વિશ્રામ ૧૩
પૂર્વછાયો
ગોપાળજી મહારાજને, કહે શ્રીહરિ સ્નેહે ત્યાંય;
મૂરતિ રણછોડજી તણી, સ્થાપવી છે વરતાલ માંય. ૧
ચોપાઈ
તે તો ઇચ્છા તમારી પ્રમાણે, સ્થાપે આચાર્ય તેહ ઠેકાણે;
તે માટે તમે વરતાલ જાઓ, સહુની સાથે તૈયાર થાઓ. ૨
ધર્મવંશી સરવ નરનારી, સાથે સર્વને લેજો વિચારી;
રામપ્રતાપ ને ઇચ્છારામ, રહેશે અમ પાસે આ ઠામ. ૩
લલિતા જયા રાજકુમારી, પછિ તેને કહે ગિરધારી;
રણછોડજિ પધરાવા કાજ, જશે વરતાલ સર્વ સમાજ. ૪
તમો બેમાંથિ એક સિધાવો, વાટે બાઇયોની ખબર રખાવો;
બેય આચાર્યની ઘરનારી, તેની સંભાળ રાખજો સારી. ૫
લલિતા કહે ત્યાં જયા જાય, એવિ આપ કરો આજ્ઞાય;
જયાને કહે શ્રીજગદીશ, તમે જાઓ વચન ધરિ શીશ. ૬
જયાબાઇ બોલ્યાં તે ટાણે, જૈશ આપની આજ્ઞા પ્રમાણે;
ભગુજીને કહે ભગવાન, એક ઊંટ મહા વેગવાન. ૭
મોકલોજિ તમે વરતાલ, જઈ ખબર કરે હાલહાલ;
અક્ષરાનંદ સ્વામીને કહે, તેઓ કામમાં તત્પર રહે. ૮
ઉમરેઠ મનુષ્ય મોકલાવે, વેદપુરુષને ત્યાંથી તેડાવે;
મોટો મંડપ તૈયાર કરે, સર્વ સામગ્રી પણ તહાં ધરે. ૯
ભગુજીએ સુણી તતકાળ, ઊંટ મોકલ્યો શ્રીવરતાલ;
કમો વીરો બે પાળા ઉમંગે, મોકલ્યા તેહ ઊંટને સંગે. ૧૦
અક્ષરાનંદને સમાચાર, કહ્યા જૈ વરતાલ મોઝાર;
તેણે શ્રીજીનિ આજ્ઞા પ્રમાણે, કરવાને માંડ્યું તેહ ટાણે. ૧૧
હવે ગઢપુરમાં એહ વાર, થયો સંઘ જવાને તૈયાર;
ભગુજીને કહે ભગવાન, વાટે રહેજો સહુ સાવધાન. ૧૨
ચોકી પેરા તણો બંદોબસ્ત, રાતે રાખજો પાળા સમસ્ત;
નિત્યાનંદ તણા શિષ્ય જેહ, સારા સંત ભૂમાનંદ તેહ. ૧૩
તેને એમ કહ્યું પ્રાણનાથે, તમે જાઓ આચારજ સાથે;
પધરામણિએ જહાં જાય, તમે રહેજો સમીપ સદાય. ૧૪
હરિભક્તને પૂજાનિ રીત, તમે શીખવજો કરિ પ્રીત;
રઘુવીરજિ કેરા કોઠારી, જે છે કરશનજી સુવિચારી. ૧૫
એમ અવધપ્રસાદનિ પાસે, કોઠારી લાલોભક્ત ગણાશે;
ભેટ આવે કે વવરાય જેહ, તેનો લખશે હિસાબ તો તેહ. ૧૬
એવિ રીતે કરી બંદોબસ્ત, સંઘ ચાલિયો ત્યાંથિ સમસ્ત;
વદિ દ્વાદશિ ફાગણ માસી, કરિ પારણું ચાલ્યા હુલાસી. ૧૭
ઉગામેડિયે જૈ રહ્યા રાત, પછિ ચાલિયા ત્યાંથિ પ્રભાત;
કારિયાણીયે જૈ રાત રહ્યા, ત્રીજે દિવસ તો નાવડે ગયા. ૧૮
ચોથે દિવસ તો ધોલેરે ધામ, પાંચમે દિન કમિયાળે ગામ;
વળિ હરિજને રાખિયા ક્યાંઈ, રહ્યા બે દિન તે ગામ માંઈ. ૧૯
શુદિ સપ્તમિ ચૈત્રિ દહાડે, રહ્યા રાત જઈ સંજિવાડે;
અષ્ટમી દિન વરતાલ આવ્યા, કરિ સન્માન સત્સંગિ લાવ્યા. ૨૦
ઉતારો તો જેને ઘટે જેવો, આપ્યો ઊતરવા માટે એવો;
દેશદેશ થકી સંઘ આવ્યા, ભાતભાત તણી ભેટ લાવ્યા. ૨૧
બેય દેશ તણા સતસંગી, આવ્યા સંઘ સજીને ઉમંગી;
આવ્યા હરિજન ત્યાં તો હજારો, સમૈયો થયો તે બહુ સારો. ૨૨
હરિનવમિ તણો દિન આવ્યો, હરિભક્તને મન બહુ ભાવ્યો;
બેય આચાર્ય સહિત સમાજ, ગયા ગોમતિયે નાવા કાજ. ૨૩
શોભે શ્રીહરિની સ્વારિ જેવી, અતિ શોભે તે અસ્વારિ એવી;
સંત હરિજન કીર્તન ગાય, તેનિ શોભા વરણવી ન જાય. ૨૪
નાયિ આવિયા મંદિર માંય, સભામાં બેઠા બે ભાઇ ત્યાંય;
કોઇ તો દેખે એવો પ્રતાપ, જાણે શ્રીજી બિરાજે છે આપ. ૨૫
કોઇને તહાં થાય સમાધી, જાય ધામમાં છોડિ ઉપાધી;
તેહ જાગે જ્યારે સાક્ષાત, કરે અક્ષરધામનિ વાત. ૨૬
મતવાદિ આવી એ ઠેકાણે, પુછે પ્રશ્ન તે શાસ્ત્ર પ્રમાણે;
તેના ઉત્તર બે ભાઈ આપે, સૌના સર્વથા સંશય કાપે. ૨૭
હરિજન બહુ હાર ચડાવે, ગણતાં તેનો પાર ન આવે;
લૈને હાર આચારજો એહ, સહુ સંતને આપે છે તેહ. ૨૮
પોત પોતાના આચાર્ય કેરી, કરે પૂજા સૌ પ્રીતે ઘણેરી;
વસ્ત્ર ભૂષણ ભેટ ધરે છે, પછી આરતિ પ્રીતે કરે છે. ૨૯
પૂજા તો કરે બેયનિ પ્રીતે, પુષ્પ ચંદનથી રુડિ રીતે;
વસ્ત્ર ભૂષણ કે ધન જેહ, નિજ આચાર્યને આપે એહ. ૩૦
સમો મધ્યાનનો થયો જ્યારે, રામજન્મ ઉત્સવ કર્યો ત્યારે;
જ્યારે રાત્રિ ઘડી દશ ગઈ, વેળા શ્રીજીના જન્મનિ થઈ. ૩૧
પૂજ્યા બાળરુપી પ્રભુ પ્રીતે, કર્યો ઉત્સવ તે રુડિ રીતે;
પારણાં દશમી દિન કરી, પ્રતિષ્ઠા કરવા મન ધરી. ૩૨
જાણા1 જોશીને મૂર્ત પુછાવ્યું, ચૈત્ર વદિ સાતમે તે આવ્યું;
મોટો મંડપ કુંડ કરાવ્યો, ભાળિ સૌ જનને મન ભાવ્યો. ૩૩
રઘુવીર કહે મુદ આણી, સુણો ગોપાળજી મુજ વાણી;
રણછોડજિ પધરાવા તણો, તમે તો શ્રમ લીધો છે ઘણો. ૩૪
તમે જૈ પુરિ દ્વારિકા માંહી, ત્યાંના દેવને લાવ્યા છો આંહીં;
વળિ ડુંગરપુરમાં સિધાવ્યા, પ્રતિમા રુડિ ત્યાં થકિ લાવ્યા. ૩૫
માટે તેહ તણી રુડિ રીતે, પ્રતિષ્ઠા તો તમે કરો પ્રીતે;
બોલ્યા ગોપાળજી મહારાજ, આચારજ તો તમે છોજી આજ. ૩૬
શિક્ષાપત્રીમાં જેહ લખ્યું છે, તે તો મેં નજરે નિરખ્યું છે;
આચારજ જો કરે પ્રતિષ્ઠાય, કૃષ્ણનું રૂપ એ જ પૂજાય. ૩૭
બીજાં વંદવા જોગ્ય જ જાણો, નહિ પૂજવા જોગ્ય પ્રમાણો;
તે માટે પ્રતિષ્ઠા કરો તમે, કરશું પછિ પૂજન અમે. ૩૮
પછી અવધપ્રસાદનિ પાસે, રઘુવીરજિ બોલ્યા હુલાસે;
તમે પણ છો આચારજ આપ, માટે મૂર્તિ તણો કરો સ્થાપ. ૩૯
બોલ્યા અવધપ્રસાદજિ ત્યારે, તમે એ શું બોલ્યા અવિચારે?
શ્રીજીએ કર્યો દેશવિભાગ, કેમ કરીએ તે આજ્ઞાનો ત્યાગ? ૪૦
પોતપોતાના દેશ જ માંય, પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા તો થાય;
બીજા દેશમાં જૈ કરે કોય, કેમ માને જે સત્સંગિ હોય. ૪૧
જહાં આજ્ઞા તણો ભંગ થાય, તે તો પાપનું સ્થાન ગણાય;
માટે શ્રીજીનિ આજ્ઞા પ્રમાણે, સ્થાપો મૂર્તિ તમે આ ઠેકાણે. ૪૨
એવી વાણિ સુણી રઘુવીરે, પ્રતિષ્ઠા કરવા માંડિ ધીરે;
બીરાજી મોટા મંડપ માંય, ગ્રહયજ્ઞ કર્યો શુભ ત્યાંય. ૪૩
વેદમાં પ્રતિષ્ઠાનું વિધાન, કહ્યું છે તેમ કીધું નિદાન;
નારાયણ તણે જમણે જ પાસે, સ્થાપ્યા રણછોડજીને હુલાસે. ૪૪
પ્રતિષ્ઠા કરિ પૂજન કીધું, ચરણોદક પ્રેમથી પીધું;
શણગાર અમૂલ્ય સજાવ્યા, ધૂપ દીપ નૈવેદ્ય ધરાવ્યા. ૪૫
આરતી પછી હેતે ઉતારી, શોભા તે સમે થૈ બહુ સારી;
વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં વાજે, નભમાં દેવદુંદુભિ ગાજે. ૪૬
થાય જય જયકાર ઉચ્ચાર, થાય પુષ્પનિ વૃષ્ટિ અપાર;
કરે ઉત્સવ સંત સમાજ, આવ્યા દિવ્યરૂપે સુરરાજ. ૪૭
થાયે મંદિર માંહિ પ્રકાશ, કોટિ સૂર્ય શશી સમ ભાસ;
કોઇ તો જન એમ જ જાણે, શ્રીજી આવી ઉભા એહ ટાણે. ૪૮
પછિ ગોપાળજી મહારાજે, ઇચ્છા પોતાનિ પૂરવા કાજે;
પૂજા રણછોડજી તણિ કીધી, સ્તુતિ ઉચ્ચારી ત્યાં ભલિ વિધિ. ૪૯
હરિગીતછંદ (ગોપાળજી મહારાજકૃત સ્તુતિ)
હે દેવ દીનદયાળ જનપ્રતિપાળ દ્વારામતિપતી!2
રણછોડરાય સદાય સૌને આપ આપો સદ્ગતી;
જ્યાં ધર્મવંત જનો રહે તહાં આપને રહેવું ગમે,
તે માટ દ્વારામતિ તજી આ સ્થાનમાં આવ્યા તમે. ૫૦
છે શંખ ચક્ર ગદા પદમ કરમાં છબિ શુભ શ્યામ છે,
રુક્મિણિરમણ રણછોડજી નિર્મળ તમારું નામ છે;
વળિ ગોમતી આદિક સુતીર્થો સ્થિર ઠર્યાં છે આ સ્થળે,
જે આવિને દર્શન કરે ત્રણ તાપ તો તેના ટળે. ૫૧
ધન ધાન્ય સુખ સંપત્તિ પામે પુત્ર પણ પામે સહી,
સઘળા મનોરથ સિદ્ધ થાય રહે કશી ખામી નહીં;
સુખકરણ જનમનહરણ છો દુખહરણ દીનદયાળ છો,
ગિરિરાજધારી દાનવારી3 વ્રજવિહારીલાલ છો. ૫૨
દોહા
સદા રહી આ સ્થાનમાં, કરો વિનોદ વિશેષ;
સકળવિધી સંકટ હરો, હરિજન તણાં હમેશ. ૫૩
ચોપાઈ
પછિ સંતમંડળ સહુ આવ્યાં, નાથ આગળ શીશ નમાવ્યાં;
પછિ સત્સંગિ સૌ મળિ આવ્યા, ભેટ વિવિધ પ્રકારની લાવ્યા. ૫૪
ગયા નર દરશન કરિ જ્યારે, આવિ બાઇયો દર્શને ત્યારે;
જોઇ સત્સંગની એવિ રીત, જન સર્વ વખાણે ખચીત. ૫૫
સંત બ્રાહ્મણ ભોજન કીધાં, દ્વિજને દાન તો બહુ દીધાં;
જમાડ્યા યહાં સંઘ તમામ, જમાડ્યું વળિ વરતાલ ગામ. ૫૬
હિંદુ યવન4 કે શ્રાવક5 હોય, જમ્યા વગર રહ્યું નહિ કોય;
કર્યો જગ માંહિ જય જયકાર, ધન્ય તે ધર્મવંશિ ઉદાર. ૫૭
એહ દેવ-પ્રતિષ્ઠાની વાત, થઈ દેશવિદેશ વિખ્યાત;
પૂર્ણોત્સવ સુધી સૌ આંહિ રહ્યા, વળતી તો વિદાય તે થયા. ૫૮
આંહિ આવ્યા નહિ મહારાજ, માટે દર્શન કરવાને કાજ;
સંઘ આવ્યા હતા આંહિ જેહ, ગયા ગઢપુર દર્શને તેહ. ૫૯
મંદવાડ સુણી હરિ કેરો, સૌને દર્શન ભાવ ઘણેરો;
અયોધ્યાવાસી આદિક જેહ, સંઘ સાથે ગયા સહુ તેહ. ૬૦
પહોંચ્યા સહુ ગઢપુર ધામ, પ્રભુને જઇ કીધા પ્રણામ;
સમૈયાના સુણી સમાચાર, થયા રાજિ જગત કરતાર. ૬૧
આવ્યા ત્યાં નારણજી સુતાર, કરી લાવ્યા તે મુદ્રા6 શ્રીકાર;7
પ્રભુ સ્મરશિ પ્રસાદિ તે કીધી, મૂર્તિ છાપેલિ સહુ જને લીધી. ૬૨
જેવિ મૂર્તિ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ, દિસે એવી જ થાય વખાણ;
કહે શ્રીજી આ મૂર્તિ જે પૂજે, તેના જન્મમરણ રોગ રૂઝે. ૬૩
ગોપાળાનંદને કહે હરિ, છાપ રાખો તમે યત્ન કરી;
પ્રવર્તાવજો તે સરવત્ર, એમ કહિ તેઓને આપિ તત્ર. ૬૪
દશ છાપો પ્રથમ જે કરેલી, આઠમે કળશે છે કહેલી;
શ્રીજીએ સર્વ મુદ્રા મગાવી, પાસે મુકી કોઠારિએ લાવી. ૬૫
નર નારાયણિ છાપ બેય, આપિ અવધપ્રસાદને તેય;
આઠ છાપો બિજી જેહ રહી, રઘુવીરજિને આપિ સહી. ૬૬
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
દરશન કરિને કૃપાળુ કેરાં, જનમન શાંત થયાં તહાં ઘણેરાં;
હરિ તણિ છબિ ચિત્તમાં ઉતારી, અધિક કૃતાર્થ થયાં પુરૂષ નારી. ૬૭
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે નવમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે વૃત્તાલયે
શ્રીરણછોડજી પ્રતિમાસ્થાપનનામ ત્રયોદશો વિશ્રામઃ ॥૧૩॥
ઇતિ શ્રીહરિલીલામૃતે રાજદુર્ગનામ નવમઃ કલશઃ સમાપ્તઃ ॥૯॥