પુરુષોત્તમ પ્રકાશ
પ્રકારઃ ૪૬
દોહા
વળી એક કહું ઉપાયને, તમે સાંભળજો સહુ જન ।
કર્યો કલ્યાણને કારણે, અતિ અમે થઈ પ્રસન્ન ॥૧॥
જેહ ઉપાયે આ જીવને, સર્વે પ્રકારે શ્રેય થાય ।
મોટા સુખને ભોગવે, આ લોક પરલોક માંય ॥૨॥
લાજ ન જાયે આ લોકમાં, પરલોકે પરમ આનંદ ।
કર્યો ઉપાય એવો અમે, સહુ જાણજો જનવૃંદ ॥૩॥
સત્ય શાસ્ત્ર સારાં કર્યાં, ભર્યાં અર્થે અતિ અનુપ ।
તેમાં બાંધી રૂડી રીતને, ત્યાગી ગૃહીને સુખરૂપ ॥૪॥
ચોપાઈ
ત્યાગી ગૃહીને તારવા અર્થ રે, બાંધ્યા ઘણા સુખદાયી ગ્રંથ રે ।
તેમાં બહુ પ્રકારની વાત રે, સૂચવી છે અમે સાક્ષાત રે ॥૫॥
કહ્યા ત્યાગી ગૃહીના વળી ધર્મ રે, સહુને પાળવા સારુ પર્મ1 રે ।
રીત જૂજવી કહી જણાવી રે, વર્ણાશ્રમ ધર્મની કહી સંભળાવી રે ॥૬॥
સહુ સહુના ધર્મમાં રે’વા રે, અમે ગ્રંથ કર્યા કહું એવા રે ।
દ્વિજ ક્ષત્રિય વૈશ્ય ને શુદ્ર રે, તેને તરવા સંસાર સમુદ્ર રે ॥૭॥
વળી બટુ ગૃહી વાનપ્રસ્થ રે, સંન્યાસી આશ્રમ સુજશ2 રે ।
દ્વિજ વર્ણના ધર્મ વિચારી રે, સર્વે અમે કહ્યા સુખકારી રે ॥૮॥
શમ દમ ક્ષમા ને સંતોષ રે, અધર્મ સર્ગથી રે’વું અદોષ રે ।
એહ આદિ ધર્મ અપાર રે, કહ્યા વાડવના3 નિરધાર રે ॥૯॥
ક્ષત્રી વર્ણના ધર્મ વર્ણવી રે, કહ્યા સર્વે રીતના સૂચવી રે ।
કરવી સહુ જનની રખવાળ રે, અતિ દિલમાં થઈ દયાળ રે ॥૧૦॥
ધારી વિચારી ધરવી ધીર રે, કામ પડે થાવું શૂરવીર રે ।
એહ આદિ જે ક્ષત્રીના ધર્મ રે, રાખે જરૂર રાખવા શ્રમ રે ॥૧૧॥
વૈશ્ય વર્ણના ધર્મ છે જેહ રે, રાખે ગૌધન વે’પાર તેહ રે ।
ખેતી વ્યાજ વોરા4 પણ કરે રે, દગા કપટ પાપ પરહરે રે ॥૧૨॥
એવી રીતે વરતે વૈશ્ય વળી રે, એવી રીત લખી છે સઘળી રે ।
શૂદ્ર સેવા કરે તે સહુની રે, ત્રણ વર્ણ કહ્યા તેહુની રે ॥૧૩॥
એમ ચારે વર્ણની જો રીત રે, અમે લખાવી ગ્રંથ પુનિત5 રે ।
વર્ણિધર્મ6 કહ્યા જે વખાણી રે, તે પણ ગ્રંથમાં છે લિયો જાણી રે ॥૧૪॥
અષ્ટ પ્રકારે ત્રિયા ધન ત્યાગ રે, વિષય સુખ સાથે છે વૈરાગ રે ।
ભારે બ્રહ્મચર્ય વ્રત ધારી રે, રાખે ભાવે કરી બ્રહ્મચારી રે ॥૧૫॥
ગૃહસ્થાશ્રમના ધર્મ છે ઘણા રે, તે પણ સર્વ લખ્યા તેહ તણા રે ।
વાનપ્રસ્થના વિવિધ પ્રકારે રે, લખ્યા એહ આશ્રમ અનુસારે રે ॥૧૬॥
એને સરે7 સંન્યાસી આશ્રમ રે, તેના પણ લખાવ્યા છે ધર્મ રે ।
ચારે વર્ણ ને આશ્રમ ચાર રે, તે પણ લખ્યા છે કરી વિચાર રે ॥૧૭॥
સહુનાં કલ્યાણ કરવા સારુ રે, અતિ તાન માનો છે અમારું રે ।
વળી અતિ ત્યાગીના જે ધર્મ રે, તે પણ લખ્યા છે કરી શ્રમ રે ॥૧૮॥
તેહ શાસ્ત્રનાં સાંભળો નામ રે, સહુને સુણતાં છે સુખધામ રે ।
ધર્મામૃત નિષ્કામશુદ્ધિ રે, વળી શિક્ષાપત્રી લખી દીધી રે ॥૧૯॥
એહ વિના બીજા છે જે ગ્રંથ રે, કર્યા અમે કલ્યાણને અર્થ રે ।
એમ કહ્યું શ્રીજીએ શ્રીમુખે રે, સહુ જનને તારવા સુખે રે ॥૨૦॥
ઇતિ શ્રી સહજાનંદ સ્વામી ચરણકમલ સેવક નિષ્કુળાનંદ મુનિ વિરચિતે પુરુષોત્તમપ્રકાશ મધ્યે ષટ્ચત્વારિંશઃ પ્રકારઃ ॥૪૬॥
Purushottam Prakash
Prakar - 46
Dohā
Vali eka kahu upāyane, tame sāmbhalajo sahu jana.
Karyo kalyānane kārane, ati ame thai prasanna... 1
Now, let me tell you another method; you all should listen carefully. I have done this to grant liberation, and I have done it extremely happily... 1
Jeha upāye ā jivane, sarve prakāre shreya thāya.
Motā sukhane bhogave, ālok paralok māya... 2
If the jivas use this method; it will benefit them in all ways. They will experience great bliss in this life and hereafter... 2
Lāja na jāye ā lokamā, paraloke parama ānanda.
Karyo upāya evo ame, sahu jānajo janavrunda... 3
Respect will not be lost in this world; and (one will gain) utmost happiness in Akshardham. My devotees should understand, I have found such a solution... 3
Satya shāstra sārā karyā, bharyā arthe ati anupa.
Temā bāndhi rudi ritane, tyāgi gruhine sukharupa... 4
True and good scriptures have been written; filled with unique meanings. And I have formulated the great ways that is the cause of happiness for tyāgis and gruhasthas... 4
Chopāi
Tyāgi gruhine tāravā artha re, bāndhyā ghanā sukhadāyi grantha re.
Temā bahu prakārani vāta re, suchavi chhe ame sākshāta re... 5
To uplift householders and renunciants, many blissful scriptures have been written. There are many types of talks within them; I have advised myself... 5
Kahyā tyāgi gruhinā vali dharma re, sahune pālavā sāru parma re.
Rita jujavi kahi janāvi re, varnāshrama dharmani kahi sambhalāvi re... 6
I have mentioned the rules for gruhasthas and renunciants; all shall pleasantly abide by them. The different types and ways have been said; which has included the rules of varna and āshram... 6
Sahu sahunā dharmamā re’vā re, ame grantha karyā kahu evā re.
Dvija kshatriya vaishya ne shudra re, tene taravā sansāra samudra re... 7
Everyone should stay within their set rules; I have made scriptures like that and will list the types.
I save the brāhmins, kshatriyas, vaishyas, and shudras from the ocean of worldly life... 7
Vali batu gruhi vānaprastha re, sannyāsi āshrama sujasha re.
Dvija varnanā dharma vichāri re, sarve ame kahyā sukhakāri re... 8
Batu, gruhasthas, vānprastha, and sannyāsi are well known āshrams. I have thought about the rules for the brāhmins, and I have stated these rules that bring happiness... 8
Shama dama kshamā ne santosha re, adharma sargathi re’vu adosha re.
Eha ādi dharma apāra re, kahyā vādavanā niradhāra re... 9
To have tranquillity, tolerance, forgiveness, satisfaction; and to stay away from the path of unrighteousness. This and many other such rules; I have prescribed for the brāhmins... 9
Kshatri varnanā dharma varnavi re, kahyā sarve ritanā suchavi re.
Karavi sahu janani rakhavāla re, ati dilamā thai dayāla re... 10
The rules are also describes for kshatriyas; I have advised in many ways. They should protect all with extreme compassion in their heart... 10
Dhāri vichāri dharavi dhira re, kāma pade thāvu shuravira re.
Eha ādi je kshatrinā dharma re, rākhe jarura rākhavā shrama re... 11
They should carefully think and be calm; when the time comes they should be brave. Abide by this and many other such kshatriya rules with effort... 11
Vaishya varnanā dharma chhe jeha re, rākhe gau dhana ve’pāra teha re.
Kheti vyāja vorā pana kare re, dagā kapata pāpa parahare re... 12
The rules for vaishyas are as follows: keep cows, money for business. Farming, giving/receiving work and finance are their occupation; they should stay away from defrauding, deceiving and sinning... 12
Evi rite varate vaishya vali re, evi rita lakhi chhe saghali re.
Shudra sevā kare te sahuni re, trana varna kahyā tehuni re... 13
This is the way that vaishyas should abide by; all of these ways are written. Shudras should serve the above three castes that are mentioned... 13
Ema chāre varnani jo rita re, ame lakhāvi grantha punita re.
Varnidharma kahyā je vakhāni re, te pana granthamā chhe liyo jāni re... 14
This is the way that all four castes should behave. I have had a holy scripture written for this. The rules for celibates have also been said and praised; that too is in the scripture... 14
Ashta prakāre triyā dhana tyāga re, vishaya sukha sāthe chhe vairāga re.
Bhāre brahmacharya vrata dhāri re, rākhe bhāve kari brahmachāri re... 15
(The sadhus should) forsake the contact of women in eight ways and money; they should be detached to worldly happiness. They should observe celibacy firmly... 15
Gruhasthāshramanā dharma chhe ghanā re, te pana sarva lakhyā teha tanā re.
Vānaprasthanā vividha prakāre re, lakhyā eha āshrama anusāre re... 16
Householders have many rules; all of them have been written also. Vānprastha have unique rules too; they have been written as well according to their āshram... 16
Ene sare sannyāsi āshrama re, tenā pana lakhāvyā chhe dharma re.
Chāre varna ne āshrama chāra re, te pana lakhyā chhe kari vichāra re... 17
After this is the final sannyās āshram; the rules for them have been written too. The four castes and the four āshrams; rules for all of them have been written with much thought... 17
Sahunā kalyāna karavā sāru re, ati tāna māno chhe amāru re.
Vali ati tyāginā je dharma re, te pana lakhyā chhe kari shram re... 18
To grant everyone liberation, understand that I am very eager. Rules for those who are completely detached from everything; they have been written with effort... 18
Teha shāstranā sāmbhalo nāma re, sahune sunatā chhe sukhadhāma re.
Dharmāmruta nishkāma-shuddhi re, vali shikshāpatri lakhi didhi re... 19
Listen to the names of those scriptures; happiness can be achieved just by listening to the names. (1) Dharmāmrut, (2) Nishkām-Shuddhi, and (3) and the Shikshapatri, which has been written and
given... 19
Eha vinā bijā chhe je grantha re, karyā ame kalyānane artha re.
Ema kahyu Shrijie Shrimukhe re, sahu janane tāravā sukhe re... 20
Apart from these, there are other scriptures; I have had them written for liberation. In this way, Maharaj said this with his own mouth to uplift all devotees happily... 20
Iti Shri Sahajānanda Swami charana kamal sevaka Nishkulananda Muni virachite Purushottama-Prakāsha madhye shatchatvārashah prakārah... 46
