॥ શ્રીહરિલીલામૃતમ્ ॥
કળશ ૯
राजदुर्गनाम नवमकलशप्रारंभः ॥
વિશ્રામ ૧
શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્ત
વૃત્તાલે કરિ પુષ્પદોલ વિચર્યા ભાવાખ્ય1 પૂરે હરી,
ચૈત્રેથી ગઢડે રહ્યા વૃતપુરે જૈ કાર્તિકી ત્યાં કરી;
મુંબૈના પતિને મળ્યા નૃપગઢ2 આચાર્ય હસ્તે વળી,
સ્થાપ્યા શ્રી રણછોડજી વૃતપુરે તેને નમૂં છૂં લળી. ૧
જેણે ખડ્ગ ક્ષમા સ્વરૂપી ધરિયૂં ધૈર્યાખ્ય ઢાલે ધરી,
નિર્માનિત્વ નવીન બખ્તર ધરી જીત્યા અસુરો અરી;
કીધો દિગ્વિજય પ્રતાપ જણવ્યો લૈ સંતરૂપ ચમૂ,3
એવા સૌથિ સમર્થ ઇષ્ટ સહજાનંદ પ્રભુને નમૂં. ૨
પૂર્વછાયો
કહે અચિંત્યાનંદજી, ભાવે સુણો અભેસિંહરાય;
ગોપીપતિ પધરાવિયા, કહું તેહ પછીનિ કથાય. ૩
વસંત ઉત્સવ ગઢપુરે, કર્યો શ્રીહરિ સુખના ધામ;
ફાગણ શુદિ એકાદશી સુધિ, ત્યાં રહ્યા સુંદર શ્યામ. ૪
ચોપાઈ
દ્વાદશી દિન પારણું કરી, વરતાલે જાવા ચાલ્યા હરિ;
સખા પાર્ષદ સંત સમાજ, સાથે લઇ સંચર્યા મહારાજ. ૫
આવે જ્યાં સતસંગીનું ગામ, રહે રાત ઠરીને તે ઠામ;
રસ્તે ભક્તોને દર્શન દૈને, રહ્યા બુધેજમાં પ્રભુ જૈને. ૬
ત્યાંથિ ઇંદરણજ ગયા માવ, ત્યાં તો વાંક નામે છે તળાવ;
ગાયો ચારસેંનું ધણ4 હતું, જોવા કૃષ્ણને આતુર થતું. ૭
નવ ગાયો તો પુંછ ચડાવી, દોડતી પ્રભુ આગળ આવી;
બોલ્યા શ્રીહરિ જોઇને એવું, સર્વે અસ્વારે સાથે રહેવું. ૮
થયા અસ્વાર એકઠા જ્યારે, નવે ગાયો આવી પાસે ત્યારે;
હતા અસ્વાર માંહિ શ્રીહરિ, સૌને સાત પ્રદક્ષિણા ફરી. ૯
હાથ ઊંચો કર્યો ધર્મલાલે, ગાયો ધણમાં ગઇ તેહ કાળે;
બોલ્યા ગોવાળ અચરજ જોઇ, મોટાપુરુષ આ મધ્યે છે કોઈ. ૧૦
નામ સ્વામિનારાયણ જાણી, નમ્યા ચરણે બોલ્યા નમ્ર વાણી;
પછી પરવરિયા નરભ્રાત, ગામ હાડેવે જૈ રહ્યા રાત. ૧૧
ખળાવાડમાં કીધો મુકામ, આવ્યા દર્શન જન તેહ ઠામ;
સૌનિ તેઓએ બરદાશ કીધી, વસ્તુ જોઇયે તે લાવિ દીધી. ૧૨
પ્રભાતે પ્રભુજી પરવરિયા, અણિંદ્રેથિ પલાણે સંચરિયા;
દેતા દર્શન શ્રીવૃષલાલ, વસો થૈને આવ્યા વરતાલ. ૧૩
તિથિ તો હતી પૂરણમાસી, હરખ્યા જન વરતાલવાસી;
ધામધુમથિ નાથ પધાર્યા, હરિમંડપ માંહિ ઉતાર્યા. ૧૪
કિધાં દેવ તણાં દરશન, જમિને સૌએ કિધું શયન;
જાણિ સારો સમૈયી થનાર, આવિયા હતા સંઘ અપાર. ૧૫
બિજે દિવસ દોલોત્સવ કિધો, લાવ સૌ સતસંગીએ લીધો;
ભટ આવ્યા હતા દિનાનાથે, હરિએ આપ્યો શિરપાવ હાથે. ૧૬
લૈને ઉતાવળા ઘેર ચાલ્યા, જાતાં વાટમાં તસ્કરે5 ઝાલ્યા;
બોલ્યા કોળિ તેને બાઝતાં જ, અલ્યા ભ્રાંમણ આલ્યને ભાંજ્ય.6 ૧૭
બોલ્યા ભટ ધ્રુજતા અકળાઈ, નથિ ભાંગ્ય ખાતો હું તો ભાઈ,
એક કોળિ બિજાને કહે છે, લઇ લ્યો આકડે મધ એ છે. ૧૮
પછિ ખડિયો તેનો ખૂંચિ લીધો, તેણે ભટને ઘણો ત્રાસ દીધો;
ભટની ગઈ પાઘડી પડી, કરગરિને બોલ્યા ભટ રડી. ૧૯
મને દુર્બળ બ્રાહ્મણ જાણો, આપો પાછું દયા ઉર આણો;
કહે કોળી હું ઓળખું છુંય, બહુ સ્વામિને ધૂતે છે તુંય. ૨૦
તસકર એમ કહિને સિધાવ્યા, ભટજી પાછા વરતાલ આવ્યા;
કહ્યા શ્રીહરિને સમાચાર, દીધી ધીરજ હરિએ ઉદાર. ૨૧
રાખ્યા કામ તપાસવા તેય, નિત્યાનંદ ને શુકમુનિ બેય;
જવા સૌ સંઘને રજા દીધી, કૃષ્ણે પણ જવા તૈયારી કીધી. ૨૨
સાથે પાળા થોડા અસવાર, લૈને જાવાનો કીધો વિચાર;
નિત્યાનંદે વિચાર્યું તે કાળ, કોણ કરશે હરિ માટે થાળ. ૨૩
રસ્તે નાથ ઉતાવળા જાશે, મુકુંદાનંદે તો ન ચલાશે;
માટે મોકલીયે બિજા કોઈ, રસ્તે ચાલી શકે એવા જોઈ. ૨૪
નિજ શિષ્ય શૂન્યાતીતાનંદ, વૈકુંઠાનંદ વર્ણી અદ્વંદ;7
એહ આદિક મુનિજન ચાર, કર્યા સાથે જવાને તૈયાર. ૨૫
વિશ્વાધાર તે વિદાય થયા, સંજિવાડે જઈ રાત રહ્યા;
પ્રેમી બારોટ આવિયા પાસ, પ્રભુભક્ત નામે પ્રભુદાસ. ૨૬
પાટીદાર ભલા રખિભાઈ, એહ આદિક આવિયા ધાઈ;
પ્રેમે પ્રભુને નમ્યા સહુ કોઈ, વાળુ કાજે કરાવિ રસોઈ. ૨૭
કર્યો થાળ તે વૈકુંઠાનંદે, કર્યું ભોજન વૃષકુળચંદે;
પછી ભોજન સૌને કરાવી, બેઠા શ્રીહરિ આગળ આવી. ૨૮
હતા બારોટ બુદ્ધિનિધાન,8 પુછ્યા પ્રશ્ન પંડિત સમાન;
અવિનાશીએ ઉત્તર આપ્યા, કરુણા કરિ સંશય કાપ્યા. ૨૯
સ્તુતિ બારોટે તે સમે કીધી, અહો નાથ તમે કૃપાનીધી;
અક્ષરાતીત અંતરજામી, જય જય જગધર જગસ્વામી. ૩૦
ત્રિભંગી છંદ
જય જય જગસ્વામી અંતરજામી અકળ અકામી બહુનામી,
જય અવિચળધામી ઈશ અકામી નહિ લવ ખામી ખગગામી;9
ન ભજે જન વામી હોય હરામી કુબુદ્ધિ પામી ખળ કામી,
ત્યાં સદા ભજામિ તથા નમામિ દાસ ભવામિ હે સ્વામી. ૩૧
દોહરો
હે સ્વામી હિતકારી હરિ, નૌતમ નરતનુ ધારી;
આવીને અમ ઘેર પ્રભુ, લીધી શુદ્ધિ અમારી. ૩૨
આ છબી અંતરમાં રહે, દ્યો એવું વરદાન;
તથાસ્તુ ત્યાં તે અવસરે, ભાખ્યું શ્રીભગવાન. ૩૩
ચોપાઈ
રૂડિ રીત્યે તહાં રહિ રાત્ય, પ્રભુ પરવર્યા ઊઠિ પ્રભાત;
બપોરા કર્યા જૈ ગલિયાણે, જમ્યા સાથવો શ્યામ તે ટાણે. ૩૪
ત્યાંથી જાખડે જૈ રહ્યા રાત, પીપળી ગયા ઊઠિ પ્રભાત;
ગયા ધોલેરે ધર્મકુમાર, દેવદર્શન કીધું તે ઠાર. ૩૫
પુજાભાઈ આદી હરિભક્ત, આવ્યા સૌ પરિવાર સંયુક્ત;
પ્રભુને કર્યા પ્રેમે પ્રણામ, આપ્યું ભોજન આદિ એ ઠામ. ૩૬
સૌના હૈયામાં હરખ ન માય, જાણે પ્રભુદર્શન ક્યાંથિ થાય;
બીજે દિન ગયા નાવડે નાથ, બપોરા કર્યા ત્યાં સહુ સાથ. ૩૭
કારીયાણી જઈ રહ્યા રાત, ત્યાંના હરિજન હરખ્યા અઘાત;
વસ્તા ખાચરને દરબાર, ઉતર્યા પ્રભુ પ્રાણઆધાર. ૩૮
શૂન્યાતીતાનંદે સારિ રીતે, કરાવ્યો થાળ પૂરણ પ્રીતે;
વૈકુંઠાનંદે કીધો તે થાળ, જમ્યા જીવન જનપ્રતિપાળ. ૩૯
પછી બોલ્યા પોતે બહુનામી, સુણો શૂન્યાતીતાનંદ સ્વામી;
કાઠી અહિના જે સરદાર, તે તો સૌને બોલાવો આ ઠાર. ૪૦
પછી મોકલ્યો જન સતસંગી, તેડી લાવ્યો તે સૌને ઉમંગી;
બોલ્યા તે પાસે શ્રીહરિ ત્યારે, ભાવનગર જવું છે અમારે. ૪૧
દાદો ખાચર ખાચર સુરો, બોલ્યા પ્રેમ ધરી મન પુરો;
થોડા અસ્વાર સંત છે સાથ, ન જવાય એ રીતે હે નાથ. ૪૨
સુણી બોલીયા શ્રીઘનશ્યામ, જાય અસ્વાર ગઢપુરધામ;
સંત સર્વને જૈને સુણાવે, ભાવનગર સહુ સંત આવે. ૪૩
વળિ કુંડળ સારંગપૂર, એહ આદિક પુર ધરિ ઊર;
જન કોઈને ત્યાં મોકલાવો, કાઠી અસ્વાર આંહિ તેડાવો. ૪૪
એવિ શ્રીહરિની સુણિ વાત, ગયા અસ્વાર બે રાતોરાત્ય;
ગઢડે જઈ સંતોને કહ્યું, જાઓ ભાવનગર સંત સહુ. ૪૫
શ્રીજી આવશે તે પૂરમાંય, તમે સૌ મળજો જઈ ત્યાંય;
સુણિ સંત તો સર્વે સીધાવ્યા, કહું જે હવે અસ્વાર આવ્યા. ૪૬
ગયા ભક્ત અલૈયો ને સુરો, જેના અંતરમાં પ્રેમ પુરો;
સતસંગીના ગામે સિધાવ્યા, કાઠી અસ્વારને તેડિ લાવ્યા. ૪૭
શૂન્યાતીતાનંદે તેહ વાર, ભાતું કરવાનો કીધો વિચાર;
વળિ શ્રીજીના થાળને સારુ, સાથે સામાન લેવા વિચાર્યું. ૪૮
જ્યારે વાત તે શ્રીજીએ જાણી, બોલ્યા સંત પ્રત્યે પ્રભુ વાણી;
ભાતાનું ને સીધાનું શું કામ, તે તો તૈયાર છે ગામોગામ. ૪૯
સંત જો સંતનો ધર્મ પાળે, અન્ન આવિ મળે સર્વ કાળે;
ધર્મમાં રહે છે નવનિધી, રહે ધર્મ વિષે અષ્ટસિદ્ધી. ૫૦
ભાતું રાખિયે તેટલું રાખો, બિજિ ચિંતા બધી ટાળી નાંખો;
વળિ હું કહું તે ઉર આણો, સુખ સ્વધર્મમાં સર્વ જાણો. ૫૧
ઉપજાતિવૃત્ત (ધર્મી સાધુને અન્ન મળે છે તે વિષે)
જે સ્નેહથી સંત સ્વધર્મ પાળે, ખામી નહીં અન્નનિ કોઇ કાળે;
જો વાસ તે જૈ વનમાં કરે, તો લોક આવી તહિં અન્ન દેય. ૫૨
સ્વધર્મ પાળે નહિ સાધુ જેહ, પામે ઘણું ભૂખનું દુઃખ તેહ;
મુખે કહે છે બહુ ભીખ માંગી, આ ચર્મની ઝુંપડિ આગ્ય લાગી. ૫૩
ઉંધે શિરે પગ રાખિ ઉંચા, રુવે ઘણી લાલચ રાખિ લુચ્ચા;
તથાપિ ના પેટ પુરું ભરાય, વિના સ્વધર્મે શ્રમ વ્યર્થ જાય. ૫૪
દંડા કુટે છે જઇ હાટહાટે,10 ત્રાગું11 કરે છે વળિ પેટ માટે;
તથાપિ શ્રદ્ધા વિણ લોક દે છે, કાળું કરો મૂખ જનો કહે છે. ૫૫
જે મારગે થૈ બહુ લોક જાય, પાણી ભરી નારિ જતી જણાય;
પંચાગ્નિ તાપે ઠરિ એહ ઠામે, તથાપિ પૂરું નહિ અન્ન પામે. ૫૬
જે સંતમાં ધર્મ ભલો જણાય, જ્યાં જાય ત્યાં પ્રેમ થકી પુજાય;
જો નીર માગે જન દૂધ આપે, સુખે જમે ધર્મ તણે પ્રતાપે. ૫૭
સુધર્મ જ્યારે દ્વિજમાં જણાતો, ત્યારે જનોને બહુ ભાવ થાતો;
દીઠી દ્વિજોમાં ખળતા ઘણેરી, શ્રદ્ધા ઘટી ગૈ જજમાન કેરી. ૫૮
સ્વપુત્ર જો શેલડી કાજ રૂવે, પીતા ન આપે વ્યય12 સામું જૂવે;
તે સંતને સાકર અન્ન દે છે, જો સંતમાં ધર્મ રુડો જુવે છે. ૫૯
ધર્મિષ્ઠને મિષ્ટ મળે જ અન્ન, દિઠા મહાદુઃખી થતા જ અન્ય;
માટે તમે સર્વ સ્વધર્મ પાળો, અન્નાદિ ચિંતા ઉરમાંથી ટાળો. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
વૃતપુર થકિ ચાલિ પદ્મપાણી,13 કૃત કરુણા કરી વાસ કારિયાણી;
રુચિ ધરિ મન ભાવપૂર14 જાવા, નિજજનના મનમાં છબી ઠરાવા. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે નવમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિવૃત્તાલયાદ્-ભાવનગરગમનાર્થે કાર્યાણીપુરાગમનનામ પ્રથમો વિશ્રામઃ ॥૧॥