વિશ્રામ ૪૨
પૂર્વછાયો
સભા વિષે સુખના નિધી, દૈને સર્વને દર્શનદાન;
જામનીમાં પુરમાં જઈ, પછિ પોઢિ રહ્યા ભગવાન. ૧
ચોપાઈ
પછિ પોઢિ ઉઠીને પ્રભાતે, જવા માંગી રજા જગતાતે;
નાગપાળ વરૂ જેનું નામ, તેણે કીધા પ્રભુને પ્રણામ. ૨
ઉપજ્યો ઉર પ્રેમ ઘણેરો, કર્યો આશ્રય શ્રીહરિ કેરો;
પછિ જાનને કીધિ વિદાય, વળાવિ વળિ કન્યાને ત્યાંય. ૩
હતા જે જન દર્શને આવ્યા, કરિ દર્શન સર્વ સિધાવ્યા;
રથ હાંકવા શ્રીહરિ બેઠા, ચાલે હરિજન કૈક તો હેઠા. ૪
પ્રભુ બારપટોળિયે આવ્યા, ત્યાંના હરિજનને હરખાવ્યા;
કાળુ વાવડિયો આવ્યા દોડી, પરણામ કર્યા કર જોડી. ૫
તેને શ્યામે પુછ્યા સમાચાર, કેવું છે સુખ તમને આ ઠાર?
કાળુ ઉચ્ચર્યા સાંભળિ એવું, મને લાગે છે કુગ્રામ જેવું. ૬
અહિથી હું ઉચાળો ભરીશ, બિજે ગામ નિવાસ કરીશ;
સુણી બોલિયા સુંદરશ્યામ, તમે જાશો નહીં બીજે ગામ. ૭
સુખ પામશો આ સ્થળે સારું, માટે માનજો વચન અમારું;
કહે કાળુ હું એમ કરીશ, વેણ આપનું માથે ધરીશ. ૮
ત્યારે બોલિયા ધર્મદુલારો, રસ્તો રાજુલાનો કિયો સારી?
કાળુ વાવડિયે ત્યારે કહ્યું, સીધો મારગ વસમો છે બહુ. ૯
ગામ હિંડોરડે પધારો, તો તે મારગ છે બહુ સારો;
રસ્તો એમ કહીને બતાવ્યો, રથ શ્રીહરિયે ત્યાં ચલાવ્યો. ૧૦
આવ્યા ગામને સીમાડે જ્યાંય, રાઘો વાઘ આવી મળ્યા ત્યાંય;
રથ રાખી ઉભો એહ ઠામ, પૂછે રાઘાને શ્રીઘનશ્યામ. ૧૧
શિવ ચાંચુડિયો જે કહે છે, તેનું સ્થાનક આ શું દિસે છે;
રૂપ વારાહનું કહેવાય, હશે તે પણ આ જે દેખાય. ૧૨
રાઘો વાઘ કહે ભગવાન, કહો છો આપ એ જ એ સ્થાન;
વળિ બોલિયા શ્રીઘનશ્યામ, અમે આવ્યા હતા વડગામ. ૧૩
નદિ કાંઠે મશીદ છે જ્યાંય, અમે પોઢ્યા હતા વળિ ત્યાંય;
વડગામ થકી રામપરે, અમે સંચર્યા એ અવસરે. ૧૪
ગામથી દિશા પૂરવમાંય, હતો ખીજડો બેઠા’તા ત્યાંય;
એવી વાતો કરી રાજી થયા, રથ હાંકી હિંડોરડે ગયા. ૧૫
શિષ્ય ત્યાં આતમાનંદ કેરો, હતો એક તે જૂનો ઘણેરો;
તેને રાત્રિ વિષે સ્વપ્ન થયું, સ્વપ્નમાં આતમાનંદે કહ્યું. ૧૬
રથ હાંકિને આવે છે જેહ, તમે જાણજો છે પ્રભુ તેહ;
તેથિ તે હરિસન્મુખ ગયો, પ્રણમી પ્રભુઆશ્રિત થયો. ૧૭
ગયા રાજુલે શ્રીમહારાજ, આવ્યો દર્શને ભક્તસમાજ;
કર જોડી કહે નાગદાન, આંહીં રાત રહો ભગવાન. ૧૮
સીધું કીધું છે સર્વ તૈયાર, ન જમો તો બગાડ થનાર;
સુણિ બોલિયા સુંદરશ્યામ, ઉતાવળથિ જવાનું છે કામ. ૧૯
ભલે લાવો સિધું તમે ભ્રાત, જમશું રહેશું જહાં રાત;
સુણિ ગામમાં તેહ સિધાવ્યા, હતું તૈયાર તે સીધું લાવ્યા. ૨૦
ભારખાનામાં હરિયે ભરાવ્યું, ગાડું ચાંપથી1 તે તો ચલાવ્યું;
વિચર્યા તહાંથી જગવંદ, આવ્યા વાવેરે વૃષકુળચંદ. ૨૧
શિવનું એક દેવળ ભાળી, ઉતર્યા તહાં જૈ વનમાળી;
ગાડાં પાછળ બહુ રહિ ગયાં, પાછું જોતાં તે નજરે ન થયાં. ૨૨
ત્યારે તે ગાડાં જોવાને કાજ, ચડ્યા દેરા ઉપર મહારાજ;
ભૂધરે ગાડાં આવતાં ભાળ્યાં, કહ્યું ચોંપથી આવે છે ચાલ્યાં. ૨૩
ગાડાં આવ્યાં તહાં થોડિ વારે, કરાવી ત્યાં રસોઈ તે ત્યારે;
જમીને રહ્યા સૌ તહાં રાત, પછી પરવર્યા ઊઠિ પ્રભાત. ૨૪
ગયા ઘાણલે શ્રીઘનશ્યામ, ત્યાંના હરિજન આવ્યા તે ઠામ;
હીરે જાદવે ને ભગે આવી, પ્રણમી ભલી ભેટ ધરાવી. ૨૫
પ્રભુયે બબે પોશ સોપારી, તેને આપી પ્રસાદિની ધારી;
ગામ ભમર ગયા ભગવાન, જાંબવાળી2 વિષે કર્યું સ્નાન. ૨૬
તહાં ટીમણ સર્વને દીધું, પ્રભુયે પણ તે જમિ લીધું;
સજિ ઘોડી ઉપર અસવારી, મેરિયાણે ગયા ગિરધારી. ૨૭
ગયા ત્યાં થકી શ્રી ઘનશ્યામ, નામે ગોરડકું જહાં ગામ;
વસે ત્યાં મિસરી કુંભકાર, ઉતર્યા તેની વાડી મોઝાર. ૨૮
ડોશિ પુનમતી એક નામ, તેણે શ્રી ઘનશ્યામને કામ;
થાળ વિપ્રની પાસે કરાવ્યો, વિપ્રે શ્રીહરિને તે ધરાવ્યો. ૨૯
જમવા બેઠા જીવન જ્યારે, સખા દર્શને આવિયા ત્યારે;
દાદો ખાચર ને મુક્તાનંદ, એહ આદિ આવ્યું જનવૃંદ. ૩૦
જમ્યા જુગતીયે વિશ્વનિવાસ, લીધો શ્રીમુખમાં મુખવાસ;
બેઠા આસન ઉપર જ્યારે, આવી પુનમતી ડોશી ત્યારે. ૩૧
પાંચ કોરિ મુકી શિર નામી, ત્યારે ઉચર્યા અંતરજામી;
મુક્તાનંદ સુણો મર્મ એ છે, ડોશી આ પ્રભુનેય ઠગે છે. ૩૨
જ્યારે બાળને બળિયા નિકળિયા, ઘણા દિવસ લગી નહિ ટળિયા;
ત્યારે તે સમે અમને સંભારી, કરિ માનતા તેણે અમારી. ૩૩
જીવશે બાળ જો જગદીશ, કોરી સાત હું ભેટ ધરીશ;
એવી માનતા એ સમે કીધી, તેમાં પાંચ આ રોકડી દીધી. ૩૪
કોરિ બે ગણિ આ થાળ તણી, એમ સાત કોરી પુરિ ગણી;
પણ એવો વિચાર ન પામી, ઠગાશે કેમ અંતરજામી. ૩૫
ઉપજાતિવૃત્ત (પ્રભુને ન ઠગવા વિષે)
જે વાત તો અંતર કેરિ જાણે, ઠગાય તે તો નહિ કોઇ ટાણે;
તેને જ જો છેતરવાનું ધારે, તો તેહને પાતક થાય ભારે. ૩૬
જે માનતા રોકડની કરાય, તેમાંથિ બીજું નહિ ખર્ચ થાય;
જો માનતા શ્રીફળ કેરિ હોય, તે સાટ પૈસા ધરિયે ન તોય. ૩૭
દશાંશ વીશાંશ શ્રીકૃષ્ણ અર્થે, જે આપવાનું ગરિબે સમર્થે;
તે વાવરે સંત જમાડવાને, તો તે પ્રભુ તેનિ ઠગાઈ માને. ૩૮
મોટાં અમે મંદિર જે કર્યાં છે, તેને નિભાવા ધન ક્યાં ધર્યાં છે;
દશાંશ વીશાંશ જનો ન આવે, તો કેમ તેનો વ્યવહાર ચાલે. ૩૯
આચાર્યને ખર્ચ નિભાવવાનો, ઠરાવશું અર્ધક3 આપવાનો;
તે ભેટ મુકી મનમાં ફુલાય, તો નામનો તેહ નહીં ગણાય. ૪૦
જો ઇષ્ટ સાચા અમને જ જાણે, આજ્ઞા અમારી નિજ ઊર આણે;
માયા કહે કાંઈ કરી પ્રવેશ, માને નહીં તે મુજ ભક્ત લેશ. ૪૧
સત્સંગ જ્યારે જન કોઇ ધારે, સર્વે સમર્પે તન દ્રવ્ય ત્યારે;
પછી કરીને કદિ લોભ તેનો, આજ્ઞા તજે તે સતસંગિ શેનો. ૪૨
અનેક જન્મે કૃત પાપ જેહ, તે તો સમર્પે અમને જ તેહ;
આજ્ઞા અમારી પછિ જો ન પાળે, તો પાપ તેનાં પણ કોણ ટાળે? ૪૩
દશાંશ વીશાંશથિ કોઇ કાળ, શ્રીકૃષ્ણ કાજે કરવો ન થાળ;
આજ્ઞા અમારી સુણિ એહ લેવી, સત્સંગિ સૌયે ન વિસારિ દેવી. ૪૪
જે માનતા રોકડ કેરિ માની, એમાંથિ ઓછી કરવી ન આની;
જો થાળ કે કાંઇ બિજું કરે છે, તો તે પ્રભૂને ઠગવા કરે છે. ૪૫
ચોપાઈ
વાત તે ડોશિયે સુણિ લીધી, કોરિ બે લાવિને ભેટ કીધી;
જમિ જાન રસોઇ કરાવી, પછિ ત્યાં થકિ જાન ચલાવી. ૪૬
ગયા ગાધકડે ગિરધારી, ગામ સોંસરિ ચાલિ સવારી;
ગયા પીઠવડીયે કૃપાળ, દેવા દર્શન દીનદયાળ. ૪૭
આજ મંદિર દીસે છે છતું, ભગા મૂળાનું ત્યાં ઘર હતું;
તહાં ઊતર્યા શ્રીઅવિનાશ, બીજા જૈ ઉતર્યા આસપાસ. ૪૮
આજ બેઠક છે જેહ ઠામ, તહાં થાળ જમ્યા સુખધામ;
હરિભક્તોયે દીધિ રસોઈ, જમ્યા જાનમાં જે હતા કોઈ. ૪૯
સભા ત્યાં તો સજી ભલિ ભાત, કરિ વાલાયે જ્ઞાનનિ વાત;
સુણિ સૌયે ધાર્યું એહ ઠામ, પાંચ દિન રાખવા પૂર્ણકામ. ૫૦
કરિ સૌ મળિ વિનતિ વિશેષ, પાંચ દિવસ રહો પરમેશ;
કહ્યું હતું અહિંથી નિકળતાં, લેશું સૌનિ રસોઇયો વળતાં. ૫૧
ઝાઝા દિવસ રહો નહિ જોય, પાંચ દિવસ રહો પ્રભુ તોય;
કહે કૃષ્ણ ક્યાં સૂધિ રહેશું, તે તો તમને વિચારીને કહેશું. ૫૨
સભા તે તો વિસર્જન થઈ, વિચાર્યું વાલે એકાંતે જઈ;
પ્રેમિ છે આંહિના હરિજન, બહુ ખર્ચશે આ સમે ધન. ૫૩
વળિ જોશિને પૂછિયું ત્યાંય, કિયે દિન ગઢપુરમાં જવાય;
ત્યારે જોશિ કહે જોડિ હાથ, શુભ પરમ દહાડો છે નાથ. ૫૪
તે દિવસે નહીં જો જવાય, પછિ પાંચ દિવસ ન પેસાય;
વરમાતા જે સુરબાઈ નામે, વાત તેને કહી ઘનશ્યામે. ૫૫
ત્યારે તે બોલિયાં તેહ સ્થાન, ઝાઝા દિવસ રોકાય ન જાન;
માટે ચાલવું ઊઠી પ્રભાતે, અહીં રહેવું નહિ કોઇ વાતે. પદ
શ્યામે સૌ હરિજનને બોલાવ્યાં, આજ્ઞા સાંભળિને સહુ આવ્યા;
કહિ વાલાયે તેહને વાત, અમે ચાલશું ઉઠિને પ્રભાત. ૫૭
કહે હરિજન જોડિને હાથ, એવું તમને ઘટે નહિ નાથ;
કહ્યું સૌનિ રસોઇયો લેશું, વાલા વચન તે વ્યર્થ થશે શું? ૫૮
સુણિ શ્રીહરિ ઉચર્યા આવું, ગઢપુરમાં પરમ દિન જાવું;
નથિ આવતું મુહુરત અન્ય, માટે માનો તમે મુજ જન. ૫૯
બોલ્યા ભક્તો વચન શિર ધરશું, આપ રાજિ થશો તેમ કરશું;
પ્રભુને કરવા છે પ્રસન્ન, નથિ રીઝવવું નિજમન. ૬૦
ચાલવાનું જો ધારો પરભાત, માનો એક અમારિ તો વાત;
જેને જેને દેવી છે રસોઈ, દૈયે કીમત તે સહુ કોઈ. ૬૧
ગઢપુર જઇને ભગવાન, સંત સહિત જમાડજો જાન;
કહે શ્રીહરિ શક્ત્યનુસાર, મુલ દેવું ન દેવું વધારે. ૬ર
એમ આપશો તો અમે લેશું, નહીં તો તમને પાછું દેશું;
સુણિ હરિજન ઘેર સિધાવ્યા, જૈને કોરિયો રોકડિ લાવ્યા. ૬૩
થઈ સંખ્યા સહસ્ર તે ચાર, હરિયે લીધિ બે જ હજાર;
પછિ પોઢિ રહ્યા પ્રભુ રાતે, પંથે પરવર્યા ઊઠિ પ્રભાતે. ૬૪
ગયા ધારે થઈને કેરાળે, જોયું સાવર ગામ કૃપાળે;
સામાં આવિયા ઊગો ખુમાણ, સાથે જીવણો ભક્ત સુજાણ. ૬૫
મારુ હરજિ રુડા રજપૂત, જેનો ભાવ ભલો અદભૂત;
ભાણોજી લખમણજી હદોજી, જેણે પ્રભુપદ પ્રેમ કર્યોજી. ૬૬
નારાયણજિ સાકરિયો પટેલ, હતા તે પણ સામા આવેલ;
વળિ આવ્યા સુવાગિયો વેલો, અતિ આનંદ ઉરમાં ભરેલો. ૬૭
એહ આદિક હરિજન આવી, પ્રણમી ભલિ ભેટ ધરાવી;
જમવાની કરી ઘણિ તાણ, ન રહ્યા તહાં શ્યામ સુજાણ. ૬૮
લીલિયે ને લુવારિયે થઈ, જોયું ગામ અકાળુ તે જઈ;
તહાં સત્સંગિ ગોવો વહોયો, જેણે મોક્ષનો મારગ જોયો. ૬૯
બીજો સત્સંગિ જીવો શિંગાળો, પ્રભુપદમાં અતિ પ્રેમવાળો;
હરિને નમ્યા જોડિને હાથ, પછિ સંચર્યા શ્રીહરિ સાથ. ૭૦
આસોંદર ગયા શ્રીઅવિનાશ, રહે જ્યાં કણબી નિજ દાસ;
રુડો ગોલવિયો ગુણવાન, જીવો ડાવરો તેહ સમાન. ૭૧
નમ્યા બેય તે પ્રભુપદ આવી, જમવાને રસોઈ કરાવી;
કરુણા કરિ કરુણાનિધાન, જમ્યા જાન સહિત ભગવાન. ૭૨
ભક્તે શેલડિનો વાઢ કાપ્યો, ચારો લાવિ તે બળદોને આપ્યો;
જાણે સેવા સજુ કેવિ પેર, ધન્ય ભાગ્ય પ્રભુ આવ્યા ઘેર. ૭૩
ભલા ગોળે ગાડું એક ભર્યું, બેય બળદ સુધાં ભેટ કર્યું;
ચાલ્યા દૈ હરિદર્શન દાન, ગયા ભૂરખિયે ભગવાન. ૭૪
ત્યાંથિ આંબરડી ગામ ગયા, ત્યાંના હરિજન હરખિત થયા;
દેવજી તળાવીયો તે ઠામ, સુત પાંચો ને બેચર નામ. ૭૫
વેલાના સુત માંડણ ગીગો, પાતો ધર્મશિનો સુત ધીંગો;
દેવજી ગજેરા ખિમો વીરો, હરિભક્ત તે પ્રત્યેક હીરો. ૭૬
ગામપાદર છે વડ જ્યાંય, પ્રણમ્યા પ્રભુને આવિ ત્યાંય;
ગાડાં અગ્યાર શેલડિ ભરી, કૃપાનાથને અર્પણ કરી. ૭૭
લૈને ત્યાંથિ પ્રભુ પરવરે, ઢસે થૈને ગયા માલપરે;
વિપ્ર મોનજિને ઘેર રાતે, જમિ ગઢડે ગયા પરભાતે. ૭૮
વિવાને મિષે શ્રીમહારાજ, સતસંગ વધારવા કાજ;
ભટવદરમાં જઈ આવ્યા, ઘણા જનને ધરમ સમજાવ્યા. ૭૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ધરમતનુજ ધર્મ થાપવાને, બહુ વિચર્યા નૃપના વિવાહ બાને;
પુનિત ચરિત તે સુણે સુણાવે, સકળ અઘો હરિ તેહનાં શમાવે. ૮૦
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે અષ્ટમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
ઉત્તમરાજવિવાહ-વર્ણનનામ દ્વિચત્વારિંશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૪૨॥