॥ શ્રીહરિલીલામૃતમ્ ॥
કળશ ૧૦
उत्तरनाम दशमकलशप्रारंभः ॥
વિશ્રામ ૧
શાર્દૂલવિક્રીડિત
આવ્યા અક્ષરમુક્ત ત્યાં સ્તવન1 તો કીધું હરીનું ઘણું,
ત્યારે ધામ વિષે સ્વયં વિચરવા લીધું ઉદાસીપણું;
દેહોત્સર્ગ કર્યો જણાય ન કર્યો પ્રત્યક્ષ દીઠા તદા,
લીલા અદ્ભુતકારિ કૃષ્ણ હરિને વંદું સદા સર્વદા. ૧
પૂર્વછાયો
વર્ણિ કહે વસુધેશને, હવે શ્રીહરિ જાશે સ્વધામ;
તેહ કથા તમને કહું, સુણો રાખીને મન સ્થિર ઠામ. ૨
ચોપાઈ
રણછોડજિની પ્રતિમય, સ્થાપિ આચાર્યે વરતાલમાંય;
સમૈયો થયો તે સમે સારો, મળ્યા હરિજન સંત હજારો. ૩
નિત્યાનંદ આદિ મુનિવ્રાત,2 મળી શ્રીજિને તે કહિ વાત;
વખાણીને કહે જેમ જેમ, વારે વારે પૂછે પ્રભુ તેમ. ૪
નિત્યાનંદ કહે અહો સ્વામી, સમૈયામાં રહી નહિ ખામી;
થયું આચાર્યથી સુખ એવું, આપ પ્રત્યક્ષથી થાય જેવું. ૫
સુણિ વિચારે સુંદરશ્યામ, હવે પૂરું થયું મુજ કામ;
સંપ્રદાયની સંભાળ જેહ, કરશે બેય આચાર્ય તેહ. ૬
બોલ્યા ગોપાળજી મહારાજ, નાથ સાંભળો ગરીબનિવાજ;
રણછોડજિ સ્થાપિયા જેહ, મારિ ઇચ્છા પુરી થઇ એહ. ૭
કહે કૃષ્ણ રાજી થયા તમે, તેથિ સંતોષ પામિયા અમે;
પૂરી કરવા સ્વજનનિ ઇચ્છાય, અમે ધારણ કીધિ છે કાય. ૮
પછિ સૌ હરિભક્તે સુરીતે, પૂજા શ્રીહરિની કરિ પ્રીતે;
સૌને મધુર વચનથિ બોલાવ્યા, હૈયામાં હરિએ હરખાવ્યા. ૯
સંઘને કહે સકળજનેશ,3 જાઓ પોતપોતા તણે દેશ;
ધર્મ પાળિને કરજો ભજન, વળિ ધીરજ ધારજો મન. ૧૦
મારિ આજ્ઞા જો માનશો તમે, અંતે તેડવા આવશું અમે;
ધામમાં રહેશું સહુ સાથે, એમ વાત કરી બહુ નાથે. ૧૧
સુણિ શ્રીહરિ કેરિ આજ્ઞાય, થયા સંઘ તો સર્વ વિદાય;
એક વાસરે વિશ્વ આધાર, ભલા અક્ષરભુવન મોઝાર. ૧૨
સિંહાસન પર બેસિને શ્યામ, લાગ્યા મનમાં વિચારવા આમ;
ધર્મ સ્થાપવા ધરણી મોઝાર, લીધો આ સમે મેં અવતાર. ૧૩
માટે વેદ વિષે વખણાય, એવો સ્થાપ્યો ઉદ્ધવિ સંપ્રદાય;
તેના પાયા અચળ રચ્યા ચાર, સંપ્રદાયનો એ છે આધાર. ૧૪
મોટાં મોટાં જે ધામ રચાવ્યાં, તેમાં રૂપ મારાં પધરાવ્યાં;
પાયો અચળ એ થયો એક, જેથિ ઉદ્ધરે જીવ અનેક. ૧૫
સંપ્રદાયને સાચવનારા, સ્થાપ્યા બેય આચારજ સારા;
બીજો પાયો તો એ જ ગણાશે, સતસંગનું રક્ષણ થાશે. ૧૬
ધર્મશાસ્ત્ર રચ્યાં છે મેં જેહ, ત્રીજો પાયો તો છે દૃઢ તેહ;
ગ્રંથ સત્સંગિજીવન નામ, સતસંગિનું જીવન ઠામ. ૧૭
સતશાસ્ત્રનો સાર ઉદ્ધારી, શિક્ષાપત્રી રચી છે મેં સારી;
ભવસાગર તારણ જેવી, એ તો નૌકા છે અદ્ભુત એવી. ૧૮
ઘણા ધર્મવાળા સંત જે છે, ચોથો પાયો અચળ વળિ એ છે;
હરિભક્ત હજારો હજાર, થયા છે સતસંગ મોઝાર. ૧૯
ધર્મ ભક્તિ ને ઉદ્ધવ આદી, વળિ બીજા મુનિ મરીચ્ચાદી;
દુરવાસાના શાપથિ જેહ, પામિયા હતા માનવ દેહ. ૨૦
તેને શાપ થકી તો મુકાવ્યા, અને ભૌતિક દેહ તજાવ્યા;
કૈક દિવ્ય દેહે મુજ પાસે, રહિને મુજ ચરણ ઉપાસે. ૨૧
કૈકે રાખ્યા છે ભૌતિક દેહ, સતસંગ વધારે છે તેહ;
ઘણા અસુરે વળી વૈર લેવા, ધર્યા દેહ પિબેકાદિ જેવા. ૨૨
એવા સર્વનો આવિયો અંત, વિચરે છે સુખે હવે સંત;
વામ મારગનો થયો નાશ, થયો સત્સંગ સઘળે પ્રકાશ. ૨૩
મારે આવવાનો હેતુ જેહ, હવે સર્વે પુરો થયો તેહ;
સતસંગ વધારશે સંત, સતસંગિ તો થાશે અનંત. ૨૪
વળિ થાશે આચારજ જેહ, ગ્રંથો કરશે કરાવશે તેહ;
મંદિરો પણ મોટાં કરાશે, સંપ્રદાય તણી વૃદ્ધિ થાશે. ૨૫
વળિ વૃત્તાલના સમાચાર, સુણિ નિશ્ચે થયો નિરધાર;
આચારજ કામ પોતાનું કરશે, હરિજન પણ આજ્ઞાઓ ધરશે. ૨૬
હવે અડચણ તો નહિ આવે, નહિ કોઇ ધરમ અટકાવે;
રાજ અંગ્રેજિ પણ થયું સારું, રક્ષા સંત તણી કરનારું. ૨૭
હવે અક્ષરધામમાં જાઉં, આંહિથી તો તિરોધાન4 થાઉં;
પણ મારા પ્રેમી જન જેહ, વિજોગે કેમ જીવશે તેહ? ૨૮
માટે સાંતવના તેને કરું, પછિથી હું સ્વધામ વિચરું;
એવી ઇચ્છા કરી હરિ જ્યારે, આવ્યા અક્ષરના મુક્ત ત્યારે. ૨૯
કોટિ સૂર્ય શશાંક સમાન, દિવ્ય કાયા દિસે કાંતિમાન;
દિવ્ય ભૂષણ વસ્ત્ર ધરેલાં, જેનાં અર્ચન ઈશે કરેલાં. ૩૦
સત ચિદ ને આનંદ રૂપ, એવા અક્ષરમુક્ત અનૂપ;
વળિ ગોલોકના મુક્ત જેહ, હરિઇચ્છાએ આવિયા તેહ. ૩૧
પ્રભુને કર્યા દંડપ્રણામ, તન પુલકિત પ્રેમના ધામ;
કૃપાદૃષ્ટિ કરી જ્યાં કૃપાળે, અતિ સુખ ઉપજ્યું એહ કાળે. ૩૨
પછિ હેતે જોડી જુગ હાથ, ઉચ્ચર્યો સહુ મુક્તનો સાથ;
અતિ વિનયથી ગદગદ વેણે, શ્રીહરીનિ સ્તુતિ કરી તેણે. ૩૩
વસંતતિલકા
હે દેવદેવ! કરુણાકર સૌખ્યકારી,
શક્તિ અપાર સરવોત્તમ છે તમારી;
છોજી તમે અજર અક્ષરધામવાસી,
હૈયે અમે તમ તણા પદના ઉપાસી. ૩૪
બ્રહ્માંડ કોટિ પ્રભુ છે તવ રોમકૂપે,
ભાસે સદૈવ તમમાં પરમાણુ રૂપે;
બ્રહ્મેશ વિષ્ણુ તવ સેવક છે અનેક,
રાજાધિરાજ સરવોપરિ આપ એક. ૩૫
મસ્યાદિ જન્મ તમમાંથિ થતા જણાય,
અંતે તમારિ છબિમાં વળિ લીન થાય;
બ્રહ્માંડ માંહિ અવતાર થયા અમાપ,
તે સર્વના પ્રભુ તમે અવતારિ આપ. ૩૬
જે દિવ્ય કામ અવતાર થકી કરાય,
તે કામ આજ તવ સેવકનાથિ થાય;
એવો પ્રતાપ પ્રભુ આપ તણો અપાર,
વંદૂં પ્રભુજિ પદપંકજ5 વાર વાર. ૩૭
આપ પ્રતાપ થકિ કોઇક વૃષ્ટિ લાવે,
કોઈ સમાધિ નજરે જનને કરાવે;
જાણે પરાયું મન અંતરજામિ જેમ,
કોઈ થકી જમચરો ડરિ જાય એમ. ૩૮
કોઈ વિષે વચનસિદ્ધિ દિસે વિશેષ,
કોઈ કરે જ પરકાય વિષે પ્રવેશ;
કોઈ મરેલ જનને ફરિથી જિવાડે,
કોઈ લડી જબર રાક્ષસને પછાડે. ૩૯
ઐશ્વર્ય એમ તવ દાસ વિષે જણાય,
સામર્થ્ય આપ તણું કેમ કરી કળાય;
થાકે કહી નિગમ6 નેતિ કહે મુંઝાઈ,
જાણી અગમ્ય હરખે ગુણગાન ગાઈ. ૪૦
સેવે અસંખ્ય મળિ અક્ષરમુક્તવૃંદ,
તે તો તમે નરશરીર ધર્યું સ્વછંદ;
જો પત્ર પુષ્પ જન અર્પણ જે કરે છે,
તે અંગિકાર કરિયાં અતિ ધન્ય એ છે. ૪૧
વૈરાટ તાત જનની પુરુષ પ્રધાન,
તેના પિતાનું7 પણ છો પ્રભુજી નિદાન;8
છો કાળકાળ વૃષબાળક વિશ્વપાળ,
વંદું દયાળ દિલ વિશ્વવિહારિલાલ. ૪૨
ચોપાઈ
તમે ધરણિ ઉપર તનુ ધારી, કર્યાં અદ્ભુત કામ મુરારી;
તમે કૃત્યોને ઉપજાવ્યો ત્રાસ, કાલિદત્ત તણો કર્યો નાશ. ૪૩
અયોધ્યા માંહિ બાળચરિત્ર, કર્યાં પાવનકારિ પવિત્ર;
ભક્તિમાતાને દેખાડ્યાં ધામ, જ્ઞાન આપ્યું પોતા તણું શ્યામ. ૪૪
તમો ઘર તજિ વનમાં વિચર્યા, હિમાલયની તલાટીમાં ફર્યા;
ગયા બંગાળદેશ મોઝાર, જીત્યો પિબૈકને તેહ ઠાર. ૪૫
જગન્નાથ વિષે વસિ વાસ, કર્યો દુષ્ટ વેરાગિનો નાશ;
ફર્યા દક્ષિણ દેશ વિશેષ, કર્યાં તીર્થ પવિત્ર અશેષ. ૪૬
ગુજરાતથિ સોરઠ ગયા, રામાનંદજિના શિષ્ય થયા;
ગાદિ સોંપી ગયા તે સ્વધામ, કર્યાં તે પછી અદ્ભુત કામ. ૪૭
ઘણા જનને કરાવિ સમાધી, ધામ દેખાડ્યાં રહિત ઉપાધી;
કળા અષ્ટાંગ જોગનિ જેહ, પરિપૂર્ણ પ્રવર્તાવિ તેહ. ૪૮
અહિંસામય વૈષ્ણવયાગ, પ્રવર્તાવ્યા તમે તે અથાગ;
વામ માર્ગનું ખંડન કર્યું, અભિમાન અસુરોનું હર્યું. ૪૯
વેદમાર્ગ સનાતન જેહ, રુડિ રીતે પ્રવર્તાવ્યો તેહ;
હતા આચાર્ય ધર્મના ધ્વંશી,9 હતા રાજા અસૂરના અંશી. ૫૦
તમે તેનો પરાભવ કીધો, ડંકો જીતનો દેશમાં દીધો;
ઘણા દુષ્ટ થયા તમ સામા, પણ અંતે પરાભવ પામ્યા. ૫૧
કામ ક્રોધ લોભાદિક જેહ, વડો વંશ અધર્મનો તેહ;
વસે વાસ તે જનમન માંય, કર્યો તેનો પરાભવ ત્યાંય. ૫૨
અહિંસા સત્ય ને સદાચાર, એહ આદિ ધરમપરિવાર;
જનોના મનમાં તમે સ્થાપ્યો, સર્ગ અધરમ કેરો ઉથાપ્યો. ૫૩
સતશાસ્ત્ર ને બ્રાહ્મણ સંત, તેનું માન વધાર્યું અત્યંત;
મંદિરો મોટાં મોટાં કરાવ્યાં, તેમાં પોતાનાં રૂપ સ્થપાવ્યાં. ૫૪
વળિ બેય આચારજ સ્થાપ્યા, દેશ તેઓને વહેંચિને આપ્યા;
દીક્ષા વૈષ્ણવિની શુભ રીતી, પ્રવર્તાવિ તમે કરી પ્રીતી. ૫૫
સતશાસ્ત્રનો સાર ઉધારી, શિક્ષાપત્રી પ્રવર્તાવિ સારી;
સતસંગિજીવન ગ્રંથ જેહ, શતાનંદમુની પાસે તેહ. ૫૬
જનકલ્યાણ માટે કરાવ્યો, હવે તે તો પૂરો થવા આવ્યો;
વર્ણ આશ્રમના ધર્મ વળી, તથા ભક્તિ એકાંતિક ભલી. ૫૭
પ્રવર્તાવિ તમે વિશ્વમાંય, તે પ્રવૃત્તિ તો તમથી જ થાય;
જૈન પારસિ મુસલમાન, વળિ વેદાંતનું જેને તાન. ૫૮
કોઇ શંકર કેરા ઉપાસી, દેવી ભક્તિના કોઇ અભ્યાસી;
પોતપોતાના ઇષ્ટનું રૂપ, તેણે તમ માંહિ દીઠું અનૂપ. ૫૯
તેથી પોતા તણો મત છોડી, પ્રીતિ આપના પદ માંહિ જોડી;
એ તો અદ્ભુત કામ ગણાય, બીજા કોઇથી તે તો ન થાય. ૬૦
જે જે લીલા કરી હરિરાય, સુણિ ભવજળ પાર પમાય;
કરવાનું તે કીધું વિશેષ, હવે કાંઈ નથી અવશેષ. ૬૧
હવે વિનય સુણીને અમારો, બ્રહ્મધામમાં આપ પધારો;
સુણિ બોલિયા સુંદરશ્યામ, મારે આવવું છે બ્રહ્મધામ. ૬૨
ગયા કાર્તિક માસથી હુંય, મંદવાડ જણાવું તો છુંય;
પણ જે પ્રેમિભક્તો છે મારા, નથિ વિજોગ તે સહેનારા. ૬૩
મારિ પાછળ તે તજે દેહ, મને ચિંતા ઘણી રહે તેહ;
માટે સાંતવના કરું સારી, જેથિ તે રહે ધીરજ ધારી. ૬૪
એ જ બાકિ છે તે કરિ કામ, પછિ આવિશ અક્ષરધામ;
તમે તો તેહ ધામમાં જાઓ, નકિ જાણિને નિશ્ચિંત થાઓ. ૬૫
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
સુણિ હરિ મુખની મધૂરિ વાણી, નિજ ઉર માંહિ અપાર હર્ષ આણી;
નિજનિજ થળ મુક્ત તેસિધાવ્યા, સહુ સમિપે શુભ શબ્દ તે સુણાવ્યા. ૬૬
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે દશમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિતિરોધાનાદૌ-અક્ષરમુક્તકૃતસ્તુત્યાદિનિરૂપણનામ પ્રથમ વિશ્રામઃ ॥૧॥