરી કૃપાનાથે, લીધા જાનમાં તેહને સાથે;
ભટવદર ગૈ જ્યારે જાન, આવ્યું સામૈયું દેવાને માન. ૧૫
ગાજતે વાજતે રુડિ રીતે, ગામમાં પધરાવિયા પ્રીતે;
જેહને ઘટે જ્યાં શુભ જેવો, આપ્યો ઉતારો સર્વને એવો. ૧૬
જાણ્યું આવ્યા જગત કરતાર, ત્યારે હરખ્યા સકળ નરનાર;
ઉછરંગ થયો ઉરમાંથી, કહે કૃષ્ણનાં દર્શન ક્યાંથી. ૧૭
ધન્ય ધન્ય ત્રિભુવનભૂ૫, કર્યું ગામ આ તીરથરૂપ;
પછિ તો કુળાચાર પ્રમાણે, કરી લગ્નવિધિ તેહ ટાણે. ૧૮
સારા સારા ત્યાં વિપ્ર તેડાવી, હતી રાખિ રસોઈ કરાવી;
ભાત ભાત તણાં પકવાન, ભગવાન જમ્યા જમિ જાન. ૧૯
વિવા વર્ણન જો આંહિ થાય, મોટો ગ્રંથ બહુ વધિ જાય;
માટે એટલું ઉચ્ચરું આંહિ, એવો વિવા થયો નથિ ક્યાંઈ. ૨૦
ધારે અંતરે શ્રીઘનશ્યામ, ઉતાવળથી જવાનું છે કામ;
બીજે દિવસ એકાદશિ આવી, તોય નાથે વરોઠિ1 ઠરાવી. ૨૧
પછિ નોતરિયું આખું ગામ, જમ્યા આવિને લોક તમામ;
આસપાસ તણાં ગામ કેરા, જમ્યા આવિને લોક ઘણેરા. ૨૨
કહે ભૂપ સુણો બ્રહ્મચારી, વ્રત કેમ લોપાવ્યું મુરારી;
ત્યારે વર્ણિ કહે સુણો મર્મ, આજ્ઞા શ્રીહરિની એ જ ધર્મ. ૨૩
ઉપજાતિવૃત્ત (પ્રભુની આજ્ઞા એ જ ધર્મ તે વિષે)
આજ્ઞા કરે શ્રીહરિ જે પ્રમાણે, તે ધર્મ છે ઉત્તમ તેહ ટાણે;
આજ્ઞા પ્રમાણે વરતે જ જેહ, પામે પ્રભૂ ધામ નિવાસ તેહ. ૨૪
શો વાનરાએ શુભ ધર્મ ધાર્યો, પુલસ્તનો વંશ વિશેષ માર્યો;
તથાપિ રીઝ્યા રઘુનાથ તેથી, પામ્યા સહૂ ઉત્તમ ધામ એથી. ૨૫
ગોવાળ ગોપિ વ્રજવાસિ જેહ, શી સાધનાઓ કરતા જ તેહ?
તથાપિ આજ્ઞા પ્રભુજીનિ પાળી, તો પાપ નાખ્યાં સઘળાં પ્રજાળી. ૨૬
અષ્ટાંગ જોગી જન જોગ સાધે, તથાપિ તેને નહિ ધામ લાધે;
તે ધામ પામી કુબજા કુનારી, જો કૃષ્ણ આજ્ઞા નિજશીશ ધારી. ૨૭
જો અર્જુને ધારિ સુધર્મનિષ્ઠા, પ્રીતિ ન દીઠી પ્રભુની વરિષ્ઠા;
ધર્યાં સુશસ્ત્રો પ્રભુના કહ્યાથી, ત્યારે ગયા મોક્ષ પ્રભૂ કૃપાથી. ૨૮
પ્રભૂનિ આજ્ઞા તપ જાપ તેહ, પ્રભૂનિ આજ્ઞા વ્રત સર્વ એહ;
આજ્ઞાથિ સૌ સાધન સિદ્ધિ થાય, સર્વે પદો હસ્તિ પદે સમાય. ૨૯
આજ્ઞા ધરે સૌ સુર ને સુરેશ, આજ્ઞા ધરે શેષ તથા મહેશ;
આજ્ઞા થકી સૂર્ય કરે પ્રકાશ, આજ્ઞા થકી મૃત્યુ કરે વિનાશ. ૩૦
પ્રભૂનિ આજ્ઞા શુભ એ જ ધર્મ, પ્રભૂનિ આજ્ઞા શુભ એ જ કર્મ;
પ્રત્યક્ષ જ્યારે પ્રભુ આંહિ હોય, આજ્ઞા કરે તે શ્રુતિ સત્ય સોય. ૩૧
ચોપાઈ
પ્રભુ સ્વેચ્છા પ્રમાણે આચરે, કરે ન કરે ને અન્યથા કરે;
પ્રભુ જે કહે તે ધર્મ ધરવો, એમાં સંશય કાંઈ ન કરવો. ૩૨
વરોઠી કરીને જશ લીધો, ડંકો દેશ બધા માંહિ દીધો;
દ્વિજને બહુ દક્ષિણા દીધી, રાજા ઉત્તમે આશિષ લીધી. ૩૩
આવ્યા ત્યાં બહુ માગણ જાત, ભાટ ચારણ આદિ પ્રખ્યાત;
તેને દેવા માંડી પછિ દાત,2 ધન વસ્ત્ર ભૂષણ ભાતભાત. ૩૪
નાગાજણ નામે રાવળ ભક્ત, જનમેલો દિસે કોઈ મુક્ત;
ગાય લૈને રવાજ3 તે પાસ, નારી પીશાચા મત કરો આશ. ૩૫
ત્યારે તેને કહે હરિરાય, એહ અવસરે તે ન ગવાય;
જેવું ટાણું તેવું ગાન કરિયે, એવો વિવેક અંતર ધરિયે. ૩૬
ત્યારે ગાયો તેણે બિજો ભાવ, તેને આપ્યો સારો સિરપાવ;
કરે કવિજન કીર્તિ ઉચ્ચાર, આપ્યા અશ્વ સજી શણગાર. ૩૭
હતા જાનમાં જે સરદાર, તેણે પણ દીધાં દાન અપાર;
હતા અસ્વાર જેહ રુપાળા, આપિ અશ્વ પોતે થયા પાળા. ૩૮
માથે બાંધેલાં મંડિલ રેટા,4 તે તો આપી માથે બાંધ્યા ફેંટા;
કડાં વેઢ વીંટી હતાં હાથે, કવિયોને દીધાં સહુ સાથે. ૩૯
આપ્યાં અંગનાં વસ્ત્ર ઉતારી, તેથિ કીર્તિ વધી બહુ સારી;
જેમ છોડથિ પુષ્પ ઉતારે, જશ છોડનો વિસ્તરે ભારે. ૪૦
પહેરામણી વેવાઇએ કીધી, વસ્તુ વિવિધ પ્રકારની દીધી;
વરરાજાને બહુ ધનમાલ, આપ્યાં ભૂષણ મંદિલ શાલ. ૪૧
દાયજો5 પુર્યો અપરમપાર, જોવા જાય ઘણાં નરનાર;
સગાવાલાએ હરખ સમેત, હાથગરણું6 કર્યું ધરિ હેત. ૪૨
દાદા ખાચરને ભગવાને, આપ્યો સોનાનો દોરો તે સ્થાને;
જસુબાઇને ઊતરિ આપી, ભક્ત પોતા તણી કરિ થાપી. ૪૩
પછી બીજાએ પણ રૂડી રીતે, હાથગરણું કર્યું પુરિ પ્રીતે;
પછિ પાદર કૃષ્ણ પધારી, સભા મેદાનમાં ભરિ સારી. ૪૪
બેઠા સંત ને સૌ સરદાર, બેઠા ગામના લોક અપાર;
પરગામના પણ બહુ જન, આવેલા કરવા દરશન. ૪૫
રાજુલા ને બિજા ગામ કેરા, હતા હરિજન આવ્યા ઘણેરા;
સભા માંહિ બેઠા જન સહુ, જ્ઞાનવાત કરે પ્રભુ બહુ. ૪૬
કોઇ સદગુરુ પણ કરે વાત, જેથિ જ્ઞાન પામે જનવ્રાત;
પછિ કીર્તન પણ કોઈ ગાય, કોઈ જનને સમાધિ ત્યાં થાય. ૪૭
અતિ પ્રૌઢ પ્રતાપ જણાય, તેથિ બહુજન સત્સંગિ થાય;
કરે વારતા શ્રીઘનશ્યામ, બ્રહ્મરસ વરસે તે ઠામ. ૪૮
એવામાં તો સોની નાગદાન, આવ્યા મુંબઈથી તેહ સ્થાન;
હતા ખારવા બે તેનિ સાથ, નમ્યા હેતે જોડી સહુ હાથ. ૪૯
પ્રેમઆતુર સર્વે જણાય, પ્રેમઆંસુ આંખે વહ્યાં જાય;
કહે કૃષ્ણ કહો ક્યાંથિ આવ્યા, ક્યાંથિ ખારવા બે સાથે લાવ્યા. ૫૦
નાગદાન બોલ્યા જોડિ હાથ, આપ અંતરજામિ છો નાથ;
અજાણ્યું નથિ આપનું કાંઈ, તોય વાત કહું છું હું આંહીં. ૫૧
નાવમાં બેસિ મુંબઇ જાતાં, કાંઠે નાવને જૈને ડોકાતાં;
નિધિમાં પડ્યો હું મહારાજ, ગયું બે ગાઉ દૂર જહાજ. ૫૨
ખારવા મુજને ઓળખતા, તેઓ શીયાળ બેટના હતા;
જોયું ખારવાએ નાવમાંય, મુજને તો દીઠો નહિ ત્યાંય. ૫૩
પડ્યો નાવથિ અંતરે આવ્યું, ત્યારે નાવ તે પાછું ચલાવ્યું;
મુજ પાસે આવ્યું નાવ જ્યારે, મુજને દીઠો ખારવે ત્યારે. ૫૪
જેમ કેડ સુધી જળ હોય, તેમાં ઉભો રહે જન કોય;
તેમ ઉભો દિઠો મને તેણે, લીધો નાવમાં એ સમે એણે. ૫૫
મને તરતાં ન આવડે નાથ, નવ જાણું હલાવિ હું હાથ;
હું તો જાણું છું હે વનમાળી, તમે રાખ્યો તહાં મને ઝાલી. ૫૬
નહિ તો નહિ ત્યાં ઉગરાય, નકિ જીવનું જોખમ થાય;
એવું સાંભળી શ્રીઅવિનાશ, મંદ મંદ કર્યું મુખહાસ. ૫૭
નાગદાન વદે મુખ વાણી, વળિ સાંભળો સારંગપાણી;
મને પૂછ્યું આ ખારવે ત્યારે, ઇષ્ટદેવ છે કોણ તમારે. ૫૮
ત્યારે મેં લીધું આપનું નામ, ઇષ્ટદેવ મારા ઘનશ્યામ;
સર્વ અવતારના અવતારી, એ જ રક્ષા કરે છે અમારી. ૫૯
સુણિ બોલ્યા આ ખારવા બેય, નકિ તે પ્રભુ સમરથ છેય;
નહિ તો નિધિ માંહિ અઘાત, આમ જીવે નહિ જન જાત. ૬૦
એવા શ્રીહરિનાં કોઇ સમે, ક્યાંથિ દર્શન પામીયે અમે;
એમ વાત ઉચ્ચારતા બહુ, ગયા મુંબઇમાં અમે સહુ. ૬૧
ચાર પુત્ર મળ્યા નિધિતીર, આલો લાખો ને ભગો હમીર;
સૌએ જાણ્યો બનેલો બનાવ, આપ્યો ખારવાને સરપાવ. ૬૨
વિત્યા સાત દિવસ તહાં અમને, ત્યાં તો મેં દિઠા સ્વપ્નમાં તમને;
તમે એમ કહ્યું મહારાજ, દાદા ખાચરના વિવા કાજ. ૬૩
ભટવદરમાં અમે જાશું, તહાં આવશો તો ભેળા થાશું;
તેથિ નાવમાં બેસવા જ્યારે, ગયો બંદર ઊપર ત્યારે. ૬૪
એ જ નાવ મને મળિ આવ્યું, તેમાં બેઠો ને નાવ ચલાવ્યું;
ત્યારે ખારવાને વાત કરી, ભટવદર આવશે હરી. ૬૫
અમે શીયાળબેટ ઉતરિયા, તમ દર્શને આંહિ સંચરિયા;
સુણિ સૌ જન આશ્ચર્ય પામ્યા, ઉર આનંદના ઓઘ જામ્યા. ૬૬
થયા ખારવા તે સતસંગી, વળિ વંદ્યા પ્રભુને ઉમંગી;
તેહ ખારવાને સુખદાની, રેટો બંધાવિયો જરિયાની. ૬૭
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અચરજમય કામ કૃષ્ણ કીધાં, નિજજનને સુખ તો અનંત દીધાં;
બહુજન સતસંગ તો કરાવ્યો, પ્રગટ પ્રતાપ અતિ ઘણો જણાવ્યો. ૬૮
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે અષ્ટમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિઉત્તમરાજ-વિવાહકરણનામૈકચત્વારિંશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૪૧॥